سیاست غلط دلارزدایی دولت، چگونه یک میلیارد دلار به مردم ایران ضرر زد؟ / ۷ میلیارد دلار طلبکاریم، اما چقدر می‌گیریم؟!

اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر - ماجرای توافق ایران و آمریکا بر سر انتقال پول‌های نفت ایران از کره جنوبی به بانک‌هایی در قطر هر لحظه ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد و جزییات آن نیز نشان از بحران در سیاست گذاری اقتصادی ایران دارد.

حالا رئیس بانک مرکزی، محمدرضا فرزین، می‌گوید که از مجموع ۷ میلیارد دلار معادل جمع اولیه منابع مسدود شده ایران در کره جنوبی، به دلیل تورم در آن کشور و افت ارزش وون، تنها ۶ میلیارد دلار هم اینک عاید کشورمان خواهد شد.

محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، در صفحه شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی از آزادسازی همه منابع ارزی ایران در کره جنوبی خبر داد و گفت: این منابع به صورت پرداخت بانکی جهت خرید کالا‌های غیرتحریمی استفاده می‌شود.

محمدرضا فرزین در این رشته توئیت نوشت: «به تیم دیپلماسی ارزی به دلیل موفقیت در آزادسازی منابع ارزی توقیف شده تبریک می‌گویم. بدون تردید آنچه به دست آمده فراتر از تحلیل‌های موجود است و البته که این فرآیند، ادامه خواهد داشت. لازم به تاکید است که متاسفانه نزدیک به ۷ میلیارد دلار از منابع ارزی کشورمان طی سال‌های پایانی دهه ۹۰ بصورت وون (واحد پول ملی کره جنوبی) به بانک‌های کره جنوبی واریز شده بود و به آن هم، هیچ سودی تعلق نمی‌گرفت. حتی در طی این سال‌ها نیز به دلیل کاهش برابری وون به دلار، نزدیک به یک میلیارد دلار آن با کاهش ارزش برابری مواجه شد، اما با پیگیری‌های فنی و دیپلماسی موفق، تمام منابع ارزی توقیف شده ایران در کره جنوبی آزاد و هزینه‌های تبدیل ارز آن از وون به یورو نیز توسط کشور ثالت پذیرفته شد.»

به این ترتیب محمدرضا فرزین تلاش کرده که به مساله ناپدید شدن یک میلیارد دلار از بدهی ایران پاسخ بدهد، اما این مساله منجر به بروز پرسش‌های تازه و اما و اگر‌های جدیدتر شده است. پرسش‌هایی که به نظر می‌رسد سیاست گذاران اقتصادی کشور باید به آن پاسخ بدهند.

نوسان پول کره جنوبی در مقابل دلار

بنا بر روند ارزش پول کره جنوبی طی پنج سال گذشته ارزش پول این کشور  ۱۴ درصد کاهش داشته است؛ پس در نتیجه ارزش دلاری طلب ایران نیز کمتر شده است، یعنی طلب ۷۸۴۰ میلیارد وون ایران از کره جنوبی ثابت مانده، اما نرخ دلاری آن یک میلیارد کمتر شد.

کما اینکه نشانه‌های این بحران حداقل از یک سال پیش خود را به رخ کشیده بود. در ۳۱ مرداد ۱۴۰۱، خبرگزاری ایرنا در خبری با تیتر «کاهش ارزش «وون» کره‌جنوبی به پایین‌ترین سطح طی ۱۳ سال گذشته» خبر از سقوط ارزش پول کره جنوبی در مقابل دلار داده بود. در همان زمان نیز مشخص شده بود که ارزش برابری «وون» واحد پول کره‌جنوبی برابر دلار آمریکا به کمترین میزان خود طی ۱۳ سال گذشته رسیده است و به نحوی است که هر یک هزار و ۳۳۰ وون با یک دلار آمریکا معاوضه می‌شود.

کما اینکه از ابتدای سال ۲۰۲۲ تا پایان همان سال، ارزش وون بیش از ۱۱ درصد برابر دلار آمریکا کاهش یافته است.
این نشانه‌ها به خوبی روشن می‌کرد که مانور و تلاش بر روی این مساله که مسئولان وقت ایران می‌خواهند با پولی به جز دلار معاملات خود را ساماندهی کنند در نهایت نه به ضرر آمریکایی‌ها و نه به زیان طرف‌های معامله ایران خواهد بود بلکه تنها ایران است که در این میان دچار ضرر و زیان جدی می‌شود.

بحرانی که رصد نشد و یک میلیارد دلاری که دود شد

اما نکته عجیب این است که با رصد ساده وضعیت ارزی در کره جنوبی می‌شد نشانه‌های بحران و آب رفتن طلب ایران را مشاهده کرد؛ حالا ناگهان مساله کاهش یک میلیارد دلاری ارزش پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی به محل مناقشه مسئولان دولت ابراهیم رئیسی و حسن روحانی تبدیل شده است تا آن‌ها یکدیگر را متهم کنند.

در این میان روزنامه «ایران» به عنوان رسانه و تریبون رسمی دولت، به کمک مدیران دولت رئیسی آمده و نوشته است که اهمال بانک مرکزی در دوره ریاست عبدالناصر همتی برای تبدیل پول‌های ایران در کره‌جنوبی به ارز‌های معتبر، سبب کاهش یک میلیارد دلاری ارزش آن طی چند سال اخیر شد.

این روزنامه می‌گوید که با کاهش ارزش «وون» کره در چند سال اخیر، حدود یک میلیارد دلار از ارزش پول‌های بلوکه شده ایران آب رفت که مقصر آن عبدالناصر همتی و تیم مدیریتی بانک مرکزی دولت روحانی است.

نتیجه دلار زدایی دولت و یک میلیارد ضرر برای کشور

این ادعا در شرایطی، اما مطرح می‌شود که سید ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس دولت ۱۷ اردیبهشت سال جاری به بانک مرکزی مأموریت داد با همکاری دستگاه‌های مرتبط، زمینه‌های انجام معاملات تجاری بر اساس واحد پولی ایران و کشور‌های هدف را فراهم و برای حذف مبادلات دلاری از چرخه معاملات اقدام کند. این همان مساله‌ای است که به طور متوالی درآمد‌های نفتی و طلب‌های بانکی ایران در جهان را مشمول نوسانات شدید خواهد کرد.

پس از دستور رئیسی بود که محمد مخبر معاون اول رئیسی روز سوم خرداد ماه خبر داد که کار بزرگی در زمینه حذف دلار در معاملات بین کشور‌ها در حال اتفاق است. مخبر تاکید کرده بود که تاکنون، دلار مهم‌ترین اهرم ابرقدرتی و توان تحریمی آمریکا بوده که اکنون «زنگ خطر تضعیف این اهرم قدرتمند به صدا درآمده است.»

البته فعلا که نتیجه این زنگ خطر که مخبر صدای آن را شنیده بود، دامن گیر طلب ایران از کره جنوبی شده است و طلب ایران در حال آب رفتن است و به نظر نمی‌آید نه کره جنوبی و نه آمریکایی‌ها کمترین نگرانی از این بابت داشته باشند.

جالب تر، اما این که روزنامه کیهان نیز ۱۰ خرداد سال جاری و پس از دستور رئیس دولت و در دفاع از آن برای عبور از دلار در تجارت جهانی نوشته بود که برخی کشور‌های متحد آمریکا نیز در برخی مبادلات خود، دلار را کنار گذاشته و با ارز‌های خود تجارت می‌کنند! البته که کیهان درباره تعداد و نام این کشور‌ها اطلاع خاصی ارائه نداده بود.

البته شاید عجیب‌ترین و جالب‌ترین مورد مربوط به گزارش خبرگزاری فارس در فروردین سال جاری و حتی پیش از دستور سید ابراهیم رئیسی باشد که به تاریخچه حذف دلار از مبادلات رسمی در کشور‌های مختلف پرداخته بود. این خبرگزاری در توضیح تاریخچه تلاش برای حذف دلار از معاملات به دوران معمر قذافی، رهبر سابق لیبی اشاره کرده بود و وی را نخستین فردی دانسته بود که سعی کرد دلار را از معاملات کشورش حذف کند.

بدهی کره جنوبی به ایران دقیقا چقدر بود؟

فارغ از مساله دلار زدایی از اقتصاد کشور یک مساله مهم دیگر رقم دقیق بدهی کره جنوبی به ایران بوده است. اینکه هر بار برای محاسبه بدهی رقم به دلار تبدیل و اعلام می‌شد و هر بار نوسان ارزی کره از پول ایران کاسته، گویا مساله تازه‌ای نیست.

بیشتر بخوانید: ماجرای پول‌های آزاد شده؛ دیپلماسی عزت یا نفت در برابر غذا؟

در تاریخ ۲۵ مرداد ماه سال ۱۳۹۹، ایلنا در گزارشی از رقم ۸.۵ میلیارد به عنوان بدهی ایران یاد می‌کند.

در بخشی از این گزارش آمده است که رییس اتاق بازرگانی ایران و کره جنوبی اظهار داشت: صحبت‌های متفاوتی در این باره انجام شده که نشان می‌دهد چیزی بین ۶ تا ۹ میلیارد دلار پول ایران در کره آزاد نشده است، اما آن رقمی که اتاق بر روی آن تاکید دارد، ۸.۵ میلیارد دلار است.»

بعدتر، اما از رقم ۷ یا گاه ۷.۵ میلیارد دلار نیز صحبت شده است، اما در نهایت توافق اکنون روی رقم ۶ میلیارد دلار است.
جالب اینکه هر بار ایران اصرار دارد با رقمی به جز دلار معامله کند و باز همه بدهی‌ها با دلار محاسبه و اعلام می‌شود.

ارزش وون کره جنوبی در دو سال ۱۲.۶ درصد مقابل دلار سقوط کرد

مساله مهم دیگر نیز این است که با همه این ادعا‌ها و اتفاقا تاکید اعضای کابینه رئیسی و رسانه‌های حامی دولت اگر بازه زمانی دو ساله اخیر را با تاخیر دولت سیزدهم و مخالفت اصولگرایان با برجام و به بن‌بست کشاندن شیوه دولت قبل در بازپس‌گیری این دارایی‌ها مرتبط بدانیم، میزان کاهش ارزش وون به دلار در دو سال گذشته نزدیک به ۱۲.۶ درصد بوده است که در ابعاد ۷ میلیارد دلار، به معنای افت ارزشی به میزان ۸۸۲ میلیون دلار است.

یعنی دقیقا در شرایط و زمانی که وون کره جنوبی در حال سقوط بود و اتفاقا همان زمان که باید به جای شعار دادن مقامات دولتی به مساله پول‌های ایران در کره جنوبی می‌پرداختند، ارزش پول ایران با متر و معیار‌های وضعیت ارزی در کره جنوبی در حال سقوط بود و عجیب‌تر این است که در حالی که این همه هزینه بابت هزینه دلار زدایی در اقتصاد ایران از سوی تندرو‌های حامی دولت و اقتدارگرایان به کشور تحمیل شد، اما در نهایت طلب ایران را کره جنوبی به صورت دلار محاسبه کرد و قرار است به بانکی عربی در قطر واریز شود.

توجه کنید برای بازپرداخت پول نفت خودمان، هم ضرر و زیان بابت کاهش ارزش پول کره جنوبی را ما پرداخته ایم و هم در نهایت معامله با دلار انجام شده است.

البته این احتمالا همه هزینه‌هایی که روی دست ایران بابت تحریم‌ها و دلار زدایی و نپذیرفتن FATF خواهد ماند نیست. کما اینکه مسئولان کشور نیز چندین بار از کارمزد ماهانه نگهداری این مبالغ نزد بانک‌های کره‌ای گفته اند که اگر آن را به‌عنوان هزینه‌های عملیاتی به این رقم از دست رفته از بابت کاهش ارزش برابری اضافه‌کنیم، زیان عدم دسترسی به این پول‌ها بیشتر نیز خواهد شد.

راه پرپیچ و خم برای رسیدن پول ایران

از طرف دیگر اگر باز از ۶ میلیارد دلار ایران بابت نوسان ارزی کره جنوبی چیزی کم نشود نیز راهی دراز و پیچ در پیچ برای رسیدن به قطر دارد. توجه کنید که مساله تبدیل وون به یورو و انتقال معادل یورویی این مبالغ به بانک‌هایی در آلمان و سوئیس و سپس انتقال آن‌ها به حساب‌هایی در قطر، در هر مرحله از تبدیل و انتقال، مستلزم پرداخت کارمزد، دستمزد و حق‌العمل‌های بانکی است که در ابعاد میلیاردی، ارقامی قابل‌توجه می‌شوند.

از طرف دیگر این بحث تکراری بر سر ۷ میلیارد دلار بلوکه شده ایران نزد بانک‌های کره‌جنوبی که حالا ۶ میلیارد دلار شده، در حالی قرار است به نتیجه برسد که از طرف دیگر عدم‌النفع ایران از بابت فروش نرفتن نفت و دیگر فرآورده‌ها یا محرومیت ایران از ابزار‌های معمول و استاندارد انتقال منابع صادراتی، بسیار بیش از این‌هاست. ناصر همتی، به عنوان رییس‌کل سابق بانک مرکزی نیز اخیرا در توئیتی درباره این عدم‌النفع آن را رقمی حدودا ۳ میلیارد دلار در هر ماه دانسته بود.

بیشتر بخوانید: انتقال پول‌های آزاد شده ایران همچنان در چالش FATF / تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا، یک توافق و چندین روایت

در این میان، اما مساله انتقاد از این شرایط به خودی‌ها نیز رسید و روزنامه جمهوری اسلامی نیز از آب رفتن یک میلیارد دلار از پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی انتقاد کرده و نوشته است که منابع دولتی می‌گویند با موافقت آمریکایی‌ها پس از تبادل ۵ زندانی طرفین، ۶ میلیارد دلار دارایی ایران در کره جنوبی آزاد شده است. اولاً مطالبه ایران از کره جنوبی ۷ میلیارد دلار بوده که یک میلیاردش آب رفته. ثانیاً این مبلغ به یک بانک عربی پرداخت می‌شود و ثالثاً مدیریت هزینه آن بطور کامل با ایران نیست و با آن صرفاً می‌توان کالا‌های غیرتحریمی خرید!

این نوشته روزنامه جمهوری اسلامی به آن معناست که در‌حالی ممکن است ضرر و زیان ایران تا ۲ میلیارد افزایش پیدا کند که دسترسی به پول‌های بلوکه‌شده پس از بیش از ۵ سال کشمکش، فقط قرار است صرف خرید کالا‌های اساسی، دارو یا تجهیزات پزشکی شود، و برای همه هزینه‌ها باید ایران مشخصا توضیح بدهد و این شرایط تازه به‌عنوان دستاورد دولت ابراهیم رئیسی به افکار عمومی توضیح داده می‌شود.

اکنون در حالی طلب ایران از کره جنوبی در حال آب رفتن است که دولت و حامیانش و البته طراحان طرح دلار زدایی باید بپذیرند که چنین شرایطی تقریبا در مورد بسیاری از کشور‌های دیگر طرف معامله ایران وجود دارد.

طلب ایران از عراقی‌ها حالا در شرایطی سرگردان بانک‌های عمانی شده که هیچ توضیح مشخصی درباره نحوه محاسبه آن داده نشده و از سوی دیگر مشابه این شرایط در مورد روپیه هند نیز وجود دارد. تنها شاید ارز‌های دو کشور ژاپن و چین وضعیت بهتری نسبت به دیگر کشور‌ها در مقابل دلار دارند که چینی‌ها به جای یوان رسمی کشور خود در حال معامله با یوان کشور‌های دیگر با ایران هستند و در مورد ژاپنی‌ها هم به نظر می‌رسد معاملاتی در حال انجام نباشد.

اما بد نیست یک بار مسئولان دولت سیزدهم و همفکرانشان در میان شعار‌های داده شده، درباره آنچه به عنوان هزینه برای این دلارزدایی ناتمام، کشور می‌پردازد برای شهروندان توضیح بدهند.