ثانیه شماری برای تصمیم برجامی

اقتصاد۲۴- در حالی که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی از اعلام موضع ایران در خصوص پیش‌نویس اتحادیه اروپا، نهایتاً تا ساعت ۱۲ شامگاه دوشنبه خبر داد و گفته که هم‌اکنون می‌توان گفت که در نقطه «شروعِ پایان توافق» قرار گرفته‌ایم، سخنگوی این وزارتخانه در یک نشست خبری گفته که پیش‌نویس پیشنهادی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نتوانسته تمامی خواسته‌های ایران را تامین کند. هرچند به‌گفته این دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی نیز متن پیشنهادی جوزف بورل و مذاکراتی که در حدود ۱۶ ماه گذشته در راستای احیای برجام و رفع تحریم‌ها برگزار شده، منجر به دستیابی به «پیشرفت‌های نسبی» شده است.


اتحادیه اروپا ۱۵ اوت یا همان ۲۴ مرداد ماه را آخرین مهلت اعلام‌نظر در خصوص پیش‌نویس پیشنهادی اعلام کرده و پیش از نیمروز گذشته، وزیر امور خارجه ایران به خبرنگاران گفت جمهوری اسلامی نهایتاً ظرف ۱۲ ساعت آینده یعنی حداکثر تا ساعت صفر روز ۱۶ اوت یا ۲۵ مرداد ماه در این رابطه اعلام‌نظر خواهد کرد. حال آن‌که پیش از این، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی وین، متن پیشنهادی اتحادیه اروپا، صرفاً نتیجه کار دیپلمات‌های این اتحادیه نیست و در واقع از سوی همه شرکت‌کنندگان در مذاکرات تهیه شده است. متنی که البته اتحادیه اروپا و مسئول سیاست خارجی این اتحادیه، در قامت هماهنگ‌کننده مذاکرات، آن را به طرف‌ها ارائه کرده است.

بیشتر بخوانید: تمام بدون نقطه؛ گزارش‌ها حکایت از رسیدن به توافق دارد

این اظهارنظر میخائیل اولیانوف که در قامت مذاکره‌کننده ارشد روسیه در این حدود ۱۶ ماهی که از آغاز مذاکرات احیای برجام می‌گذرد، نقش و حضوری فعال در گفتگو داشته، عملاً به این معناست که اساساً نباید منتظر پاسخ مثبت یا منفی سه کشور اروپایی و چین و روسیه باشیم. به این اعتبار تنها کشور عضو برجام که می‌بایست در این مهلت چند روزه درباره پیش‌نویس پیشنهادی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اظهارنظر و اعلام‌مو ضع می‌کردند، جمهوری اسلامی ایران بوده است.

البته از آن‌جا که بیراه نیست اگر بگوییم اگر یکی از اهداف مذاکرات ۱۶ ماه گذشته، بازگشت جمهوری اسلامی به تعهدات برجامی بوده، قطعاً دیگر هدف این گفتگو‌ها نیز بازگرداندن ایالات متحده بوده به توافقی که دونالد ترامپ اردیبهشت‌ماه ۹۷ حکم به خروج این کشور از آن داد.
به‌ویژه آن‌که اساساً آن‌چه به‌عنوان «بازگشت جمهوری اسلامی به تعهدات برجامی» عنوان می‌شود، در واقع بازگشت به تعهداتی است که ایران در واکنش به خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و مشخصاً در چارچوب متن برجام از انجام آن شانه خالی کرد. به عبارت دیگر ایران و صنعت هسته‌ای این کشور اگرچه امروز در وضعیتی قرار گرفته که رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضمن تایید مسالمت‌آمیز بودن آن تا همین چند ماه پیش، مدعی می‌شود که به‌دلیل کاهش سطح دسترسی و نظارت‌ها قادر به تایید ادامه این روند نیست، اما آن‌چه به‌عنوان کاهش تعهدات برجامی در دستور کار جمهوری اسلامی قرار گرفت، خود ناظر بر موادی از متن توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ یا همان برجام بود و به همین دلیل نیز به‌رغم تلاش گاه و بی‌گاه برخی لابی‌های ضدایرانی برای پایان دادن به توافق هسته‌ای، ایران همچنان عضو برجام و به‌موجب متن این توافق، در مجموع متعهد به سطحی قابل‌قبول از تعهدات برجامی خود است.

این در حالی است که اولیانوف روس که گفته بود آن‌چه از سوی جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در اختیار طرف‌های مختلف مذاکرات قرار گرفته، به تعبیری دست‌پخت تمامی طرف‌های مقابل جمهوری اسلامی در برجام است، علاوه بر آن تصریح کرده بود که روسیه و چین مخالفتی با مفاد پیش‌نویس پیشنهادی جوزف بورل ندارند و این یعنی دستیابی به توافق در این مرحله منوط است به این‌که جمهوری اسلامی به‌عنوان یک کشور عضو برجام و ایالات متحده به‌عنوان کشوری که از این توافق خارج شده، موافقت‌شان را با متن پیشنهادی اعلام کنند.

جالب آن‌که اولیانوف حدود ۲۴ ساعت پیش از اظهار نظر و مواضع دو پهلوی وزیر امور خارجه و سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی درباره متن پیشنهادی اتحادیه اروپا، از موافقت احتمالی ایالات متحده نیز خبر داده و گفته بود: «به نظر می‌رسد آمریکا با متن پیشنهادی اتحادیه اروپا برای توافق احیای برجام موافقت کرده، اما هنوز ایران در مورد این متن اظهار نظر نکرده است.»

حالا حدود ۲۴ ساعت پس از آن سخنان میخائیل اولیانوف البته ایران نیز در رابطه با پیش‌نویس پیشنهادی اظهارنظر کرده و می‌توان گفت در واپسین ساعات مهلتی که در این مرحله تعیین شده بود، دست‌کم گامی به پیش برداشته شده است. هرچند با وارسی محتوای اظهارات و مواضع اعلامی جمهوری اسلامی در حدود ۱۲ ساعت پایانی این مهلت، پاسخ دقیقی دستگیرمان نمی‌شود و همچنان حتی روشن نیست که جمهوری اسلامی دست‌کم تا این میزان موافق متن پیشنهادی هست که نهایتاً پس از چکش‌کاری جزئی در دور پایانی مذاکرات، بتوان از احیای برجام و رفع‌تحریم‌ها سخن گفت یا نه؛ چه آن‌که در اولین اظهارنظر رسمی ایران که پیش از نیمروز گذشته، از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام شد، ناصر کنعانی آن‌چه را که پیش‌تر جوزف بورل «بهترین توافق ممکن» خوانده‌بود، صرفاً زمینه‌ساز «پیشرفت‌های نسبی» توصیف و در عین حال تاکید کرد که این متن پیشنهادی نتوانسته خواسته‌های ایران را به‌تمامی تامین کند.
ساعتی پس از اتمام نشست خبری سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی و در حالی که ۱۲ ساعتی بیشتر تا پایان مهلت تعیین‌شده باقی نمانده بود، وزیر خارجه ایران نیز در یک نشست خبری دیگر در این رابطه اظهار نظر کرد و گفت: «تصمیم کشور این است که چنانچه خطوط قرمز و حقوق ما رعایت شود، توافق انجام گیرد.» به‌گفته حسین امیرعبداللهیان، «طرف آمریکایی اخیرا در دو موضوع انعطاف شفاهی نشان داده، اما این باید مکتوب شود؛ مهم این است که موضوع تضمین هم با واقع‌بینی آمریکا مواجه شود.» او همچنین گفته است: «حداکثر تا ۱۲ شامگاه دوشنبه آخرین جمع‌بندی خود را در مورد مسائل باقی‌مانده، به صورت مکتوب به هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا ارائه می‌دهیم و اگر واکنش آمریکا همراه با واقع‌بینی و انعطاف باشد، توافق رخ می‌دهد و اگر انعطافی نشان ندهند، باید بیشتر گفتگو کنیم.».
اما ناصر کنعانی که پیش از این اظهارات امیرعبداللهیان، در یک نشست خبری گفته «در این دور از مذاکرات پیشرفت‌های نسبی حاصل شده، اما این پیشرفت‌ها، به‌طور کامل تامین‌کننده مطالبات قانونی ایران نیست»، در عین حال تاکید کرده است: «ما به صورت دقیق می‌توانیم بگوییم که در مرحله پیشرفت قرار داریم، اما این که بگوییم به توافق نزدیک شدیم و این دور از گفتگو‌ها به توافق منتهی می‌شود، معطوف به برآورده شدن انتظارات به حق ایران است.»

بیشتر بخوانید: وزیرخارجه ایران از پاسخ تهران به متن پیشنهادی اروپا خبر داد

سخنگوی وزارت خارجه دستیابی به توافق را صرفاً مشروط به «رعایت خطوط قرمز» و «تامین منافع اساسی جمهوری اسلامی» خوانده و گفته «در این صورت، حتما زمینه برای انجام توافق در آینده نزدیک وجود دارد.» این در حالی است که هفته گذشته نیز وب‌سایت نورنیوز که از آن به‌عنوان رسانه نزدیک به دبیر شورای‌عالی امنیت ملی یاد می‌شود، از بررسی کارشناسی پیش‌نویس پیشنهادی در سطوح عالی حکومت خبر داده بود. این وبسایت که پیش‌نویس اتحادیه اروپا را طرح «مورا-مالی» توصیف و به تعبیری آن را دستپخت مشترک انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و رابرت مالی، مذاکره‌کننده ارشد ایالات متحده خوانده، در عین حال تاکید کرده‌بود که این پیش‌نویس نمی‌تواند «متن نهایی» باشد و طرف‌های مقابل مذاکرات نمی‌توانند جمهوری اسلامی را برای پذیرش این پیش‌نویس تحت فشار بگذارند. همچنین در حالی که در این چند روز اخیر برخی نمایندگان مجلس انقلابی تاکید کرده‌اند که پیش‌نویس اتحادیه اروپا، خواست جمهوری اسلامی را تامین نمی‌کند، برخی جریان‌ها همچون روزنامه کیهان از این فراتر رفته و متن پیشنهادی را «فاجعه‌بار» و «خسارت‌بار» خوانده‌اند. جالب این‌که ابراهیم رئیسی این بار نیز همچون چند نوبت مشابه در گذشته، با وجود سخنرانی در جمع نمایندگان مجلس، از هرگونه اظهارنظر در این رابطه خودداری کرده است. هرچند عصر دیروز خبرگزاری‌ها از برگزاری نشست فوق‌العاده شورای‌عالی امنیت ملی به‌منظور تصمیم‌گیری نهایی در این رابطه خبر داده و تاکید کردند که این نشست به ریاست ابراهیم رئیسی برگزار شده است.
حال در شرایطی که محمد بن عبدالعزیز الخلیفی، معاون وزیر خارجه قطر پس از گفتگو‌هایی که با حسین امیرعبداللهیان و علی باقری‌کنی در تهران داشت، در گفت‌وگویی تلفنی روز گذشته خود با رافائل گروسی، بر نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ممانعت از انتشار سلاح هسته‌ای تاکید کرده و خواستار احیای برجام شده، وزیر امور خارجه ایران نیز در سخنانی که حدود ۱۲ ساعت مانده به پایان مهلت اعلام‌نظر درخصوص این متن پیشنهادی مطرح کرد، گفته «اکنون در نقطه‌ای هستیم که شاید بتوان آن را شروع ِ پایان توافق بنامیم!» هرچند او درعین‌حال تاکید دارد که تا دستیابی به توافق یا به تعبیری رسیدن به نقطه پایانِ پایان توافق، هنوز فاصله داریم.

منبع: پیام ما