تجارت سیاه طالب ها؛ وقتی طالبان از سنتی به صنعتی روی می‌آورند

اقتصاد۲۴ - ستون‌نویس «فارین پالسی» و روزنامه نگار و نویسنده استرالیایی است. او در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷ میلادی رئیس دفتر خبرگزاری‌های «فرانسه» و «آسوشیتدپرس» در افغانستان بوده است. او بیش از یک دهه در چین بوده است. اودونل در مناطق درگیری از جمله در زمان حمله نیرو‌های امریکایی به افغانستان و عراق در سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ میلادی حضور داشت. کتاب او با عنوان «چای شیرین در موصل: داستان واقعی دو زن بریتانیایی در عراق جنگ زده» داستان بیرحمی حکومت صدام بر آن کشور را از نگاه دو زن از شمال بریتانیا که با مردان عراقی ازدواج کرده‌اند روایت می‌کند. او به طور منظم در پژوهش‌های اندیشکده‌های مختلف درباره مسائل افغانستان همکاری می‌کند.

به گزارش فرارو به نقل از فارین پالیسی، شبیه آن بود که گویی کوکاکولا از تولید نوشابه دست کشیده باشد. طالبان سال گذشته با هیاهوی زیادی اعلام کردند که از تجارت مواد مخدر خارج می‌شوند. گروهی که پیش‌تر سود کلانی از تجارت تریاک کسب کرده بودند به ناگهان ظاهرا قسم خوردند که به این تجارت پایان خواهند داد. کشت خشخاش به فرمان طالبان ممنوع اعلام شد. این دست کم آن چیزی بود که آنان می‌خواستند دنیا باور کند. البته در عمل نیز تغییراتی رخ داد و تصاویر ماهواره‌ای کاهش شدید سطح زیر کشت خشخاش را از زمان فرمان "هیبت الله آخوندزاده" رهبر طالبان درباره ممنوعیت کشت و تجارت مواد مخدر در آوریل ۲۰۲۲ میلادی نشان دادند. برخی از مقام ها، دیپلمات‌ها و تحلیلگران غربی آن را اقدامی خوشایند در زمینه مبارزه با مواد مخدر قلمداد کردند. آنان گفتند طالبان کاری را با یک فرمان ساده انجام داد که ایالات متحده با برنامه‌های تامین مالی میلیارد‌ها دلاری خود نتوانست ظرف مدت دو دهه انجام دهد. با این وجود، واقعیت آن است که طالبان راه خود را تغییر نداده اند بلکه تنها محصول شان را تغییر دادند. بر اساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC) تجارت مواد مخدر در سال گذشته ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی افغانستان را به خود اختصاص داده است.

بیشتر بخوانید: اتحاد شرقی علیه تمامیت سرزمینی ایران؛ ادامه روند نخ‌نمای امارات در قبال جزایر سه‌گانه

واقعیت آن است که طالبان تجارت مواد مخدر را محدود نکردند بلکه گوشه‌ای از آن را گرفتند و سپس آن را منشعب کردند. کاری که طالبان با هروئین انجام دادند این بود که روی شلنگ ایستادند و قیمت‌ها افزایش یافت. از زمان فرمان آخوندزاده قیمت تریاک به شدت افزایش یافته و در بازار‌های محلی در شرق و جنوب افغانستان مناطق اصلی کشت خشخاش به میزان صد برابر افزایش یافته است. محموله‌های کشف شده هروئین و شیشه (متامفتامین) از استرالیا تا هند، کشور‌های حوزه خلیج فارس، آسیای مرکزی و بنادر اروپایی مانند روتردام در هلند و آنتورپ در بلژیک افزایش یافته اند. کارشناسان می‌گویند که فاصله یک ساله بین اعلام این فرمان و اجرای آن به تولیدکنندگان و قاچاقچیان فرصت داد تا تولید و ذخایر را افزایش دهند و همزمان نگرانی‌ها از کمبود قریب الوقوع مواد به جنجال و خرید وحشت زده و افزایش قیمت ناشی از آن دامن زد.

طالبان با هروئین همان کاری را انجام می‌دهد که کارتل سینالوآ با کوکائین انجام داده است. افغانستان در تجارت ۵۵ میلیارد دلاری هروئین در سال خفه شده است. "بشیر نورزی" قاچاقچی مواد مخدر که از چهر‌های نزدیک به رهبر طالبان بود سال گذشته پس از آزادی زودهنگام از حبس ابد در زندان ایالات متحده به دلیل قاچاق هروئین که با یک آمریکایی مبادله شده بود به افغانستان بازگشت و به عنوان یک قهرمان مورد استقبال قرار گرفت. منابع آگاه می‌گویند او بار دیگر به تجارت مواد مخدر بازگشته است.

طالبان در گذشته به طور گسترده در تهیه شیشه از پیش ساز‌های گیاهی استفاده می‌کردند، اما آن شیوه نیاز به نیروی انسانی زیادی دارد. اکنون راه آسان تر، ارزان تر، سریع و سودآورتر برای طالبان تهیه شیشه مبتنی بر پیش ساز شیمیایی است.

دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد سالانه سطح زیر کشت خشخاش، محصول و قیمت تریاک و تولید هروئین در افغانستان را ارزیابی می‌کند اگرچه از زمانی که طالبان قدرت را در دست گرفتند دسترسی و نظارت آن دفتر با مشکل مواجه شده است. آن چه آشکار به نظر می‌رسد این است که طالبان تولید خشخاش را کاهش داده اند. تصاویر ماهواره‌ای اخیرا ارائه شده توسط Alcis نشان دهنده کاهش چشمگیر کاشت خشخاش است. شواهد میدانی نیز موید داده‌های ماهواره‌ای هستند و تایید شده که کشت خشخاش در برخی مناطق افغانستان تا ۹۹ درصد کاهش یافته است. "میر ویس خان" روزنامه نگار افغان می‌گوید که آگاه در ولایت هلمند جایی که بخش اعظم عرضه هروئین افغانستان از آنجا صورت می‌گیرد اعلام کرده اند که کشت خشخاش در فصل جاری نزدیک به صفر بوده است.

او گفت که در بازار‌ها قیمت‌ها از ۳۰۰۰۰ روپیه پاکستان یا حدود ۱۰۰ دلار در هر کیلوگرم در سال گذشته به ۵۲۰۰۰۰ روپیه افزایش یافته است (قیمت تریاک به روپیه پاکستان است).
رادیو آزادی ماه گذشته گزارش داد که گزارش داد که بازار‌های تریاک در هلمند و قندهار طبق معمول کار می‌کند و اعلام کرد که قاچاقچیان "ذخایر استراتژیک" را جمع آوری کرده اند تا از قیمت‌های بالا به نفع خود استفاده کنند.

بیشتر بخوانید: گره تایید صلاحیت در دست شورای نگهبان / نقشه پایداری‌ها؛ تشکیل یک «مجلس حداقلی»

"هانس جاکوب شیندلر" مدیر ارشد پروژه مبارزه با افراط گرایی مستقر در لندن و نیویورک معتقد نیست که این ممنوعیت واقعی باشد چه برسد به آن که بتوان آن را طولانی مدت قلمداد کرد. او اقدام طالبان را تلاشی برای کسب حداکثر سود می‌داند و در عین حال ژستی که ممکن است برسمیت شناخته شدن طالبان از سوی جامعه بین المللی را را سرعت بخشد. در واقع، از دید او تصمیم طالبان یک بازی برای تنوع بخشی بوده است. او به "فارین پالسی" می‌گوید: "اگر من یک طالب بودم به سراغ شیشه می‌رفتم. افدرا ماده خام گیاهی تولید شیشه در افغانستان به صورت وحشی رشد می‌کند. طالبان نیز تولید آن را سرکوب کرده است. با این وجود، این ماده را می‌توان به سادگی به شکلی ارزان قیمت با مواد شیمیایی پیش ساز که به راحتی به دست می‌آیند سنتز کرد و در آزمایشگاه‌هایی (اصطلاحا اشپزخانه) تهیه کرد که در تصاویر ماهواره‌ای تقریبا غیر قابل تشخیص هستند. بازده مالی آن چندین برابر بیش از هروئین خواهد بود. اثبات این امر برای مجامع بین المللی دشورا است، زیرا آزمایشگاه‌ها اغلب شبیه هر ساختمان دیگری هستند و امکان تشخیص آن از طریق تصاویر ماهواره‌ای وجود نخواهد داشت".

دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد نیز در ارزیابی خود تولید غیر قانونی شیشه در افغانستان را "تهدیدی فزاینده" ذکر کرده می‌تواند باعث "تغییر بازار‌های غیر قانونی مواد مخدر شود که به طور سنتی بر قاچاق مواد مخدر از افغانستان متمرکز شده است".

در این گزارش اشاره شده که پیش ساز‌های شیمیایی به ماده اصلی تبدیل شده اند و از طریق منابع قانونی در دسترس مانند داروی سرماخوردگی یا افدرین‌های صنعتی فله‌ای که در تمام طول سال به افغانستان قاچاق می‌شوند به دست آمده است. یک کیلوگرم شیشه خالص را می‌توان با کم‌تر از ۲ کیلوگرم افدرین صنعتی تولید کرد این در حالیست که برای تهیه شیشه از گیاه افدرا باید ۲۰۰ کیلوگرم از آن گیاه را تهیه کرد و برای کشت و برداشت به نیروی انسانی نیاز دارد و هزینه بر است.

رسانه‌های استرالیایی گزارش داده اند که مقادیر زیادی مواد مخدر که منشاء آن از افغانستان بوده را کشف و ضبط کرده اند که از طریق پست از پاکستان ارسال شده بودند.

با افزایش تولید پیش ساز‌های شیمیایی در مقیاس صنعتی بزرگترین بازنده کشاورزان افغانستان هستند که در انتهای هرم اقتصادی در زمره فقیرترین مردم در یکی از فقیرترین کشور‌های جهان قرار دارند. آنان برای چندین دهه رعیت طالبان محسوب می‌شدند و مجبور به پرورش خشخاش برای کمک به جنگ علیه دولت افغانستان تحت حمایت غرب شدند. طالبان نهاده‌هایی از جمله بذر و کود را برای کشاورزان فراهم کردند. کشاورزان خود را گرفتار شده در تله بدهی می‌دیدند و گاهی اوقات حتی مجبور می‌شدند آن بدهی را از طریق جنگیدن برای طالبان در برابر نیرو‌های افغان و ائتلاف بین المللی پرداخت نمایند.

برنامه دو دهه گذشته مبارزه با مواد مخدر و ارائه جایگزین‌هایی برای کشت به کشاورزان از جمله گندم یا زعفران با شکست مواجه شدند. بمبگذاران انتحاری مراکز توزیع بذر جایگزین را ویران می‌کردند و عوامل طالبان گاهی کشاورزانی که خواستار تغییر محصول تحت کشت شان بودند را به قتل می‌رساندند. بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان گزارش داد که دولت ایالات متحده در فاصله سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۷ حدود ۸.۶ میلیارد دلار برای مبارزه با مواد مخدر هزینه کرده بود.

با این وجود، گندم و سایر محصولات کشاورزی گزینه مناسبی نبودند. شیندلر می‌گوید: "اگر غلات بکارند از گرسنگی جان شان را از دست خواهند داد، زیرا کشاورزان افغان برای پوشش هزینه‌های خود به محصولات نقدی نیاز دارند. خشکسالی طولانی مدت توانایی آنان را برای رشد محصولات غذایی کاهش داده است. اگر این ممنوعیت ادامه یابد بسیاری از مردان مجبور خواهند شد زمین را ترک کنند تا در جای دیگری به دنبال کار بگردند و به تعداد عظیمی از آوارگان داخلی و به طور بالقوه به تعداد زیادی که از افغان‌هایی که از کشورشان به پاکستان، ایران و فراتر از آن در جستجوی کار می‌گریزند دامن خواهد زد".

کشاورزان کوچک و مالکان بزرگ هر دو از ادامه این ممنوعیت متضرر خواهند شد. به نظر می‌رسد آخوندزاده با این ممنوعیت بدون توجه به خسارت‌های جانبی آن حیثیت خود را به خطر انداخته است. "ویلیام برد" کارشناس انستیتوی صلح ایالات متحده در امور افغانستان در این باره هشدار می‌دهد:"شوک اقتصادی و رنج انسانی تا زمانی که این ممنوعیت اجرا شود ادامه خواهد داشت و بدتر خواهد شد".