زمستان سرد نه برای اروپا که برای خودمان سر رسید/ قطع گاز پتروشیمی‌ها؛ اخطاری که داده شد و خطری که شنیده نشد

اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر -  فرضیه زمستان سختی که برای اروپا پیش بینی می‌شد، حالا به نظر می‌رسد خود را به رخ ایران می‌کشد و در شرایطی که مسئولان ایرانی برای روز‌ها در تصور نیاز اروپا برای نفت و گاز بیشتر و امتیاز گرفتن از این فرصت بودند، حالا گویا ورق چنان برگشته است که بخشی از کارشناسان درباره شرایط نابه‌سامان انرژی و بیش از همه مساله بحران گازی برای ایران هشدار می‌دهند.

حال نیز به نظر می‌رسد که علی‌رغم آن که ایران برخلاف اروپا، یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گازی در جهان است، این زمستان برای ایران است که همراه با چالش‌های جدی خواهد بود.

خطری که بار‌ها هشدارش داده شده بود

کما اینکه وزیر نفت سال گذشته اعلام کرد که ایران روزانه با ۲۰۰ میلیون متر مکعب کمبود گاز طبیعی رو به رو است. در زمستان ۱۴۰۰ و بهار و تابستان سال جاری نیز، وزارت نفت و نیرو برای جبران کمبود گاز طبیعی و برق، به نیروگاه‌ها مازوت تحویل دادند که آثار زیست محیطی بسیار ویرانگری بر جای خواهد گذاشت. اخیراً نیز بار دیگر وزیر نفت در گفتگو با صداوسیما ظاهراً برای آماده کردن، افکار عمومی، نسبت به کمبود گاز طبیعی در زمستان آینده و احتمال قطعی برق و گاز طبیعی هشدار داد.

به گزارش اقتصاد ۲۴ ، همچنین باید توجه کرد که افت فشار در میدان پارس جنوبی که تامین‌کننده ۷۰ درصد گاز مصرفی در ایران است، یکی از ابرچالش‌های کشور در حوزه تامین انرژی محسوب می‌شود. چاه‌های نفت فرسوده هستند و زیرساخت‌ها و تاسیسات ایران نیز در طول زمان و در اثر فشار تحریم‌ها، صدمه جدی دیده‌اند.

از سوی دیگر با اینکه سید ابراهیم رئیسی در کمپین تبلیغاتی خود در انتخابات سال ۱۴۰۰، شرایط را مربوط به ناتوانی دولت حسن روحانی دانسته بود، اما اکنون جواد اوجی، وزیر نفت دولت وی، گفته‌های بیژن زنگنه را تکرار کرده که ایران برای نوسازی صنعت نفت و گاز خود به ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد.

سرمایه‌ای که نیست و گازی که بر باد می‌رود

وزیر نفت همچنین گفته است که اگر این سرمایه تامین نشود ایران خود به واردکننده نفت و گاز تبدیل خواهد شد. با توجه به آن که مذاکره ۳ ساله برای آزادسازی ۷ میلیارد دلار از منابع بلوکه شده ایران در کره جنوبی به نتیجه نرسیده است، کارشناسان نسبت به تامین چنین مبلغی حتی در یک بازه زمانی طولانی نیز ابراز تردید کرده‌اند. حتی در صورت امضای توافق برجام نیز با توجه به آنکه فروش نفت کماکان محدود خواهد ماند، تامین چنین سرمایه‌ای دور از انتظار خواهد بود.

در حال حاضر، در حالی که به نوشته بلومبرگ عربستان روزانه ۱ میلیارد دلار نفت صادر می‌کند. خوشبینانه‌ترین تحلیل‌ها نیز صادرات نفت ایران را زیر ۶۰۰ هزار بشکه تخمین زده است که در مقابل درآمد عربستان، امارات یا عراق ناچیز محسوب می‌شود.

گاز پتروشیمی‌ها در خطر قطعی قرار گرفت

حال، اما خبر‌های نگران کننده حکایت از عمق بحران دارد. بنا به گزارشی که «نفت ما» در توئیترش آن را تایید کرده است، گاز پتروشیمی‌های کشور برای تامین گاز شهری و همچنین موازنه فشار گاز کشور قطع شده است.

این سایت در توئیتی نوشته است: «فرقی ندارد که بیژن زنگنه وزیر نفت باشد یا جواد اوجی! آسانترین راه همیشه بستن شیر فلکه گاز پتروشیمی‌ها بوده است! با نهایت تاسف قطعی گاز پتروشیمی‌ها آغاز شده و بخشی از پتروشیمی‌های عسلویه از مدار تولید خارج شدند.»

همچنین وحید حاجی پور از خبرنگاران حوزه انرژی نیز اخیرا در تویترش نوشت: «‏پس از آغاز ‎مازوت سوزی در چند نیروگاه و تشدید آلودگی هوا، کاهش شدید ذخایر گازوییل که منجر به ایجاد بحران برای کامیون‌داران شد، حالا گاز پتروشیمی‌ها هم در حال قطع شدن است.»

به نظر می‌رسد که بر اساس خبر‌های رسیده حال دولت برای تامین گاز پیش از رسیدن زمستان ناچار به تعطیلی برخی از فاز‌های پتروشیمی‌های کشور شده است.

تکرار قطع گاز صنایع بعد از سال‌های گذشته

این در حالی است که پیش از این در ۲۶ آبان ماه سال جاری نیز مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران خبر داده بود که «در صورت عدم کاهش مصرف گاز خانگی و تجاری احتمال قطع گاز صنایع و اعمال محدودیت بیشتر برای نیروگاه‌های کشور وجود دارد.»

به گزارش اقتصاد ۲۴، محمدرضا جولایی در آن زمان گفته بود که از ۱۰ روز گذشته (یعنی نیمه آبان ماه سال جاری) تاکنون میزان مصرف بخش خانگی و تجاری ۱.۵برابر افزایش یافته و در ادامه نیز با توجه به شرایط گازی کشور خبر داده بود که «طبیعتا این میزان کسری باید از جای دیگری جبران شود چراکه تولید دیگری وجود ندارد لذا باید با اعمال محدودیت راهی برای تامین سوخت کشور لحاظ کرد. اکنون مقداری از این کمبود را از طریق مدیریت تامین گاز صنعت سیمان جبران می‌کنیم، به‌گونه‌ای که سوخت دوم که مازوت است را به این بخش تحویل داده‌ایم تا تولید متوقف نشود، مقدار دیگر را از طریق مدیریت میزان مصرف گاز نیروگاه‌ها کنترل می‌کنیم و اگر باز هم نیاز شود، مقداری را از طریق ذخیره خطوط لوله تامین می‌کنیم و در صورت نیاز بیشتر، باید روی مصارف واحد‌های صنعتی مدیریت داشته باشیم.»

خطر بیخ گوش فولاد و پتروشیمی‌ها

جولایی هم چنین در بخش دیگری از سخنانش گفته بود که اعمال محدودیت برای صنایع فولاد و پتروشیمی در اولویت است و به غیر از این دو مواردی نیز وجود دارد که پس از هماهنگی با وزارت صمت اگر لازم باشد اعمال خواهیم شد.

این سخنان جولایی به این معناست که مساله تامین گاز بخش خانگی حالا آنقدر پر چالش و جدی است که در ادامه می‌تواند منجر به قطع گاز بیشتری نیز برای صنایع کشور شود.

کدام بخش‌های پتروشیمی در فشار هستند؟

هم چنین به نظر می‌رسد صنعت فولاد کشور نیز در ادامه دچار آسیب جدی از بابت کمبود گاز در کشور خواهد شد و احتمالا پس از دو صنعت پتروشیمی و فولاد، برای کنترل گاز طی سه ماه آتی صنایع اصلی دیگر کشور نیز باید بخش‌هایی از خود را تعطیل کنند.

کما اینکه پتروتحلیل نیز خبر داده است که بخش بزرگی از پتروشیمی‌های کشور دچار مشکل تامین گاز خود شده اند. بر اساس این گزارش ظرفیت فاز یک و دو پتروشیمی پردیس به میزان ۲۰ درصد، باوجود قرار داشتن در فصل مصرف اوره کاهش یافته است.

همچنین خوراک گاز پتروشیمی زاگرس به شدت کاهش یافته، اما کاملا قطع نشده است! برخی از شرکت‌ها می‌گویند: اخطاری مبنی بر قطعی گاز هنوز دریافت نکرده اند! اما همواره پتروشیمی‌های متانولی و اوره ساز‌ها بیش از شرکت‌های دیگر در معرض قطعی گاز قرار می‌گیرند. برخی منابع خبری نیز به پتروتحلیل گفته‌اند که در ساعات گذشته پتروشیمی‌های فاز یک عسلویه مانند جم و مجتمع‌های دیگر به صورت Normal Operation در سرویس هستند.

واحد الفین پتروشیمی جم شامل کوره‌هایی با دریافت خوراک مایع از برزویه (Light End,Raffinate,+C۹,LPG,C۵ cut)، پارس (C۵+ (,Butane,Propane، فاز‌های گازی (Butane)، آریاساسول، مرواید و کاویان (C۳+) و خوراک گازی از فاز‌های گازی و پارس (Ethane) است و اگر ارسال خوراک گازی اتان از سمت فاز‌های گازی یا پتروشیمی پارس دچار قطعی و اختلال شود، پتروشیمی جم هم دچار مشکل خواهد شد.

در واقع به نظر می‌رسد پیش بینی‌ها برای زمستان سخت ایران زودتر از رسیدن زمستان به وقوع پیوسته است و هر چند تاکنون گزارشی از مشکلات جدی در تامین گاز بخش خانگی نرسیده است، اما حداقل بخش صنعت و پتروشیمی‌های کشور مبتلا به زمستان زودهنگام خواهند شد.

زیان ۲۰ میلیارد دلاری در سال‌های گذشته

این شرایط نیز در حالی است که طبق آمار در ۴ ماه سرد سال ۱۴۰۰، بین ۶۰-۷۰ درصد از تولید گاز کشور در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود. تشدید مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری موجب شده است که صنایع عمده مانند سیمان و فولاد، پتروشیمی‌ها و نیروگاه‌ها با کمبود سوخت مواجه شوند و این موضوع عدم‌النفع بیش از ۲۰ میلیارد دلاری برای کشور در پی داشته است.

این زیان البته، رقمی است که به صورت حدودی از زیان وارده طی سال‌های گذشته به دست آمده است و مشخص نیست در صورت ادامه این وضعیت در سال جاری چه هزینه‌ای به صنعت پتروشیمی کشور در نهایت تحمیل خواهد شد.

بیشتر بخوانید: اخطار مجلس درباره ناترازی گازی/ زمستان سخت گازی برای ایران در راه است؟

این شرایط در حالی است که ادارات دولتی که ذیل بخش خانگی و تجاری تعریف می‌شوند از جمله بخش‌هایی هستند که هدررفت گاز در آن‌ها قابل ملاحظه است و ضرورت دارد دولت فکری به حال مصرف غیربهینه گاز در آن کند. بدین ترتیب محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور در ۲۷ آبان‌ماه بخشنامه ضوابط مصرف انرژی در تمامی ادارات دولتی را ابلاغ کرد.

از سوی دیگر آنچه اکنون درباره پتروشیمی‌ها در حال رخ دادن است در سال‌های اخیر و به طور مکرر تکرار شده است. ۲۵ دی ماه سال ۱۳۹۸ بود که برخی واحد‌های پتروشیمی از قطع خوراک گازی خود خبر دادند.

پتروشیمی پردیس طی شفاف‌سازی در آن زمان به صراحت و در بیانیه‌ای اعلام کرد که «به‌دلیل برودت هوا و افت شدید فشار گاز و بنا به دستور شرکت ملی گاز مبنی بر کاهش و قطع مصرف خوراک گاز طبیعی، ظرفیت واحد‌های تولیدی این شرکت از مورخ ۲۰/ ۱۰/ ۱۳۹۸ محدود و در پی تشدید شرایط و قطع خوراک گاز طبیعی، تمام واحد‌ها به ترتیب فاز یک روز جمعه مورخ ۲۰/ ۱۰/ ۱۳۹۸، فاز دو روز شنبه مورخ ۲۱/ ۱۰/ ۱۳۹۸ و فاز سه روز یکشنبه مورخ ۲۲/ ۱۰/ ۱۳۹۸ از مدار تولید خارج و تولید اوره و آمونیاک هر سه فاز این شرکت به‌صورت صددرصد متوقف شده است.»

در سال ۱۳۹۹ نیز بار دیگر پتروشیمی پردیس در شفاف‌سازی که روی کدال خود قرار داد، اعلام کرد که «به دلیل برودت هوا و افت شدید فشار گاز و بنا به دستور شرکت ملی گاز مبنی بر کاهش و قطع مصرف خوراک گاز طبیعی، ظرفیت واحد‌های تولیدی این شرکت از تاریخ ۲۰ دی محدود و در پی تشدید شرایط و قطع خوراک گاز طبیعی، تمام واحد‌ها به ترتیب فاز یک روز جمعه ۲۰ دی، فاز دو روز شنبه ۲۱ دی و فاز سه روز یکشنبه ۲۲ دی از مدار تولید خارج و تولید اوره و امونیاک هر سه فاز این شرکت به صورت صد درصد متوقف شد.»

پتروشیمی‌ها به دنبال گاز خانگی با بهای ۸۰ درصد از کل قیمت

پیش بینی قطع گاز پتروشیمی‌ها و احتمالا در ادامه برخی دیگر از صنایع ایران، اما حالا نه تنها دیگر عجیب نیست بلکه به نظر می‌رسد حداقل بخش بزرگی از این صنایع به طور کامل آماده بروز این ماجرا نیز بوده اند.

کما اینکه دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران در تاریخ ۲۳ آبان سال جاری خبر داده بود: پتروشیمی‌ها حاضرند که اگر مردم در ۴ ماه سال سرد صرفه‌جویی کنند و نسبت به سال قبل میزان مصرف گاز را کاهش دهند ۸۰ درصد قیمت خوراک را به مردم بدهند.

بیشتر بخوانید: متخصصان صنعت نفت در لیست مهاجرت از کشور / تحریم‌های نفتی ایران و بحرانی که فرصت حضور در بازار جهانی انرژی را سوزاند

دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران همچنین گفته بود: پیشنهاد دیگر ما برای عبور از چالش کمبود گاز در کشور صرفه‌جویی است، ما به وزارت نفت اعلام کردیم پتروشیمی‌ها حاضرند که اگر مردم در ۴ ماه سال سرد صرفه‌جویی کنند و نسبت به سال قبل میزان مصرف گاز را کاهش دهند ۸۰ درصد قیمت خوراک را به مردم بدهند، یعنی منابع را نیز پتروشیمی‌ها تامین کنند. اگر به این شکل ۲ تا ۳ درصد هم در مصرف گاز صرفه‌جویی شود نه تنها در زمستان گاز پتروشیمی‌ها قطع نمی‌شود بلکه به تولید و ارزآوری کشور هم ضربه وارد نمی‌شود. صرفه‌جویی باید از منازل، صنایع مختلف و نیروگاه‌ها آغاز شود هرچند که باید خیلی زودتر این اقدامات را انجام می‌دادیم.

بیان این سخنان از سوی احمد مهدوی‌ابهری، نشان می‌دهد که زیان وارد شده حاصل از قطع خوراک پتروشیمی و قطع گاز این صنایع چنان سنگین است که حتی در صورت صرفه جویی مصرف کنندگان این بخش می‌تواند منابع را نیز به طور کامل تامین کند.

این شرایط، اما در حالی رخ می‌دهد که بنا به گفته‌های «نرسی قربان»، کارشناس حوزه انرژی با توجه به حجم بالای ذخایر گازی کشور و با ذخایر گازی کنونی که ایران در اختیار دارد، کشور ما توان آن را دارد تا به اندازه روسیه گاز تولید کنیم. در واقع تولید ما نسبت به مصارف و جمعیتی که داریم از بسیاری از کشور‌ها بالاتر است. اما مساله اصلی بر سر منابع است، ما باید این ذخایر را بالفعل کنیم.

اما این کارشناس اقتصاد انرژی بالفعل شدن این منابع گازی عظیم را منوط به سرمایه‌گذاری و داشتن تکنولوژی لازم می‌داند.

قربان می‌گوید: «قیمت گاز همواره بسیار ارزان بوده است و این مساله باعث شده تا مردم هم اهمیت چندانی به میزان مصرف خود ندهند. البته این امر تبعات دیگری هم داشته که مهم‌ترین آن‌ها ایجاد فشار بسیار سنگین بر روی شبکه انتقال و اختلال در روند صادرات گاز کشور بوده است.»

معضل فشار سنگین روی شبکه انتقال گاز کشور خود مشکلی بسیار حاد است، چرا که هم بر شبکه صادرات گاز کشور فشار مضاعفی می‌آورد و هم آنکه بسیاری از مردم در نقاط مختلف کشور، به خصوص در شمال ایران را در معرض قطعی گاز قرار می‌دهد.

نرسی قربان بخش دیگری که بسیار بااهمیت است را در بخش عرضه می‌داند که به دلیل تحریم‌ها و مسائل سیاسی متعدد در حال حاضر کشور ما به سرمایه عظیمی برای سرمایه‌گذاری در توسعه صنعت گاز، زیرساخت‌ها و تکنولوژی‌های مرتبط با آن دسترسی ندارد.

نرسی قربان با تاکید بر سابقه علاقه‌مندی بازیگران بین‌المللی برای توسعه بخش گاز ایران و مشارکت در این صنعت گفت: «در میانه دهه ۷۰ تا اوسط دهه ۸۰ بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهان مانند شل، پتروناس، بی‌پی و دیگران برای سرمایه‌گذاری در بخش گازی ایران تلاش کردند، اما نهایتا به دلیل عدم‌حصول توافق و تحریم‌ها و مسائل سیاسی این امر محقق نشد. با رفتن این شرکت‌ها نیز سرمایه جایگزینی برای بخش نفت و گاز ایران هم مهیا نشد.»

با این شرایط به نظر می‌رسد آنچه که برای اروپا پیش بینی می‌شد پیش از آنکه منجر به برودت زندگی در قاره سبز شود، منجر به یخ زدگی صنایع اصلی و مادر ایران شده است. عدم توجه کافی به مساله بازسازی وضعیت و شبکه انتقال گاز در ایران، از دست رفتن بخشی از زیرساخت‌ها به دلیل بحران تحریم‌ها و نبود سرمایه گذاری مناسب برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی، از جمله اخطار‌هایی بود که بار‌ها کارشناسان درباره آن سخن گفتند، اما به نظر می‌رسد برای مسولان کشور زمانی بحران جدی می‌شود که فرارسیده باشد و حالا بیش از همیشه می‌توان به مسئولان کشور خبر داد که؛ Winter Is Coming.