گردشگری مناطق آزاد ایران زیر ذره بین

اقتصاد۲۴- محمد فرزاد میرزایی قلعه، مدیرکل گردشگری دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی در یادداشتی که در اختیار فارس گذاشته است، نوشت: پهنه جغرافیایی مناطق آزاد، بی بهانه و به اتکا فرامین حکمرانی اسلامی تشریحی هرچند اجمالی از فعالیت‌­ها و سیاست‌های مدیریت گردشگری مناطق آزاد به حضور می‌شود چرا که بر این باوریم برخلاف سنوات گذشته و مراسم‌های پر زرق و برق و دورهمی‌های بی‌نتیجه (که شایسته ملت شریف ایران و دولت سیزدهم نیست) بهترین فعالیت، حرکت در مسیری با برنامه ریزی دقیق و متوازن است تا برگزاری مراسم‌های جلوه‌گر و گزارش‌های پر زرق و برق از ناکرده ها.

مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی کشور (مشتمل بر هشت منطقه اجرایی شده منطبق با قوانین جمهوری اسلامی ایران -چابهار، قشم، کیش، اروند، ماکو، ارس، انزلی منطقه فرودگاهی امام خمینی (ره) - و ۸ منطقه درحال اجرایی شدن) بخش قابل توجهی از پهنه سرزمینی کشور عزیزمان ایران را به خود اختصاص داده است که مجموعه قوانین حاکم بر این مناطق بستر مناسبی برای فعالین مختلف عرصه‌های اقتصادی- اجتماعی فراهم کرده است که یکی از مهمترین این کسب و کارها، که تاثیرات عمیق اجتماعی- فرهنگی در پس کرانه‌های خود دارد؛ فعالیت گردشگری است.

فعالیت گردشگری به عنوان یکی از مهم­ترین فعالیت‌های اقتصادی در جهان امروز قلمداد می‌­شود که توجه اغلب کشور‌های جهان را به خود جلب کرده است.

درآمد‌های چند صد میلیاردی این فعالیت، اکثر کشور‌ها را وا داشته که به هر نحو ممکن حداکثر بهره برداری را از فرصت پیش آمده ببرند و سهم بیشتری از درآمد‌ها را نصیب خود کنند، این درحالی است که بعد اقتصادی تنها ویژگی گردشگری نیست بلکه موضوع از ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی و ... قابل تعمق و بررسی است.

گردشگری در چارچوب الگو‌های فضایی- مکانی خاصی عمل می‌کند. یکی از این الگوها، مناطق آزادی تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی کشور است. این نواحی به علت وجود جاذبه‌های اقتصادی؛ تاریخی- فرهنگی و طبیعی غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب می‌شوند. به صورتی که در نوروز ۱۴۰۱ منطقه آزاد ارس بالغ بر ۷ میلیون تردد ثبت کرده است.

از این رو در تلاش هستیم منطبق با شعار دولت سیزدهم، عرصه گردشگری مناطق را با برنامه­ ریزی دقیق‌تری دچار تحول ساختاری کرده و سطح آن را همه‌گیر‌تر کنیم.

اما با باید بپذیریم ضعف در برنامه ­ریزی سالیان گذشته و نبود استراتژی­‌های توسعه و همچنین ضعف در بخش اجرا و فضای کارآفرینی و... باعث شده است تا گردشگری در این مناطق به عنوان پیش برنده سبک زندگی ایرانی- اسلامی شناخته نشود و جایگاه واقعی خود را به دست نیاورد.

بررسی و تأمل دقیق‌تر در موضوع گردشگری با نظر داشت ماهیت خاص و منحصر به فرد نظام جمهوری اسلامی ایران، ضرورت می­‌یابد. رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) در این باره می­‌فرمایند:

"جمهوری اسلامی حقیقت واحدی است که براساس اصول و مبانی اسلام، ساحتی جدید از نظام سیاسی و اجتماعی را تشکیل می­‌دهد، بنابراین شاخص‌­های نظام اسلامی با شاخص‌­های جهانی متفاوت است و شاخص‌­های جهانی نمی‌تواند ملاک و معیار نظام اسلامی باشد (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای مجلس خبرگان، ۰۷/۱۲/۱۳۸۶). "

معظم­ له در دیدار مردمی با مردم استان شیراز در مورخ اردیبهشت ۱۳۸۷ می‌فرمایند:

"من تصورم این است که اگر مسئولین کشور بتوانند از همین مسئله گردشگری به شکل درست با تبلیغات صحیح و جهت گیری صحیح استفاده کنند، درآمد آن کشور را از همه بخش‌های دیگر بی­‌نیاز می‌کند. "

در ارتباط بین این دو فرموده می‌توان گفت موضوع گردشگری در جمهوری اسلامی ایران مسئله‌­ای است که جزء دغدغه‌­های اصلی بسیاری از مسئولان و دست اندرکاران و ذی‌نفعان این حوزه است.

از این رو باید گفت هدف اصلی و راهبردی فعالیت‌های گردشگری سازمان‌های مناطق آزاد افزایش شور و نشاط در ایران اسلامی، مدیریت اوقات فراغت شهروندان و گردشگران، ارائه خدمات به تورگردانان و گردشگران خارجی، ارائه خدمات به همکاران، شرکا و ذینفعان، مدیریت منابع مالی سرمایه گذاران در صنعت گردشگری، ایجاد کسب و کار‌های نو در این صنعت، خلق ثروت برای سهام داران و در نهایت ارتقاء جایگاه، منزلت سازمان‌های مناطق آزاد است که برای تحقق آن باید تغییر سیاست‌ها نسبت به گردشگری بیش از پیش احساس شود لذا موارد زیر در توسعه گردشگری مناطق در دستور کار واقع شده است:

-رونق گردشگری در قالب برنامه گردشگری ارزان.

-ایجاد فرصت شغلی جدید، اولویت دادن به مردم محلی از طریق مشارکت در توسعه اکوسیستم مناطق و توزیع مساوی درآمد ناشی از آن بین ساکنان محلی، تلاش در جهت کاهش آثار منفی ناشی از ورود گردشگر بر محیط زیست.

-ایجاد ارتباط چند سویه بین اکوتوریسم، گردشگری تجاری، گردشگری فرهنگی، گردشگری روستایی، گردشگری عشایری، کشاورزی و ژئوتوریسم.

-آموزش جامعه میزبان در زمینه شناخت ماهیت گردشگری، رفتار مناسب اجتماعی و تعامل صحیح با گردشگران داخلی و خارجی.

-بازاریابی و معرفی جاذبه‌های اکوتوریستی مناطق با استفاده از تکنولوژی‌های نو.

-تشکیل گروه راهنمایان گردشگری با همکاری سازمان‌های دولتی.

-عدم اعمال محاسبات هزینه و فایده به عنوان ملاک تصمیم گیری در گسترش گردشگری.

-استفاده از صنعت فیلم سازی در معرفی ظرفیت­های گردشگری کشور.

مبتنی بر موارد مطروحه چشم انداز ترسیم شده برای برنامه گردشگری مناطق آزاد با شعار گردشگری سبک زندگی به صورت ذیل تعریف شده است:

" گردشگری سبک زندگی حرکتی است پیشرو که ضمن توجه و تعهد به مبانی الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت و مبتنی بر تحقیق و توسعه علمی و آموزش و تربیت نیروی انسانی کارآمد، با کیفیت‌ترین و نوآورانه‌ترین خدمات گردشگری در قالب گردشگری همه­گیر، ارزان و کارآفرین را ارائه نموده و با استفاده از امکانات سازمانی – مردمی به بزرگ­ترین برنامه­های گردشگری مردمی کشور تبدیل شده است".

پیامد‌های این نوع از گردشگری را می‌توان در این موارد در نظر گرفت:

-شبکه سازی کنشگران گردشگری.

-تدبیر و تعریف اقامتگاه‌­های مورد تایید مولفه‌­های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در قالب کد‌های اخلاقی و مسئولیت‌های اجتماعی خاص.

-جایگزین کردن گردشگری هویت ساز با گردشگری اوقات فراغت.

-مردمی سازی گردشگری در مناطق هدف.

-باز زنده‌سازی هویت ملی و منطقه‌­ای کشور.

-تزریق روحیه نشاط و امید به زندگی به جامعه محلی و گردشگران.

-برند سازی مناطق مستعد گردشگری.

-ایجاد درآمد پایدار و رونق اقتصادی برای جامعه محلی در مناطق هدف.

-تغییر ذائقه سفر مردم به سمت مسافرت به مناطق مسئولیت پذیر.

-افزایش انگیزه جامعه محلی به منظور فعالیت در عرصه گردشگری و کاستن از مهاجرت بی‌رویه به مراکز جمعیتی.

-افزایش انگیزه و اعتماد به نفس جامعه محلی به حفظ سبک زندگی و هویت محلی.

-معرفی ظرفیت‌های بکر و کمتر شناخته شده ایران به منظور تغییر سبد سفر افراد و کنشگران از مناطق خارج از کشور به ظرفیت‌های داخلی.

-توانمند سازی مردم محلی برای معرفی و برگزاری جشن­واره­های خاص منطقه خود.

-برند سازی محصولات خاص هر منطقه از کشور در جشن واره­های متنوع محلی و استانی.

-برند سازی شخصیت انقلابی گردشگر در کشور و روایتی ماندگار از نگاه جبه انقلاب به گردشگری و شادی آفرینی.

-تزریق روحیه ما می‌توانیم به جامعه محلی با ایجاد زمینه مشارکت فعال در فرایند گردشگری و جشن­واره‌­ها؛ و با توجه به موارد سیاستگذاری مطرح شده و از آنجا که طبق آمار‌ها حدود ۸۰ درصد از ورودی‌های به کشور گردشگران کشور‌های همسایه هستند، این سیاست‌ها مربوط به این جمعیت هدف تدوین گردیده است:

- توسعه روابط با همسایگان با استفاده از ظرفیت­‌های اشکال مختلف دیپلماسی اعم از: سیاسی، ورزشی، فرهنگی و عمومی؛ انجام مطالعات عمیق در مورد بازار‌های کشور‌های همسایه به صورت مجزا و شناخت نیاز‌ها و سلایق آنها؛ طراحی محتوای تبلیغاتی و بازاریابی ویژه برای هرکدام از بازرا‌های همسایه به صورت مجزا؛ ایجاد بستر‌های لازم برای مسافرت دهک­‌های مختلف درآمدی و همچنین گونه‌های مختلف گردشگری؛ بسترسازی برای مسافرت به مناطق با حذف رواید خانوادگی؛ زمینه سازی برای جلب سرمایه گذاری خرد داخلی و خارجی در پروژه‌های مختلف گردشگری؛ طراحی مسیر‌های جدید گردشگری و پرهیز از تاکید بر مسیر‌ها و مقاصد سنتی سفر و گردشگری؛ تسهیل ورود همسایگان به ایران از طریق اتومبیل شخصی با محوریت سفر‌های خانوادگی و گروهی؛ تنظیم و اجرایی پیمان­‌های رسانه‌ای برای تصویرسازی مثبت بین همسایگان و همچنین مردمان همسایه در و به عبارتی تصویر سازی مثبت از خاورمیانه؛ برگزاری رویداد‌های مختلف فرهنگی و ورزشی با همکاری همسایگان جهت تقویت ارتباطات فرهنگی ملت ایران با ملت‌های همسایه؛ تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات برای تسهیل سفر و استفاده از اماکن و ظرفیت­‌های گردشگری؛ افزایش آگاهی عمومی در مورد ظرفیت‌­های گردشگری و تولید محتوای آموزشی برای دانش آموزان مقاطع مختلف و دانشجویان؛ تشکیل بانک اطلاعات گردشگری مناطق.

مجموعه موارد مطرح شده بسته سیاستی است که در قالب برنامه سیاست گذاری گردشگری مناطق آزاد در حال اجرا است و البته طبیعی است که در آغاز راه هستیم و امید داریم به دور از هرگونه حاشیه‌سازی و جلوه‌گری بتوانیم در انجام و بهبود ظرفیت‌های کشور کوشا باشیم و البته منتظر حضور دغدغه‌مندان این عرصه بخصوص سازمان‌ها و نهاد‌های انقلابی و بخش خصوصی جهت همکاری بیشتر در مناطق هستیم.