آینده مبهم برجام در محیط سخت دیپلماتیک علیه ایران

اقتصاد۲۴- مگر معجزه‌ای رخ دهد و تهران و واشنگتن برای رسیدن به یک توافق در دسترس، ابتکار به خرج داده و حتی به گفت وگوی مستقیم تن دهند. در غیر این صورت امید به توافق در هر شکل و اندازه حتی پس از نوامبر آینده، اگرنه بعید، بلکه سخت و دشوارتر از آن خواهد بود که هست.

روشن است که «جوبایدن» از امتیاز توافق هسته‌ای برای فروش آن در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره چشم پوشیده و به ظاهر ترجیح تهران نیز ادامه صبر و انتظار برای زمستان سختی است که به گفته روس‌ها دامن اروپا را فرا خواهد گرفت. به این ترتیب طرف‌های غربی به انعطاف بیشتر در برابر خواست‌های تهران تن خواهند داد. این وضع، در خوش‌بینانه‌ترین گمانی است که می‌توان از رویکرد تهران به دست داد. این پیش‌بینی که به‌گونه‌ای ساده‌کردن صورت مسئله است، تنها به یک روی سکه نگاه دارد و روی دیگر آن را در پرتو همان ساده‌انگاری نادیده گرفته و یا به آن بهای لازم را نمی‌دهد. روی دیگر سکه، می‌تواند ایجاد شرایط دیپلماتیک سخت‌تر را برای تهران در تعاملات آینده ایجاد کند.

توقف‌مذاکرات‌هسته‌ای واستمرار وضع انجمادی کنونی با لحاظ آنچه در جامعه بین‌المللی پیش‌روست، ظرفیت کافی را برای تنگ کردن اوضاع علیه ایران با خود دارد. نشانه‌های این وضع را می‌شود از مجموعه هجمه‌های تبلیغاتی، سیاسی و اقتصادی به راه افتاده علیه ایران در نه تنها کشور‌های اروپایی بلکه به ویژه درایالات متحده مشاهده کرد. صفحات نخست رسانه‌های غربی این روز‌ها پر است از اخبار مربوط به ایران که همه آن‌ها یک مفهوم تأثیرگذار بر افکار عمومی دارد؛ اینکه ایران چهره‌ای متفاوت و غیر معمول از خود در جامعه جهانی بروز می‌دهد. علاوه براین، نشست فصلی این هفته شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با چاشنی گزارش ۱۶ شهریور مدیرکل این نهاد، مستعد تنگ‌تر کردن فضای تنفسی ایران است. در نشست گذشته این شورا که با قطعنامه توبیخی تروئیکای اروپایی علیه ایران همراه شد، ترکیب آراء موافق و مخالف تصویب آن حائز تأمل بود. ۳۰ کشور عضو به قطعنامه رأی موافق دادند، تنها دو کشور چین و روسیه مخالف و سه کشور هند، لیبی و پاکستان آرای ممتنع خود را به صندوق ریختند. در قطعنامه پیشین از ایران خواسته شده بود که به پرسش‌های آژانس در باره سه مرکز مورد اختلاف پاسخ دهد.

بیشتر بخوانید: واکاوی نسبلت میان مذاکرات برجام و انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره ایالات متحده

حال «رافائل گروسی» که گزارش اخیر خود را پس از سفر به اسرائیل ارائه کرده، مدعی است: «ذخایر غیر مجاز در ایران به بیش از مقدار مورد نیاز برای ساخت بمب اتم رسیده است.» مدیر کل آژانس همچنین ادعا دارد که ایران پاسخ‌گوی چرایی وجود آثار ذرات اورانیوم در تأسیسات مورد اختلاف نیست؛ از این رو نمی‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را به تمامی صلح آمیز بخواند.

اگرچه پیش بینی شده ممکن است شورا همچنان به صدور قطعنامه توبیخی -البته با لحن هشدار دهنده بیشتربه تهران در مقایسه با قطعنامه خرداد گذشته - اکتفا کند، اما انتشار این گزارش در آستانه نشست فصلی شورای حکام و در توالی نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به ایجاد محیط دیپلماتیک سخت و پر تنش علیه ایران خواهد انجامید. علاوه براین، ادعای دولت آلبانی مبنی بر حمله هکر‌های ایرانی به زیر ساخت‌های این کشور، موج تازه ضد ایرانی را میان کشور‌های عضو ناتو برانگیخته است. واشنگتن به عنوان جلودار ادعای دولت آلبانی و تشویق ایران هراسی میان کشور‌های عضو ناتو، می‌کوشد بر هزینه‌های تهران در مخالفت با توافق بیفزاید.

واشنگتن و متحدان اروپایی و خاورمیانه‌ای آن خواهند کوشید تریبون مجمع عمومی سازمان ملل متحد را به امکانی برای ایجاد تشویش نه تنها علیه روسیه در پی جنگ اوکراین بلکه علیه سیاست‌های ایران تبدیل کنند. قطعنامه‌های پیشنهادی در این باره اگرچه فاقد ضمانت اجرایی است، ولی فضا را بیش از پیش برای علاقه‌مندان به ایجاد یا گسترش روابط خارجی – تجاری با ایران تنگ و هول‌آور خواهد کرد.

تهران، اما براساس آنچه مخالفان داخلی توافق مدام برطبل آن می‌کوبند، اگر تنها به استیصال اروپا در مواجهه با زمستان سخت و بدون گاز روس‌ها چشم دوخته است، به از دست رفتن فرصت‌هایی تن می‌دهد که ممکن است پس از انتخابات نوامبر و حتی عبور از زمستان پیش‌رو به نتیجه دلخواه نینجامد. مهم‌تر اینکه اکنون طرف اصلی تهران در مذاکرات برجامی، واشنگتن است که برخلاف اروپا نه به گاز، نه نفت و نه مشتقات نفتی محتاج است. در این حال بایدن و تیم او نیز اکنون رغبت گذشته را برای دستیابی به توافق فوری با تهران ندارند. البته ایجاد چنین توافقی ممکن است در آینده برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ به کارشان بیاید. ابتکار تهران پیدا کردن راه میان‌بری است که از یک‌سو به توافق با حاصل جمع متغیر و برد – برد دست یابد.

از سوی دیگر خود را از صفحات نخست رسانه‌های تبلیغاتی غرب خلاص کند. این کار با رویکرد‌هایی که نگرش‌های ماجراجویانه و هزینه بردار پیشنهاد می‌کنند، متفاوت است. آنان همه تخم‌مرغ‌ها را درسبد استیصال احتمالی اروپا در زمستان سخت و تسلیم در برابر اراده روسیه قرار می‌دهند؛ راهکاری که در صورت ناکامی هیچ چاره بدیلی را ارائه نمی‌کند.

«آندره فونتن» در عصر تنش زدایی میان امریکا، اتحاد جماهیر شوروی و چین کمونیست و در فرجام جنگ ویتنام، جمله‌ای تعبیری و پر مغز داشت. او نوشت؛ وقتی مسکو و پکن با واشنگتن آشتی کردند، این تنها ویتنام بود که هزینه داد. دور شدن از توافق به معنای آسان شدن حتمی اوضاع در آینده نیست.

منبع: شرق