چرا روابط ایران و مصر عادی نمی‌شود؟

اقتصاد۲۴- «هیثم بن‌طارق» سلطان عمان ۶ خرداد به تهران سفر کرد. گفته می‌شد یکی از دلایل انجام سفر، تلاش‌های عمان برای میانجی‌گری ایران و مصر بوده است. طبق توافقات اولیه قرار است ایران و مصر طی چند ماه آینده برای تبادل سفیر اقدام کنند. گمان می‌رود «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر و «ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران تا پایان سال میلادی جاری با هم دیداری داشته باشند. اگر چنین دیداری صورت بگیرد، روابط دو کشور بعد از سال‌ها اختلاف بار دیگر عادی خواهد شد.

مشکل ایران و مصر بیشتر بر سر موضوع مقاومت است که مصر در دوره‌های مختلف «گذرگاه رفح» را بر نیروهای مقاومت بسته است. خبرگزاری فارس سال ۱۳۹۶ گزارشی منتشر کرد و نامگذاری خیابان «خالد اسلامبولی» در تهران را اقدامی در راستای فرمان امام مبنی بر قطع روابط ایران با مصر خواند. این خبرگزاری مدعی شد که دولت اصلاحات، تلاش‌هایی برای برقراری ارتباط با مصر کرد و یکی از شروط آن روز که دولت مصر مطرح کرده بود، تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی بود، اما با تلاش انصار حزب‌الله، اقدام دولت خاتمی برای این تغییر نام با شکست مواجه شد.

آن زمان ایران در واکنش به موضع مصر، دو کار انجام داده بود؛ یکی اینکه نام خیابان وزرا را به خالد اسلامبولی (قاتل انور سادات رئیس جمهور مصر) تغییر داد و مستند «فرعون» نیز در نقد سیاست‌های مصر ساخته شد. از زمان ساخت مستند فرعون زمان زیادی می‌گذرد اما مسئله خیابان خالد اسلامبولی همچنان پابرجاست.

علیرضا نادعلی عضو کمیسیون تغییر نام خیابان‌های تهران در شورای شهر تهران گفته «هنوز هیچ بحثی درباره تغییر نام این خیابان مطرح نشده است. هیچ ارگانی نمی‌تواند به شورا دستور تغییر نام دهد. فقط شهرداری است که می‌تواند لایحه بدهد و طرح در شورا مطرح شود.»

بیشتر بخوانید: ادعای تازه اسرائیل درباره مذاکرات ایران و آمریکا

به گفته نادعلی، نامگذاری‌ها از طریق پیشنهاد گروه‌های مرجع به شهرداری انجام می‌شود. این پیشنهاد‌ها در کمیسیون تغییر نام تصمیم‌گیری و رای‌گیری می‌شود. اگر در کمیسیون به تصویب رسید، در صحن علنی مطرح و تصویب می‌شود و سپس به عنوان اعلامیه تغییر نام، به شهرداری ابلاغ می‌شود. اگر دستگاه‌های دیگر پیشنهاد، توصیه یا تذکری درباره نامگذاری خیابان‌ها داشته باشند، باید از طریق همین روال قانونی انجام بگیرد.

پیش از این ناصر امانی عضو شورای شهر تهران گفته بود «شرط آقای چمران رئیس شورای شهر تهران این است که اول مصر نام خیابان فرح را در قاهره عوض کند تا ما هم در اینجا نام خیابان خالد اسلامبولی را تغییر دهیم.»

جستجو‌ها برای پیدا کردن «خیابان فرح» در قاهره به جایی نرسیده و اساسا خیابانی با این نام در قاهره وجود ندارد و تنها یک مغازه لباس فروشی با نام فرح در خیابان ۲۶ جولای قاهره واقع شده است. این در حالی است که مصر یک بار برای نشان دادن حسن نیت خود در زمان دولت اصلاحات، نام خیابان پهلوی را به مصدق تغییر داده است. از سوی دیگر دولت احمدی‌نژاد با وجود توهین‌ها و تحقیر‌های گسترده از سوی دولت وقت مصر، اقدامات یک‌جانبه زیادی برای برقراری روابط با قاهره انجام داده که نفعی برای سیاست خارجی کشور نداشت.

تاریخ روابط ایران و مصر

رابطه مصر با پهلوی در دوران انورسادات و محمدرضا شاه پهلوی بسیار صمیمانه بود اما این رابطه همیشه اینگونه نبود. در دوران پس از جنگ جهانی دوم، روابط دو کشور پر تنش بود. با اینکه دو کشور روابط دیپلماتیک‌شان را حفظ کرده بودند، اما به دلایل ایدئولوژیک دائما با هم در تضاد بودند. مصر انقلابی در دوران جمال عبدالناصر بعد از کودتای ۲۸ مرداد و سرنگونی محمد مصدق، رابطه جالبی با محمدرضا شاه که با حمایت سیا به کشور برگشته بود نداشت. ناصر معتقد بود به رسمیت شناختن اسرائیل توسط محمدرضا شاه بعد از کوتادی ۱۳۳۲ خیانت به اسلام است. همان زمان برای تحت فشار قرار دادن ایران، جمال عبدالناصر پیشنهاد استفاده از «خلیج عربی» به جای «خلیج فارس» را مطرح کرد و روابط دو کشور تیره‌تر شد.

با به قدرت رسیدن انور سادات در اکتبر ۱۹۷۰ روابط تغییر کرد. مصر سیاست خارجی غرب‌گراتری را در پیش گرفت و طبیعتا ایران هم در این سیاست خارجی جایگاه ویژه‌ای داشت. محمدرضا شاه هم انور سادات را «برادر محبوب» خود خطاب می‌کرد. بعد از انقلاب اسلامی و خروج شاه از ایران، خانواده پهلوی بعد از دور زدن در دنیا در نهایت در مصر ساکن شدند و محمدرضا شاه، واپسین روز‌های عمر خود را در این کشور سپری کرد.

پس از مرگ محمدرضا شاه پهلوی، انور سادات با دعوت از مردم مصر برای ادای احترام به پادشاه ایران، پیکر وی را با تشریفات کامل نظامی و رسمی در مسجد الرفاعی که از مهم‌ترین مسجد‌های کشور مصر به شمار می‌آید، دفن کرد.

این رابطه صمیمانه با محمدرضا شاه و بیان جملاتی خطاب به رهبر ایران توسط انورسادات، سبب شد مصر از روز نخست انقلاب در فهرست سیاه جمهوری اسلامی قرار بگیرد. انور سادات بار‌ها با الفاظ توهین‌آمیز از مقامات جمهوری اسلامی حرف زده بود. امضای قرارداد کمپ دیوید با اسرائیل و به رسمیت شناخته شدن اسرائیل توسط مصر هم مزید بر علت بود و جمهوری اسلامی هم متقابلا انورسادات را خائن به اسلام و مسلمین و آرمان فلسطین می‌دانست. با این وجود روابط دیپلماتیک در سطوح پایین میان دو کشور وجود داشت. دو سال بعد از انقلاب، زمانی که سادات در سال ۱۹۸۱ ترور شد، تهران خیابانی را به نام خالد اسلامبولی سرکرده گروه ترور انورسادات نامگذاری کرد و همین اقدام سبب شد رابطه ایران و مصر از همان سال به طور کامل قطع شود. ایمن الظواهری از رهبران القاعده نیز در آن گروه عضو بود.