دو سال پس از بازگشت طالبان، زنان و دختران افغان چه می کشند؟

اقتصاد۲۴-دو سال از قدرت دوباره طالبان در افغانستان می‌گذرد. طالبان هنوز رسما توسط هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده‌است؛ هر چند تعامل و گفتگو با طالبان چه در افغانستان و چه در پایتخت‌های دیگر کشور‌ها ادامه دارد.

به رغم این گفت وگوها، با گذشت دو سال، جامعه بین‌المللی هنوز در مورد نحوه برخورد با حکومت طالبان گیج و سردرگم است. سرنوشت میلیون‌ها نفر افغانستانی، به‌ویژه زنان و دختران تحت سلطه طالبان، نه فقط به دلیل نگاه بسته و متحجرانه و قومیت‌زده و قبیله‌ای طالبان، بلکه متأثر از انزوای بین‌المللی افغانستان تحت سلطه طالبان، غم‌انگیز و ناامیدکننده است. به‌ظاهر، یکی از موانع اصلی در ممانعت از شناسایی طالبان مواضع آن در قبال دختران و زنان بوده‌است.

ایدئولوژی طالبان چه در دورانی که به عنوان یک گروه شبه نظامی علیه دولت مستقر فعالیت می‌کرد و چه در زمانی که خود در رأس قدرت قرار گرفت، عمدتا حاصل امتزاج تفکرات مبتنی بر مکتب دیوبندی و پشتونوالی بوده‌است و رگه‌هایی از سلفی‌گری و وهابیت در بستر جهاد علیه شوروی در دوره اول حکومت و جهاد علیه آمریکا در دوره دوم کسب قدرت در باور‌های طالبان مشهود است.

با این وجود، اگرچه جنبش طالبان، یکپارچه نیست و طیف‌های متنوعی از شدیدا افراطی تا کمتر افراطی را شامل می‌شود، ولی تکیه بر ارزش‌های قومی- قبیله‌ای و ایدئولوژیک بخش اصلی رویکرد و عملکرد طالبان را تشکیل می‌دهد و موضوع زنان و دختران نیز از این قاعده مستثنی نیست.

عنصر تعیین‌کننده‌ای که طالبان حنفی مذهب را از بقیه احناف متمایز می‌کند در آموزه‌های دیوبندی، آداب و قوانین پشتونوالی و اثرات حضور و نفوذ افغان – عرب‌های القاعده معتقد به سلفیت و وهابیت در افغانستان قابل مشاهده است.

بیشتر بخوانید:بازی طالبان برای دور زدن ایران بر سر حقابه!

مبنای احکام و تصمیمات طالبان در امور مختلف، به‌طور خاص در حیطه حقوق زنان بر اساس خوانش خاص رهبری این گروه از شریعت و اصول پشتونوالی است. طالبان با ملغاکردن قانون اساسی پیشین و دیگر قوانین و سازوکار‌های حقوقی، قانونی، حزبی و رد نهاد انتخابات و مردود دانستن قوانین ساخت بشر، قرائت خود را از شریعت مبنای حل امور کشور و تصمیمات متخذه می‌داند.

از پیامد‌های حکومت طالبان و متأثر از ملغمه این آموزه‎‌ها محدودیت‌های فزاینده برای زنان و دختران بوده‌است؛ محدودیت‌هایی که بر اساس گزارش سازمان ملل منجر به صدور و اجرای بیش از ۵۰ فرمان محدود‌کننده دختران و زنان در همه عرصه‌های زندگی شده‌است. بسیاری از این احکام در دوران نخست حکومت طالبان نیز مبنای سیاست‌ورزی طالبان در قبال زنان و دختران بود و امروز همان‌ها کمابیش ادامه دارند.

از جمله این اقدامات که از اوت ۲۰۲۱ از زمان قدرت گرفتن دوباره طالبان در جریان است، اعمال محدودیت‌های متعدد علیه زنان در حیطه آموزش از جمله مسدود ماندن در‌های مدارس و مکاتب بالاتر از کلاس ششم برای دختران؛ بستن دانشگاه‌ها به روی دانشجویان دختر؛ ممنوعیت کار زنان در ادارات دولتی و غیردولتی مگر ادارات مورد نیاز شامل حوزه‌های بهداشت (بیمارستان‌ها) و تعلیم و پلیس و شعبات پاسپورت؛ تحمیل نحوه پوشش کامل از سر تا پا و تأکید بر پوشاندن صورت به دلیل احتمال فتنه یا افتادن به گناه؛ تردد و ضرورت همراهی مردان محرم با زنان و دختران.

محدودیت‌ها در رابطه با مباحث صحی، مثلا مریضان زن باید به دکتر زن مراجعه کنند و اگر نیاز به دکتر مرد باشد حتما باید همراه با زن مریض محرم شرعی باشد؛ ممنوعیت در تفریحات سالم شامل حضور در پارک‌های عمومی و ورزشگاه‌ها؛ منع رفتن به حمام‌های شهر؛ تعطیلی آرایشگاه‌ها و سالن‌های زیبایی و … اشاره کرد.

در گفتگوی مجله عربی «الامارة الاسلامیة» چاپ قندهار با ملاعمر، اولین رهبر طالبان در سال ۲۰۰۰، او پیرامون تعلیم و تحصیل زنان می‌گوید که ما هرگز زنان را از تحصیل منع نکرده‌ایم، اما می‌خواهیم تحصیل زن مطابق به ضوابط شرعی بوده و در آن مسأله حجاب و اسلامی‌بودن محیط درس نیز رعایت شود. با وجود این اظهارات، در دوران نخست حکومت طالبان (۱۹۹۶-۲۰۰۱ م)، نه فقط تمامی مدارس و کالج‌های دخترانه، بسته و دختران از تحصیل در مدارس و دانشگاه‌ها محروم شدند، بلکه برخی مدارس پسران نیز به خاطر اینکه معلمانش زن بودند، تعطیل شدند. در آن دوران پنج‌ساله، هیچگاه شرایط تحصیل زنان و دختران فراهم نشد.

در دوران دوم حاکمیت طالبان (از ۲۰۲۱ تا امروز) هرچند محدودیت‌ها برای تحصیل و پوشش و رفت و آمد دختران و زنان و مجازات‌ها نسبت به دوران نخست کمتر شده‌است، ولی همچنان بسیاری از موانع قبلی پابرجا هستند.

به باور طالبان، «فطرتا خداوند زن را برای زاییدن پسران و دختران و تربیت آنان در سنین کودکی آفریده است».

یکی از دلایلی که نشان می‌دهد زنان نمی‌توانند در امور سیاسی و اجتماعی دخالت کنند، منع زنان از حضور در مساجد است.

بر اساس معدود نوشته‌های موجود درباره دیدگاه‌ها و باور‌های طالبان از زبان اعضای آن، «وقتی زن از حضور در مساجد که شریف‌ترین مکان است منع شده، چطور می‌تواند در بازار و اداره‌های سیاسی حکومتی حضور داشته باشد؟»

از نگاه طالبان زنان در تاریخ اسلام هیچگاه حق انتخاب امام (رهبر) نداشته‌اند؛ زنان در سقیفه بنی ساعده برای انتخاب خلیفه رسول الله حضور نداشته‌اند؛ هیچ اثری از مشاوره با زنان در امر خلافت دیده نمی‌شود؛ هیچگاه خلفای راشدین با زنان مشورت نکرده‌اند؛ و در تاریخ اسلام نشانه‌ای از مشارکت و مشورت زنان در امر حکومت و سیاست و فرماندهی امور نظامی دیده نمی‌شود … و با این تفسیر از تاریخ اسلام، طالبان حضور زنان را به خانه محدود می‌کند.

اخیرا مولوی عبدالجبار مشاور وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان، با اشاره به نقش بی‌بدیل ملا هبت الله آخندزاده، رهبر طالبان، و احکام صادره از سوی او در رابطه با زنان و دختران افغانستان، گفته «ملا هبت الله آخندزاده وقتی دستور داد که پوهنتون‌ها تعطیل شوند، پوهنتون‌ها تعطیل می‌شوند و وقتی بگوید باز شوند، همان روز باز می‌شوند.»

او گفته نمی‌تواند بگوید که حکم در این مورد کی صادر می‌شود. دوسال پیش و در آغاز روی کار دوباره آمدن طالبان و شروع اعمال محدودیت‌های جدید تحصیلی، مکررا دولتمردان طالبان ممنوعیت‌های جدید را به عنوان یک اقدام موقت دانستند و گفتند زمانی که مسائل فنی در مورد لباس و حمل و نقل و مشکلات حل شود، مدارس و دانشگاه‌ها به روی دختران و زنان بازگشایی خواهند شد. اتفاقی که با گذشت دو سال هنوز در افق محال است.

اگر مشکل تحصیل دختران حل شود، می‌توان به رفع سایر محدودیت‌ها برای زنان و دختران افغانستان امید داشت.

منبع:دیپلماسی ایرانی