آسیب به میراث تاریخی از جیران تا سوشون

‌

اقتصاد۲۴- می‌گویند قدر عافیت را کسی می‌داند که به مصیبتی گرفتار شود. این ضرب المثل مصداقی بارز از وضعیت میراث فرهنگی کشور است که مانند یخ در گرمای بی‌توجهی در حال ذوب شدن است و هرازگاهی برخی از باب دلسوزی یک شوک سرد به آن وارد می‌کنند بی آنکه بدانند این شوک بی‌حساب و کتاب خود باعث ترک خوردن تکه‌های یخ می‌شوند.

شوربختانه، غفلت‌های بی‌شمار در خصوص میراث فرهنگی این مرز و بوم قابل شمارش و تشریح نیستند. بستری که هم می‌تواند منبع درآمد مهمی برای کشور باشد و هم انتظار می‌رود به عنوان تاریخ این سرزمین از آن صیانت شود درغیر این صورت، اصلا فایده و سود به وجود آمدن وزارتخانه عریض و طویل میراث چه می‌تواند باشد؟ و اساسا چه توجیحی برای تبدیل بنا‌های تاریخی این مرز و بوم به بوتیک، هتل، رستوران و محل فیلمبرداری سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی و تخریب آن‌ها وجود دارد؟!

«بی‌گناه» و تخریب تاریخ برای گنج!

با وجود اثرات مثبتی که این میراث تاریخی بر توسعه روند فیلم‌سازی داشته‌اند، اما این رویه برای میراث ارزشمند کشورمان، گران نیز تمام شده است. هنوز هم در کاخ گلستان، جای خالی دو گلدانی که در حین فیلمبرداری در دهه ۷۰ شکست، حس می‌شود و یا دو گلدانی که در دهه ۹۰ در این کاخ گم شد!

پس از سریال «علی‌البدل» که برای ساخت آن، سیروس مقدم به جان یک گرمابه تاریخی در همدان افتاد، اکنون در نخستین صحنه سریال «بی‌گناه» ساخته مهران احمدی نیز شاهد این صحنه‌ها هستیم.

مشخص نیست که آیا صحنه‌های تخریب واقعا در بنای تاریخی ضبط شده یا خیر، ولی در شرایطی که پوآرو‌ها با جسارت به تبلیغ و آموزش حفاری می‌پردازند و تعدادی از کرسی‌نشینان بهارستان در تلاش برای قانونی کردن کشف و خرید و فروش اشیای باستانی هستند، انجام اینگونه کار‌های غیر حرفه‌ای توسط فیلمسازان، به متوهمان گنج‌یاب گرا می‌دهد تا بیش از پیش به دنبال نابودی و تاراج تاریخ سرزمینمان باشند.

«جیران» و الحاق بادام زمینی به دیوار‌های حسینه قاجاریه!

پیش‌تر نیز نسبت به ساخت مجموعه «جیران» در کاخ گلستان و خانه طباطبایی‌ها در کاشان، مجموعه «خاتون» در عمارت مسعودیه تهران، درحالی‌که دستور ممنوعیت ساخت فیلم و مجموعه تلویزیونی در مکان‌های تاریخی وجود دارد، اعتراض‌هایی وارد شد. صحنه‌های مربوط به خانه میرزا آقاخان نوری در سریال «جیران»، در حسینیه قاجاریه امینی‌های قزوین ضبط شده است.

برای ضبط این سکانس روی دیوار‌های گچی قدیمی با منگنه و پونز ترمه چسبانده‌اند، پس از اتمام فیلمبرداری امکان کندن این ترمه‌ها را نداشتند؛ چون اگر می‌خواستند این کار را انجام دهند سوراخ‌های ایجاد شده بخش‌هایی از گچ را جدا می‌کرد و آسیب مضاعفی وارد می‌آورد؛ بنابراین الان وقتی بازدیدکننده به حسینیه می‌آید، با ترمه‌های چسبیده به دیوار‌ها مواجه می‌شود.

روایت یا تخریب تاریخ؟

بنا‌های تاریخی در چند دهه گذشته بار‌ها قربانی لوکیشن فیلم‌ها و سریال‌ها شده است، از جمله سریال «مدار صفر درجه» از حسن فتحی که در جریان ساخت آن نقش‌برجسته‌های هخامنشی توسط یکی از عوامل این گروه آسیب دید و آن شخص به اتهام سرقت این نقش‌برجسته‌ها دستگیر و از آن پس کمی محدودیت در این بخش بالا گرفت.

ممنوعیت اجاره ابنیه تاریخی، در سال ۱۳۹۳ از سوی سازمان وقت میراث فرهنگی و گردشگری پس از تخریب‌ها و بدعهدی سازندگان سریال «معمای شاه» به کارگردانی محمدرضا ورزی در کاخ گلستان، اعمال شد.

سال ۱۳۹۲ نیز محمدعلی نجفی ـ رییس وقت سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ که در زمان ساخت فیلم «معمای شاه» مانع از اجاره مجموعه‌های تاریخی شد، از خسارت یک گروه فیلم‌برداری به کاخ نیاوران و شکسته شدن لوستر نفیس آن خبر داد.

سال ۱۳۹۳، پس از خسارتی که سریال «معمای شاه» به کاخ گلستان وارد کرد، معاون وقت میراث فرهنگی هم ورود گروه‌های فیلم‌برداری به موزه‌ها و بنا‌های تاریخی کشور را تا اطلاع ثانوی ممنوع کرد. جالب آن مجموعه تلویزیونی در دو کاخ سعدآباد و نیاوران هم فیلم‌برداری شده بود.

بیشتر بخوانید: شبح ناامنی در بافت‌های تاریخی

از شکستن گلدان در کاخ گلستان تا جای رژ لب بر دیوار صاحبقرانیه

طی تمام این سال‌ها آسیب و خسارات ناشی از حضور این گروه‌ها در اماکن تاریخی کم نبود. برای مثال در زمان ساخت سریال «از یاد‌ها رفته» دستکاری‌هایی در معماری بخشی از بنای عمارت مستوفی‌الممالک صورت گرفت. حتی یکی از راهنمایان کاخ صاحبقرانیه عنوان کرده بود که چند سال پیش بعد از حضور یک گروه فیلمبرداری کل دیوار‌های حوضخانه جای رژ لب بود و دستگیره‌ها هم کنده شده بود.

تعطیلی خانه طباطبایی‌ها برای «بانوی عمارت»

البته این خسارات تنها به تهران محدود نمی‌شد، سال ۹۷ هم شهرداری کاشان حاضر شد با نصب یک بنر دروغین با عنوان «تعطیلی خانه طباطبایی‌ها به دلیل مرمت» این خانه تاریخی را که جزو جاذبه‌های گردشگری کاشان به شمار می‌رود، به صورت موقت تعطیل کند. یک صحنه سازی برای اینکه عوامل سازنده یک سریال «بانوی عمارت» با خیال راحت بتوانند صحنه دلخواه خود را در خانه طباطبایی‌ها که به «عروس خانه‌های ایران» شهرت دارد، پیاده کنند.

تهمینه میلانی و آسیب به کاخ تچر

سال‌ها پیش و در اسفند سال ۸۵، تهمینه میلانی نیز برای ساخت نماهنگ به نام پیام صلح، موجب ثبت برخی تخریب‌ها در محوطه ثبت جهانی تخت جمشید شد. بر اساس اخبار منتشر شده تیم فیلم‌برداری این پروژه با ریختن لکه‌های سیاه رنگی که با هدف ایجاد فضای افکتیو و تولید دود استفاده می‌شد به منظره کاخ اختصاصی داریوش آسیب زدند و نقوش برجسته محوطه را نیز تخریب کردند!

«سووشون»؛ روایت یا تخریب تاریخ؟!

اما پس از سریال «بی‌گناه»، تازه‌ترین مورد به ساخت سریال «سووشونِ» به کارگردانی نرگس آبیار در باغ تاریخی «عفیف‌آباد» شیراز برمی‌گردد. کثرت انتقادات سبب شد سازندگان مجموعه با ارائه توضیحاتی از انجام اصلاحاتی خبر بدهند. باغ «عفیف‌آباد» یا «گلشن» از املاک شخصی ایل ذوالقدر، حاکم فارس در زمان صفویه است. این مجموعه شامل یک کاخ سلطنتی با قدمت قاجاری، موزه سلاح‌های قدیمی و یک باغ ایرانی بود که در سال ۱۳۵۱ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.

پس از اعتراض به اثرات مخرب ساخت سریال «سووشون» در باغ تاریخی «عفیف‌آبادِ» شهر شیراز و سکوت مسئولان میراث فرهنگی، کارزاری برای توقف سریع ساخت‌وساز در محوطه این باغ راه‌اندازی شد. این کارزار از عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و محمدهادی ایمانیه استاندار فارس، توقف سریع ساخت‌وساز در محوطه باغ عفیف‌آباد را درخواست کرد. موج اعتراض‌ها سبب شد کارگردان اثر عقب‌نشینی کند و از تغییر محل فیلم‌برداری سریال خبر بدهد. نرگس آبیار کارگردان فیلم اعلام کرد که این سازه‌ها را به مکان دیگری منتقل می‌کند؛ اظهاراتی که با استقبال فعالان میراث فرهنگی همراه شد.

هرچند هفت سال است قانونی برای ممنوعیت ساخت فیلم و مجموعه تلویزیونی در مکان‌های تاریخی تصویب‌شده، اما به نظر می‌رسد نیازمند نظارت بیشتری است، چراکه آسیب‌ها و تخریب‌ها گاهی جبران‌ناپذیر است. استفاده از مکان‌های تاریخی برای ضبط فیلم اینطور نیست که گروه سازنده چند ساعتی حضور داشته باشند و بعد بروند. در هر صورت با نصب تجهیزات صوتی و تصویری و با حرکات خود به آثار تاریخی آسیب وارد می‌کنند. روندی که شاید راه چاره آن را بتوان در شهرک‌های سینمایی توسعه یافته و لوکیشن‌هایی نظیر شهرک سینمایی غزالی جست.

منبع: فراز دیلی