صادرات ایران در پایین‌ترین سطح سال ۱۴۰۱

اقتصاد۲۴- بعد از اینکه تراز تجاری در بهار ۱۴۰۱ رکورد سه پیروزی متوالی را برای صادرات در مقابل واردات رقم زد؛ تجارت ایران دچار ناترازی شد که کماکان ادامه دارد. براساس داده‌های ۹ ماهه ابتدای سال جاری، تراز تجاری (که از تفاضل صادرات و واردات به دست می‌آید) به منفی ۶ میلیارد و ۳۶۹ میلیون دلار رسیده است.

در مقطع مورد بررسی ارزش واردات ۴۲ میلیارد و ۶۱۰ میلیون دلار گزارش شده، این درحالی است که میزان صادرات ایران ۳۶ میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلار ثبت شده است. مرور تجارت کشور نشان می‌دهد، ایران در مقطع کنونی حتی نتوانسته از موضوع افت ارزش ریال در مقابل ارز‌های خارجی بهره ببرد.

این درحالی است که کشور ترکیه با بهره‌گیری از افت لیر توانست به خوبی به نفع افزایش صادرات بهره ببرد. به‌طوری‌که در ماه‌های ژانویه تا اکتبر ۲۰۲۲ طبق داده‌های موجود همزمان با افت شدید لیر، صادرات این کشور هم رشد کرد. در مقابل تقریبا در همین دوره زمانی یعنی در فاصله دی سال گذشته تا آبان امسال در کنار کاهش شدید ارزش پول ملی در ایران، صادرات نیز افت کرده است.

بیشتر بخوانید: صنایع پتروشیمی ایران در منگنه فشار تحریم‌های تازه آمریکا

در این بازه دلار از حدود ۲۷ هزار تومان به ۳۵ هزار تومان رسید. اما طبق اعلام معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، در مقابل صادرات غیرنفتی ایران روند کاهشی را طی کرد. به‌طوری‌که اگرچه در مقاطعی صادرات ایران به بیش از ۵۵ میلیارد دلار رسیده بوده، در آبان به کمتر از ۴۰ میلیارد دلار رسید.

در همین مقطع هم ایران برخی از بازار‌های بزرگ هدف را از دست داده است. چندی پیش احمدرضا فرشچیان عضو هیات نمایندگان اتاق تهران اعلام کرده بود، ایران بازار‌های درجه یک و درجه دو صادراتی‌اش را از دست داده است. او پیش‌بینی می‌کند با ادامه روند کنونی ایران تمامی بازار‌های هدف خود را از دست خواهد داد.

اکثر فعالان اقتصادی قوانین و مقررات دست وپاگیر صادرات را سدی در مقابل صادرات می‌خوانند. گذشته از اینکه روند تولید کماکان در راستای صادرات نیست و کیفیت برخی از کالا‌های ایرانی به ویژه محصولات کشاورزی با استاندارد‌های کشور‌های هدف انطباق ندارد؛ به همین دلیل هم در این مقطع بار‌ها خبر از بازگشت محموله‌های ایرانی از کشور‌های هدف رسید.

در این بین برخی کارشناسان معتقدند توان تولید نیز درحد پوشش بازار‌های صادراتی نیست. گذشته از اینکه مشکلات ناشی از نقل‌وانتقال تاریخی پول در کنار چالش‌های حمل‌ونقل کالا موثر بوده است.

این مشکلات را به اضافه تحریم قرار دهیم، می‌توان به این نتیجه رسید که سیاست‌های غلط کلان اقتصادی و بین‌المللی چقدر در توقف رشد صادرات غیر نفتی یا افت آن موثر بوده است. رویه‌ای که ابراهیم رییسی در بدو ورودش به پاستور وعده داد ه بود، تغییر کند. اما شرایط برای صادر‌کنندگان بیش از پیش سخت شده است.

رقابت صادرات و واردات

براساس داده‌های اعلام شده از سوی گمرک در آخرین ماه از فصل پاییز، ارزش کالای صادراتی ایران ۳۶ میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلار است. این رقم در پایان آبان‌ماه برابر با ۳۲ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلار بود. به تعبیر دیگر ارزش کالای صادراتی در نهمین‌ماه سال جاری نسبت به ماه ماقبل خود رشدی حدود ۱۲ درصدی داشته است.

در آبان ماه سال جاری، ارزش کالای صادراتی برابر با ۳۲ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلار بوده است. این داده‌ها همچنین نشان می‌دهد که در این مقطع صادرات ایران به لحاظ وزنی هم رشد را تجربه کرده است، به‌طوری‌که در نهمین ماه سال جاری مجموع کالای صادر شده ۷۹ میلیون و ۹۴۰ هزار تن است.

این رقم برای هشتمین ماه سال جاری ۷۰ میلیون و ۴۰۰ هزار تن ثبت شده بود. با این شرایط می‌توان گفت حجم صادرات کشور در مدت زمان مورد بررسی رشد ۱۳.۵ درصدی را ثبت کرده است. در مقابل بررسی روند واردات کالا در ۹ ماهه سال جاری نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد ارزش واردات نیز در این ماه بالغ بر ۴۲ میلیارد دلار است.

به تعبیر دیگر با شوک قیمتی در ارز‌های خارجی، ارزش کالا‌های وارداتی رشدی ۱۴.۷ درصدی داشته است. در این مقطع ارزش واردات کشور ۴۲ میلیارد و ۶۱۰ میلیون دلار بوده است. این رقم در هشت ماه سال جاری برابر با ۳۷ میلیارد و ۱۲۰ میلیون دلار گزارش شده بود. اما به لحاظ وزنی مجموع کالا‌های وارد شده در ۹ ماهه منتهی به آذر برابر با ۲۶ میلیون و ۸۵۰ هزار تن بوده، این در حالی است که در هشت‌ماهه نخست امسال، وزن کالا‌های وارداتی ۲۶ میلیون و ۸۵۰ هزار تن ثبت شده که با این شرایط به لحاظ وزنی در مدت زمان مورد بررسی شاهد رشد نزدیک به ۱۵ درصدی وزن کالا‌های وارداتی بوده‌ایم.

براساس ارزیابی صورت‌گرفته در این مدت ارزش کالای صادراتی که شامل صادرات قطعی کالا‌های غیرنفتی به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی بوده برابر با ۳۶ میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلار است که براساس داده‌های اعلام‌شده می‌توان گفت ارزش دلاری کالا‌های صادراتی نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش ۳.۸۲ درصدی را ثبت کرده است.

از سوی دیگر متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی در نه‌ماهه سال جاری، ۴۵۳ دلار بوده که نسبت به ۳۷۹ دلار به ازای هر تن طی نه ماهه سال گذشته، ۱۹.۵۲ درصد رشد داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با کاهشی ۱۱.۳۹ درصدی در وزن و افزایشی ۱۴.۱۹ درصدی در ارزش دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به ارقام ۲۶، ۸۴۹ هزار تن و ۴۲ میلیارد و ۶۰۹ میلیون دلار رسیده است.

در این مدت، متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی هزار و ۵۸۷ دلار بوده که نسبت به هزار و ۲۲۴ دلار در هر تن، طی نه ماهه سال ۱۴۰۰ رشدی ۲۹.۶۶ درصدی را نشان می‌دهد.