احیای برجام چه شد؟

اقتصاد۲۴- هفته‌هاست که دیگر خبری از مذاکرات هسته‌ای نیست؛ نه به شکل احیای برجام، نه توافق کوتاه‌مدت یا بلندمدت دیگری.

بیش از دو ماه از سفر پادشاه عمان به ایران می‌گذرد. برخی از کارشناسان می‌گفتند احتمالا مذاکرات هسته‌ای وارد فاز جدی‌تر شده و هیثم بن طارق نیز حامل پیام برجامی است. از آن زمان تاکنون، اما خبری مبنی بر جدی‌بودن مذاکرات میان ایران و طرف غربی یا ادامه آن رسانه‌ای نشده است؛ جز مذاکرات برای تبادل زندانیان.

امروز نیز امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفت که گفت‌وگوی غیرمستقیم با امریکا برای تبادل زندانیان داشتیم. مذاکراتی که با تلاش و میانجی‌گری اتحادیه اروپا و بورل انجام شد، ناظر بر بازگشت همه طرف‌ها به تعهداتشان در برجام است. البته این هم خبر تازه‌ای نیست و پیش از این نیز خبر‌هایی در این مورد رسانه‌ای شده بود.

حالا سوال اینجاست که آیا مذاکرات احیای برجام به بن‌بست خورده است؟ یا میان ایران و طرف غرب توافقی نانوشته صورت گرفته است؟ کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل در این مورد به تجارت‌نیوز می‌گوید نشانه‌هایی که می‌بینیم بیشتر مبنی بر افزایش تنش میان طرفین است.

مذاکرات احیای برجام متوقف شد؟

احیای برجام چه شد؟ آیا می‌توان گفت که مذاکرات برای توافق برجام متوقف شده است؟ احمدی در این مورد می‌گوید: «از شهریور سال گذشته تاکنون (یعنی حدود یک سال)، هیچ تحولی در این مورد نداشتیم. یعنی مذاکرات وین که به این منظور انجام می‌شد، کاملا متوقف شده است.»

او درباره «توافق نانوشته» میان ایران و طرف غربی نیز توضیح داد: «موضوع دیگر همین سرنوشت توافق نانوشته است که از اردیبهشت‌ماه و با سفر مقامات ایرانی و امریکایی به عمان مطرح شد. مسئله این است که در ارتباط با این مذاکرات برای توافق نانوشته نیز در یک ماه گذشته دیگر خبر جدیدی نشنیده‌ایم و شاهد تحولی نبودیم.»

بیشتر بخوانید:آیا دومین ابتکار مذاکراتی بین ایران و آمریکا شکست خورده است؟!

این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه می‌دهد: «البته تفاهم نانوشته همانطور که از نامش پیداست، قرار نیست که سندی امضا شود یا مراسمی برگزار کنند. ممکن است حتی توافقی صورت گیرد و بی سر و صدا اجرا شود. اما در این مورد هم شواهدی نمی‌بینیم.»

چرا توافق نانوشته هم منتفی است؟

احمدی در ادامه توضیح می‌دهد: «آنطور که متوجه شدیم یکی از عناصر اصلی تفاهم نانوشته، آزادی و تبادل زندانیان طرفین است و مشخص است که انجام نشده است.»

او ادامه می‌دهد: «اینکه امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه می‌گوید مذاکرات برای تبادل زندانیان در جریان است، حرف تازه‌ای نیست و ماه‌هاست این سخن گفته می‌شود. تا زمانی‌که عملی نشود، نمی‌توان حدس و گمانی برای توافق نانوشته داشت. در نتیجه تکلیف احیای برجام و توافق نانوشته حداقل برای یک ناظر بیرونی مثل من مشخص نیست.»

احمدی، دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل می‌گوید: «از سوی دیگر، شبه تنشی که در خلیج فارس شاهد هستیم که خود را به صورت ارسال سلاح‌ها و کشتی جنگی امریکایی جدید به منطقه نشان می‌دهد. اگر توافق نانوشته در حال اجرا بود، قاعدتا کار نباید به اینجا می‌کشید.»

او ادامه می‌دهد: «این‌ها بیشتر نشانه این است که پیشرفتی در مذاکراتی حاصل نشده است و طرفین اقداماتی برای اعمال فشار و ایجاد گشایش در سطوح دیپلماتیک انجام می‌دهند. برای مثال امریکا، ایران را متهم کرد که در هفته‌های اخیر قصد داشت تعدادی کشتی را توقیف کند. ایران هم ضمن تکذیب این ادعا، امریکا را متهم کرد که با اعزام سلاح‌های جدید، سطح تنش را در منطقه بالا می‌برد.»

این کارشناس مسائل بین‌الملل توضیح می‌دهد: «پیشنهاد استقرار نظامیان امریکایی در کشتی‌های تجاری که در هفته‌های اخیر مطرح شده، تحول بی‌سابقه‌ای است. همه این‌ها می‌تواند نشانه آن باشد که توافق نانوشته نهایی نشده است. چون از طریق توافق نانوشته باید شاهد کاهش تنش باشیم، در حال حاضر می‌بینیم که تنش‌ها افزایش هم داشته است.»

تاریخ انقضای تحریم‌های موشکی نزدیک است

با این تفاسیر، مذاکرات هسته‌ای به وضعیت جدیدی نرسیده است. در همین حال به تاریخ پایان تحریم‌های موشکی ایران نیز نزدیک می‌شویم. ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر) زمانی است که دیگر تحریم‌های موشکی علیه ایران تمام می‌شود.

اما با توجه به اینکه تاکنون توافقی حاصل نشده است، آیا با پایان این تحریم‌ها، کشور‌های عضو برجام، مکانیسم ماشه را فعال می‌کنند؟ سناریو‌های پیش رو چیست؟ این‌ها سوالاتی است که کوروش احمدی پاسخ می‌دهد.

اروپا دنبال تحریم بیشتر علیه ایران

احمدی به تجارت‌نیوز می‌گوید: «اروپا مدتی است دنبال تحریم‌های موشکی خاص خودشان علیه ایران هستند که از این طریق لغو احتمالی تحریم‌های اقلام موشکی در ۱۸ اکتبر بر اساس قطعنامه سازمان ملل را بی‌اثر کنند. اما برای اینکه این موضوع را پیش ببرند، نیاز دارند که در سطح اتحادیه اروپا، اجماع حاصل شود.»

این کارشناس مسائل بین‌الملل توضیح می‌دهد: «امکان دیگری که سه کشور اروپایی عضو برجام دارند، فعال کردن مکانیسم ماشه است. اما ممکن است در مقطع فعلی به لحاظ سیاسی اتخاذ چنین تصمیمی را مناسب ندانند. چون فعال کردن مکانیسم ماشه ابعاد بسیار گسترده‌ای خواهد داشت و می‌تواند موجب منتفی شدن راه‌حل دیپلماتیک شود؛ بنابراین شاید بخواهند موضوع را در حد همین تحریم‌های موشکی نگه دارند.»

بدون مکانیسم ماشه هم ایران در تحریم است

احمدی می‌گوید: «ضرب‌الاجل پایان تحریم‌های موشکی در ۱۸ اکتبر مهم است، اما شاید خیلی تعیین‌کننده نباشد. یعنی این تاریخ هم فرابرسد و بگذرد و مطابق متن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، محدودیت و تحریم‌های موشکی ایران برداشته شود، شاید برای غرب مسئله حادی نباشد. چون تحریم‌های یک‌جانبه امریکا برقرار است.»

او توضیح می‌دهد: «در زمینه لغو تحریم‌ها علیه تسلیحات متعارف در اکتبر سال ۲۰۲۰ ما همین مسئله را داشتیم. یعنی به‌رغم آنکه دولت ترامپ تلاش کرد مانع لغو این تحریم‌ها شود و مکانسیم ماشه را فعال کند؛ شورای امنیت موافقت نکرد و تحریم‌ها برداشته شد. اما با توجه به ادامه تحریم‌های اولیه و ثانویه امریکا، عملا گشایشی در امر خرید و فروش سلاح توسط ایران حاصل نشد.»

این کارشناس مسائل بین‌الملل می‌گوید: «درباره تحریم‌های موشکی هم اینگونه است. یعنی ممکن است امریکا برای توافق یا واکنش دیگری عجله نداشته باشند. چون همین حالا هم تحریم‌هایی علیه ایران در جریان است. این یک وجه قضیه است.»

او ادامه می‌دهد: «وجه دیگر قضیه این است که مشخص نیست سیاست امریکا و اروپا در این مورد چیست. با توجه به اینکه بیش از دو ماه دیگر هم تا پایان تحریم‌های موشکی ایران مانده است. در این دو ماه ممکن است اتفاقات بسیاری رخ دهد. به هر حال، لغو تحریم‌های موشکی بر اساس قطعنامه سازمان ملل، علی‌رغم تحریم‌های فعلی، می‌تواند برای ایران موفقیت مهمی باشد.»

احمدی در پایان نیز به انتخابات امریکا اشاره می‌کند که نوامبر (آبان) سال بعد برگزار می‌شود. او می‌گوید: «فاکتور مهم دیگر که باید در نظر داشت، انتخابات امریکاست. شاید امریکا نخواهد در مقطع فعلی و با توجه به نزدیک شدن به انتخابات با انجام اقداماتی مثل فعال کردن مکانیسم ماشه تنش را بیشتر کند.»