چگونه واکنش اردوغان به زلزله وجهه او را خدشه دار کرد؟

اقتصاد۲۴ -  خودروی سدان مشکی رنگ درخشانی در مرکز زلزله مرگبار ترکیه در شهر پازارجیک پیچید. خودرو حامل "رحب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه بود. او از کنار شهروندانی که آتش روشن کرده بودند تا در سرمای شدید در میان انبوه آواری که زمانی خانه‌های شان بود خود را گرم کنند عبور کرد. اردوغان ارتباط خود با مردم محلی در پازارجیک را محدود کرد و در عوض مستقیما به مقر پلیس محلی رفت تا در مورد پیامد‌های زمین لرزه‌های متعدد که ردی از ویرانگری بر ده استان ترکیه و سراسر شمال سوریه بر جای گذاشت صحبت کند زمین لرزه‌ای که باعث گرفتار شدن ساکنان زیر ساختمان‌های فروریخته شد و بیش از ۲۰ هزار نفر در جریان وقوع آن جانباختند. البته این آمار کشته شدگان تا زمان حضور اردوغان در آن ناحیه بوده است. او به طور محتصر با ساکنانی که خانه‌های شان ویران شده بود و مضطرب بودند صحبت کرد.

به گزارش فرارو به نقل از گاردین، او به حای آن که از ساخمان‌های ضعیف ساخته شده به دلیل فساد اداری در ترکیه و یا درباره پاسخ‌های امداد و نجات همراه با تاخیر بگوید زلزله را تنها مسئول و مقصر خرابی‌ها دانست. او به یکی از ساکنان پازارجیک گفت: "آن چه اتفاق افتاده، رخ می‌دهد این بخشی از نقشه سرنوشت است". او چند ماه پیش از آن نیز فاجعه مرگبار رخ داده در یک معدن زغال سنگ دولتی را "طراحی سرنوشت" دانسته بود انفجاری که دست کم ۴۱ کشته برجای گذاشت. اردوغان در سخنرانی‌ای در نزدیکی کاهرامان ماراش در پاسخ به انتقادات مطرح شده از سوی منتقدان درباره عملیات نجات که او آنان را "تحریک کنندگان" خواند با لحنی انتقادی گفت: " البته کاستی‌هایی وجود دارد. شرایط برای دیدن مشخص است. نمی‌توان برای چنین فاجعه‌ای آماده بود".
مردم محلی در خیابان‌های پازارجیک صف کشیده بودند و گریه می‌کردند. آنان فریاد می‌کشیدند تا خویشاوندان کشته شده شان که از زیر آوار بیرون کشیده شده بودند را ببینند و بر سر وزیر امور زیربنایی ترکیه فریاد می‌زدند.

"عایشه کپ" یکی از ساکنان محلی در حالی که تیم کوچکی از امدادگران از بالای تخته‌های بتن و فلز شکسته‌ای که زمانی یک ساختمان مسکونی را تشکیل می‌دادند به جاده اصلی در پازارجیک خیره شده بود گفت: "اگر کمک بیشتری وجود داشت آنان را بیرون می‌آوردند".

کپ و سایر ساکنان با ناامیدی نسبت به نجات اعضای خانواده شان و زنده پیدا کردن آنان تماشاگر وضعیت بودند. او با ناراحتی گفت: "ما اینجا هستیم تا منتظر تشییع جنازه باشیم. امید خود را حفظ کرده ام، اما هنوز باور نمی‌کنم که زنده باشند. پسر عمویم آنجاست و این امدادگران تا امروز نیامده بودند. در روستای من بدترین وضعیت وجود دارد آنجا نه برق و آبی وجود دارد نه هیچ گونه کمکی".

بیشتر بخوانید: احتمال وقوع زلزله ترکیه و سوریه در تهران چقدر است؟

خودداری اردوغان از پذیرش انتقادات نسبت به واکنش دولت کمک چندانی به فرونشاندن خشم فزاینده عمومی در مورد واکنش دیرهنگام دولت به فاجعه نکرده است. به نظر می‌رسد در برخی از روستا‌های دورافتاده ترکیه تا به امروز نیروی امدادگری وارد نشده است.

در سراسر جنوب ترکیه مناطقی که به طور سنتی سنگر‌های حمایت از رئیس جمهور و حزب عدالت و توسعه شهروندان آواره‌ای که در شرایط سرما زنده مانده بودند آشکارا از تاخیر در امداد رسانی و مجبور شدن خوابیدن در سرما علیرغم وعده‌های دولت گلایه داشته اند. نارضایتی فزاینده آنان نشان دهنده آزمونی پیش بینی نشده و بزرگ برای رهبری دو دهه‌ای اردوغان است درست سه ماه پیش از انتخاباتی که قرار است در ماه مه برگزار شود.

اردوغان در طول دو دهه گذشته تصویری را از خود معرفی کرده و پرورش داده که هم شیرین است و هم ترش: او فردی مستبد، اما موثر و شخصیتی مردسالار است که تقریبا آن چیزی است که پیش‌تر "دولت بابا" نامیده می‌شد: دولتی پدرانه.

به همین دلیل است که پایگاه حمایتی اش او را دوست دارند و مخالفان اش از او می‌ترسند. خشم او به همان اندازه جدی است که شفقت اش واقعی می‌باشد. "سونر چاپتای" از انستیتو سیاست خاور نزدیک واشنگتن و نویسنده چندین کتاب در مورد رهبری اردوغان می‌گوید:"این تمامیت و کلیت بِرَند اوست که در محک آزمون قرار گرفته است. این وضعیتی قابل توجه است، زیرا اردوغان جایگزین یک دولت پدرسالار فراگیر و مستبد دیگر شد که اساسا پس از زلزله بزرگ دیگری در سال ۱۹۹۹ میلادی از هم فروپاشید".

واکنش ضعیف دولت به زلزله سال ۱۹۹۹ میلادی ازمیت به قدرت گرفتن اردوغان و حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۳ میلادی کمک کرد جایی که این چهره جوان و مرموز قول کارآمدی و مراقبت از مردم برای التیام زخم‌های کشور را پس از فاجعه‌ای با بیش از ۱۷ هزار کشته داده بود. زمین لرزه ازمیت که بخشی از استانبول را ویران کرد و از آن در تاریخ معاصر ترکیه به عنوان بزرگترین بلای طبیعی آن کشور تا زمان وقوع زلزله اخیر یاد می‌شد باعث مجبور شدن دولت به معرفی مالیاتی تازه برای ارائه حمایت اقتصادی پس از بلای طبیعی رخ داده شد که کارشناسان تخمین زدند که مجموعا حدود ۳.۸ میلیارد پوند ارزش داشته است. این موضوع باعث طرح پرسش‌هایی از سوی سیاستمداران اپوزیسیون در مورد چگونه هزینه آن بودجه در سالیان پس از وقوع زمین لرزه شد.

حکومت دو دهه‌ای حزب عدالت و توسعه با رونق ساخت و ساز در سراسر کشور شناخته شده، زیرا اردوغان تلاش کرد تا کشوری را که زمانی درگیر مسائل و معضلات زیرساختی و مسکن گسترده بود متحول سازد و نوید تحول اقتصادی و اجتماعی را در این فرآیند داده بود. در سالیان پس از انتخاب او مجوز‌های دولتی برای ساخت مسکن به میزان سه برابر افزایش یافت. آسمان خراش ها، پل‌ها و جاده‌های آسفالت صاف در سراسر ترکیه گسترش یافتند، زیرا تعداد انگشت شماری از شرکت‌های ساختمانی که با دولت ارتباط داشتند قدرتمند شدند. هم چنین، زیرساخت‌های تازه حضور دولت را حتی در دورافتاده‌ترین نقاط ترکیه به نمایش می‌گذاشتند.

اکنون، اما بسیاری از همان بلوک‌های آپارتمانی ساخته شده به عنوان بخشی از رونق ساخت و ساز توسط حزب عدلت و توسعه در اوایل هفته جاری بر اثر زلزله با خاک یکسان شدند. در کاهرامان ماراش برخی از برج‌های بدون آسیب دیدن پابرجا باقی مانده بودد در حالی که برخی دیگر کاملا دچار فروریختن شده بودند. این ویترینی تیره و تار است که نشان می‌دهد ساخت و ساز‌ها با قوانین و معیار‌های یکسان و استاندارد ساختمانی انطباق نداشته اند چرا که اگر غیر از این بود فروپاشی ساختمان‌ها در زمان وقوع زمین لرزه رخ نمی‌داد.

اردوغان طی‌ی سخنرانی‌ای در شهر وعده داد که خانه‌های جدیدی برای جایگزینی ساختمان‌های ویران شده در ده منطقه آسیب دیده ظرف مدت یک سال ساخته می‌شوند تعهدی که درک عملی بودن آن دشوار به نظر می‌رسید چرا که حتی تیم‌های اورژانس نیز به سختی می‌توانستند در میان انبوه آوار‌ها حرکت کنند و چشم انداز اندکی برای پاکسازی منطقه وجود داشت.

بیشتر بخوانید: شادی امدادگران و مردم پس از نجات دو دختربچه از زیر آوار زلزله در شمال سوریه

در عوض، به نظر می‌رسد که پیام کاخ ریاست جمهوری ناشی از ترس درباره امکان کنترل وضعیت پس از زلزله است به خصوص آن که گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر آن که دولت ترکیه توئیتر را مسدود کرده آن هم زمانی که شهروندان ترک از آن پلتفرم برای یافتن عزیزان زیر آوار مانده شان استفاده می‌کردند. در تلویزیون دولتی ترکیه خبرنگاری به فردی در کاهرامان ماراش که از تاخیر در تحویل کمک‌ها سخن می‌گفت پشت کرد و در عوض به بینندگان اطمینان داد که هنوز نقاطی وجود دارند که امدادگران هنوز موفق نشده اند به آنجا برسند، اما در نهایت خواهند رسید.

اردوغان پس از گشت و گذار در مناطق ویران شده بر اثر زلزله و پس لرزه‌های آن وضعیت اضطراری را که به او اجازه می‌دهد حاکمیت قانون را در ۱۰ منطقه آسیب دیده دور بزند به عنوان "فرصتی برای خنثی کردن اقدامات "رباخواران" و گروه‌های "فتنه گر" که از روند قانونی در ترکیه سوء استفاده می‌کنند" توصیف کرد.

چاپتای می‌گوید که اردوغان امروز ترجیح داده به جای شفقت بر کنترل اوضاع تمرکز کند.او می‌افزاید:" اقدامات او مبتنی بر این استدلال است که ترکیه در شرایط فروپاشی به یک رهبر مستبد موثر نیاز دارد و این بهتر از آن است که مردم بگویند دولت در زمان نیاز حضوری چشمگیر نداشته است". با این وجود، پایگاه هواداران اردوغان با پذیرش بخش استبدادی هویت سیاسی او بدون تسکین موثر پس از زلزله مشکل خواهد داشت. او می‌افزاید:"اردوغان تلاش می‌کند عامل ترس را تقویت کند چرا که می‌داند اگر شهروندان از او نترسند با ترکیه‌ای کاملا متفاوت مواجه خواهیم بود".

"کپ" بازگشت تا خود را با آتش کوچکی که توسط عزاداران روشن شده بود گرم کند. او لحظاتی پیش از پایان کار کاروان اردوغان گفت:"کسی به ما کمک نمی‌کند".