همه چیز درباره سامانه نیما/ چگونه از نیما، دلار بخریم؟

اقتصاد۲۴ - دنیای سرمایه‌گذاری و بازار‌های مالی، حالا آنقدر بزرگ و پیچیده شده است که برای درک ابعاد آن باید واژه‌های بسیار بیشتری را برای درک تجارت در این بازار‌ها شناخت و حتی مفهوم دقیق آن را درک کرد.

در بازار‌های مالی ایران و همچنین عرصه تجارت در این بازار، یکی از مواردی که باید به خوبی درک کرد «ارز نیمایی» است که در بازار‌های مالی بسیار استفاده می‌شود. ارز نیمایی، به ارزی گفته می‌شود که در یک سامانه یکپارچه به نام نیما معامله می‌شود و صادرکنندگان، واردکنندگان و تاجران بین المللی ایرانی می‌توانند در سامانه نیما برای خرید و فروش ارز اقدام کنند.

ارز نیمایی که در میان عامه مردم به دلار نیمایی نیز معروف است، به سامانه الکترونیکی یکپارچه ارز کشور برای واردات و صادرات گفته می‌شود که در آن خرید کالا‌های وارداتی و فروش کالا‌های صادراتی انجام می‌شود. باید توجه کرد که نیما نیز در این میان مخفف عبارت «نظام یکپارچه معاملات ارزی» است.

اصطلاح ارز نیمایی و سامانه نیما البته در بین کارشناسان و فعالان این عرصه شناخته شده بود، اما شاید در بین عامه شهروندان اخیرا معروف‌تر از همیشه شده و دلیل این شهرت نیز آن گاه رخ داد که محمدرضا فرزین، رئیس تازه بانک مرکزی در زمانی که قیمت دلار در بازار آزاد به اوج رسیده بود و کانال ۴۰ هزار تومان را شکسته بود از رقم ۲۸۵۰۰ تومان برای دلار در سامانه ارز نیما نام برد.

حضور فرزین در مقابل دوربین‌های تلویزیون و گفتن از دلار ۲۸۵۰۰ تومانی در شبی که دلار به پیش می‌تاخت باعث پرسش برای بسیاری از شهروندان شد که ارز نیمایی چیست و دلار‌های آن را از کجا باید تهیه کرد؟

آغاز ایجاد سامانه نیما

در نظام چند نرخی ارز، ارز‌های مختلف با قیمت‌های متفاوت وجود دارد. ارز دولتی و ارز نیمایی دو نوع از این ارز‌ها هستند. طریقه دریافت هر کدام از ارز‌ها و کالا‌هایی که به آن‌ها اختصاص می‌یابد با هم متفاوت است.

نخستین بار بهمن ماه سال ۱۳۹۶ بود که زمزمه‌هایی درباره تشکیل بازار متشکل ارزی به گوش رسید و در نهایت در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ بود که دولت از سامانه ارز نیمایی خود رونمایی کرد. در واقع بعد از اعمال تحریم‌های وارد شده تازه در دوران ریاست جمهوری ترامپ بر کشور بود که در سال ۹۷ و برای جلوگیری از خروج ارز، سامانه‌ای موسوم به سامانه نیما در کشور راه اندازی شد.

در واقع پس از اعمال تحریم‌های دوران ترامپ بود که آشفتگی یکباره در بازار ارز، افزایش سرسام‌آور قیمت ارز و شکاف عمیق بین ارز آزاد و ارز دولتی، باعث شد تا ایده ارز نیما پیاده‌سازی شود تا مدیریت بهتری بر بازار ارز از سوی بانک مرکزی صورت بگیرد و یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر سامانه ارز نیمایی در بازار ارز، شفافیت نظام ارزی در کشور است به‌طوری که ثبت دقیق درخواست‌ها از سوی نهاد‌ها و شرکت‌های مربوطه در سامانه، باعث افزایش کنترل و نظارت بهتر، شده است.

مسیر‌های تامین منابع ارزی کشور

برای درک اهمیت سامانه ارز نیمایی باید توجه داشت که همه افراد و فعالان اقتصادی صرفا از پنج طریق می‌توانند ارز مورد نیاز خود را در ایران تامین کنند. این پنج روش از این قرارند:
_ ارز دولتی یا بانکی که پایین‌ترین نرخ ارز در بازار را دارد.
_ارز نیمایی که در سامانه نیما تهیه می‌شود و صادرکننده و واردکننده در این سامانه به صورت اینترنتی و آنلاین به خرید و فروش ارز اقدام می‌کنند.
_ارز واردات کالا در برابر صادرات که تامین این ارز به این صورت است که شخص صادرکننده کالا از ارز حاصل از صادرات خود برای کالا‌های وارداتی بهره می‌برد.
_تامین ارز به صورت واردات کالا در برابر صادرات غیر و نحوه تامین ارز برای واردات کالا، از طریق صادرات غیر است
_تامین با ارز اشخاص که به این صورت است که به کلیه ارز‌های افراد خارج از کشور که تمایل دارند ارز خود را برای واردات کالا هزینه کنند ارز اشخاص اطلاق می‌شود.

ویژگی‌های سامانه نیمایی و ارز نیمایی

اصلی‌ترین و مهم‌ترین خصوصیت سامانه نیما امنیت در معاملات است. فروشندگان ارز درخواست‌های خود را مبتنی بر خرید و فروش ارز به صورت آنلاین، ارائه می‌دهند. در سامانه نیما، صرافی‌ها مانند یک واسطه عمل کرده و باعث تسهیل در معاملات ارزی می‌شوند. به عبارت دیگر سامانه ارزی نیما میان سامانه‌های جامع تجارت و واحد تجارت برون مرزی به عنوان یک واسطه، ایفای نقش می‌کند.

همچنین در سامانه نیما صادرکنندگان و واردکنندگان به صورت آنلاین دست به خرید و فروش ارز می‌زنند. ارز موردنیاز برای بعضی از کالا‌های وارداتی از این طریق تامین می‌شود. اگر واردکننده‌ای بخواهد ارز موردنیاز خود را تهیه کند باید با صادرکننده دیگری توافق و ارز خود را از سوی او تامین کند؛ بنابراین فرق این ارز با سایر ارز‌ها این است که به واردکنندگان و صادرکنندگان اختصاص دارد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره بازار متشکل ارزی/ بازار متشکل ارزی، زمین بازی بزرگان ارز کشور

از دیگر مزایای ارز نیمایی نیز این است که با وجود تحریم‌ها همچنان می‌توان ارز مورد نیاز برای تامین کالا‌های اساسی بر اساس جدول شماره یک را از طریق این سامانه تهیه کرد چرا که در این سامانه، صرافی‌های مجاز بدون واسطه و دخالت مستقیم سیستم بانکی، ارز را از فروشندگان خارجی تامین می‌کنند؛ در حالی که در تامین ارز به روش مرسوم قدیمی، درخواست کننده ارز با مراجعه حضوری به بانک، تقاضای ارزی خود را اعلام می‌کرد و بانک مرکزی که نقش واسطه را داشت از طریق کارگزاری‌های داخلی و بانک‌های خارجی، ارز را به فروشندگان خارجی پرداخت کرده و ارز متقاضی را تامین می‌کرد. در شیوه جدید بر روی سامانه نیما، اما واسطه گری بانک مرکزی نیز دیگر وجود ندارد.

چگونگی ثبت درخواست ارز در سامانه نیما

افراد معمولی برای عرضه ارز خود در سامانه نیما باید نقش پایه حقیقی را انتخاب کنند، اما شرکت‌ها و سازمان‌هایی که می‌خواهند ارز خود را در این سامانه به فروش برسانند لازم است با انتخاب نقش پایه حقوقی، درخواست را ثبت کنند. کما اینکه در این شیوه تازه وارد کنندگان پس از تخصیص ارز توسط بانک مرکزی و ارائه تعهدات مربوط با مراجعه به سامانه جامع تجارت، به آدرس اینترنتی https://www.ntsw.ir/ مراجعه کرده و نیاز‌های ارزی خود را در این سامانه با عنوان «درخواست خرید ارز» ثبت کرده و در ادامه نیز باید اطلاعاتی نظیر اطلاعات ارز درخواستی، مشخصات حساب مقصد برای حواله، مشخصات درخواست کننده و… را در فرم اینترنتی مربوطه ثبت کنند تا درخواست آن‌ها در سامانه ارز نیما مورد بررسی قرار بگیرد.

همچنین باید به این نکته دقت کرد که در دوره‌ای تمامی واردکنندگان می‌توانستند از سامانه ارز نیما، ارز مورد نیاز خود را تهیه کنند، اما در دوره جدید و پس از ریاست محمدرضا فرزین بر بانک مرکزی و تثبیت قیمت ۲۸۵۰۰ تومان برای ارز نیمایی، حالا تنها واردکنندگان کالا‌های اساسی، صنایع سنگین، صنایع تولیدی به منظور تامین مواد اولیه کارخانه‌ها و صنایع می‌توانند از ارز ارائه شده در سامانه نیما استفاده کنند و در همین حال مساله‌ای که اکنون بسیاری از واردکنندگان را درگیر کرده این است که باقی کالا‌های وارداتی باید چگونه و با چه ارزی وارد شوند؟

ارز نیمایی تک نرخ، مشکل پیش روی واردکنندگان

در ادامه روند ثبت درخواست باید توجه کرد که وقتی درخواست با موفقیت در این سامانه ثبت شود، این سند ثبت شده برای تامین کنندگان مجاز قابل نمایش خواهد شد و آن‌ها بعد از دیدن درخواست‌ها، ارز مورد نیاز را ارائه می‌دهند.

باز باید توجه کرد که پیش از این تامین کنندگان مجاز (برای مثال پتروشیمی‌ها و یا صادرکنندگان دیگر) قیمت مورد نظر خود را برای تامین ارز پیشنهاد می‌کردند و بازرگان وارد کننده نیز در صورتی که با قیمت مورد نظر هر کدام از تامین کنندگان ارز موافقت می‌کرد، می‌توانست بدون نیاز به مراجعه حضوری، به تکمیل فرآیند بپردازند تا ارز لازم تامین شود؛ اما در دوره جدید دیگر مساله چند نرخی وجود ندارد و حداقل واردکنندگان کالا‌هایی که در دستور رئیس بانک مرکزی از آنان یاد شده بود ارز را با قیمت ثابت ۲۸۵۰۰ تومان تحویل می‌گیرند و دیگر تنوع قیمت ارز در این سامانه وجود ندارد.

در واقع عرضه کننده ارز اکنون وقتی وارد سامانه نیما می‌شود امکان ارائه قیمت‌های متفاوتی ندارد و باید با رقم تعیین شده ارز را ارائه کند و همین مساله نیز باعث بروز مشکلاتی شده است چرا که تاکنون یعنی بعد از گذشت بیش از یک ماه از وضعیت تازه هنوز هیچ تعیین تکلیفی درباره واردکنندگان دیگر نشده است و ادامه این روند می‌تواند به بروز مشکلات بیشتر در واردات کالا‌های الکترونیکی، بهداشتی، مواد غذایی و تقریبا تمام کالا‌های وارداتی خارج از کالا‌های اساسی منجر شود.

البته تاکنون وعده‌هایی برای حل این مشکل داده شده است، اما فعلا به نظر می‌رسد که بخشی از واردکنندگان ناچار هستند ارز مورد نیاز خود را یا با قیمت آزاد و به صورت محدود تهیه کنند یا منتظر تغییر روند و ایجاد سامانه تازه باشند.

مزایای سامانه نیما

باید توجه داشت که استفاده از سامانه ارز نیمایی، از مزیت‌هایی به شرح زیر نیز برخوردار است:
- امنیت بالای ارزی
- تسهیل و سازماندهی
- فرآیند آنلاین
- بهبود وضعیت صادرات شرکت‌های تجاری
- دسترسی صرافی‌ها