رویکرد اخلاق کاربردی در حوادث؛ انتخاب امدادگر برای عملیات نجات کدام است؟

اقتصاد۲۴-ایران کشوری حادثه‌خیز است، گاهی سیل جاری می‌شود و گاهی زلزله زمین را به‌لرزه درمی‌آورد، تصادفات جاده‌ای و حوادث ناگهانی هم هستند، همه این‌ها نشان دهنده اهمیت امداد و امداد رسانی است؛ اما گاهی امدادگر در لحظه امدادرسانی با چالش‌های جدی مواجه می‌شود، انگار که در موقعیت انتخاب قرار گرفته است، مواجه شدن با ساختمان فرو ریخته درپی وقوع زلزله و احتمالاً زیر آوار ماندن ساکنان آن ساختمان به‌خودی خود لحظه دردناکی است، اما این‌که یک امدادگر در موقعیتی قرار بگیرد که باید میان امدادرسانی به دو نفر یکی را انتخاب کند، او را در سخت‌ترین شرایط قرار می‌دهد، چیزی شبیه به یک انتخاب اخلاقی است و او فرصت چندانی برای تصمیم گرفتن ندارد، به‌همین دلیل است اخلاق امدادگری اهمیت زیادی پیدا می‌کند.

ورود به حریم خصوصی یا آبروی افراد؛ چالش اخلاقی یک امدادگر چیست؟

درهمین‌باره عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان می‌کند: «امروزه مباحث اخلاقی تخصصی شده و شاخه‌های متعدد مطالعات اخلاقی شکل گرفته است، یکی از این شاخه‌ها درباره اخلاق کاربردی است. اخلاق کاربردی به‌جای این‌که حرف‌های کلی مانند رازداری و امانت‌داری بزند، درباره یک حوزه خاص به‌طور مشخص صحبت می‌کند، مثلاً وقتی می‌گوید یک پزشک باید رازدار باشد یعنی دقیقا چه‌کاری باید انجام دهد، اطلاعات پرونده بیمار را در اختیار چه‌کسانی قرار بدهد یا در اختیار چه‌کسانی قرار ندهد؟»

حسن بوسلیکی ادامه می‌دهد: «یکی از حرفه‌های بسیار پرچالش امدادگری در صحنه حوادث است، این افراد با چالش‌های اخلاقی زیادی مواجه می‌شوند، از ورود به حریم خصوصی زندگی دیگران گرفته تا جایی‌که آبروی افراد در خطر است و البته اولویت‌بندی در امدادرسانی، گاهی امدادگر با دو فرد حادثه دیده روبه‌رو می‌شود که هر دو نیاز جدی به کمک و امداد دارند، امدادگر کدامیک را باید انتخاب کند؟ بنابراین باید تصمیم‌های سختی بگیرند، طوری‌که گاهی ما که بیرون میدان هستیم از تصمیم آن‌ها تعجب می‌کنیم، لذا این محور‌ها ذیل اخلاق امدادگری تعریف می‌شود، یعنی یک امدادگر در چالش‌های متفاوت چه‌طور باید رفتار کند؟»

کودک یا فرد سالخورده، مسلمان یا غیرمسلمان؛ انتخاب امدادگر کدام است؟

درباره ابعاد اخلاق امدادگری، سید محمدرضا امیری طهرانی، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، می‌گوید: «امدادگران از حیث اخلاقی، روحی، معنوی، فقهی و روانی در حوادث با مسئله‌هایی مواجه هستند. مثلاً فردی وارد میدان امداد می‌شود، او با توجه به محدود بودن امکانات و زمان با یک کودکی که نیاز به‌کمک دارد و یک فرد سالمند که نیاز به کمک دارد مواجه شده است، حالا باید میان کودک و فرد سالخورده اول به یکی امدادرسانی کند، در این موقعیت حکم اخلاقی، حکم فقهی، حکم عرفی امدادرسانی چیست و اول باید به کدامیک رسیدگی کند؟ یا مثلاً امدادگر در حادثه‌ای با افراد حادثه دیده‌ای مواجه می‌شود که برخی مسلمان هستند و برخی دیگر مسلمان نیستند، آیا باید در این وضعیت برای امدادرسانی ترجیحی قائل شود یا نه؟ اصلاً باید براساس کدام ملاک دست به انتخاب بزند؟»

بیشتر بخوانید:آخرین جزییات از قربانیان گمنام معدن مرگبار طرزه

او ادامه می‌دهد: «مسئله امداد ابعاد مختلفی دارد، آن‌چه در حوادثی مانند سیل و زلزله بیشتر به‌چشم می‌آید و مردم بیشتر آن را می‌بینند مربوط به اقدامات فنی‌ومهندسی مانند آوار برداری و اقدامات پزشکی است، اقداماتی که حتما هنگام وقوع حوادث انجام می‌شود. اما امداد یک وجه دیگری هم دارد که اهمیت آن مانند اقدامات فنی و پزشکی است، در تمام مراحل امداد باید ملاحظات انسانی به معنای عام در فرآیند امداد انجام شود.»

اولویت یک امدادگر برای امدادرسانی چیست؟

دراین‌باره فریبا شاه‌محمدی، استاد دانشگاه می‌گوید: «وقتی درباره اخلاق امدادگری می‌گوییم منظورمان آن ارزش‌هایی هست که یک امدادگر علاوه بر مهارتش، در ارتباط با فرد حادثه دیده از خود نشان می‌دهد، ارزش‌هایی مانند مسئولیت‌پذیری، خلق و خوی نیک و عدالت.»

او ادامه می‌دهد: «یک امدادگر وقتی می‌خواهد در امدادرسانی اولویت‌بندی کند اصلاً به این معنا نیست که آدم‌هایی که در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند افراد بی‌ارزشی هستند، همه افراد متاثر از حوادث ارزشمندند، اما یک امدادگر با توجه به اخلاق امدادگری یاد می‌گیرد که حتی اگر مجبور می‌شود در کمک‌رسانی به افراد آن‌ها را اولویت‌بندی کند، نباید موقع امدادرسانی به رنگ پوست فرد حادثه دیده یا دین او توجه کند، آن‌چه در اخلاق امدادگری اهمیت دارد میزان نیاز افراد حادثه دیده به امداد است که آن‌ها را اولویت‌بندی می‌کند.»

همایش اخلاق امدادگری؛ تصمیم‌گیری در دو راهه‌های اخلاقی یک امدادگر

حالا با همین موضوع قرار است همایشی از سوی دفتر نمایندگی، ولی فقیه در جمعیت هلال احمر در تاریخ ۲۴ مهر ۱۴۰۲ برگزار شود، همایشی که قرار است به ابعاد مختلف اخلاق امدادگری بپردازد، حسن بوسلیکی، دبیر علمی همایش اخلاق امدادگری می‌گوید: «هدف اصلی همایش این است که ما چه‌طور در امدادگران بدرفتاری‌ها را کم کنیم، و در مقابل تحمل و راز داری‌ها را بالا ببریم؛ از طرفی در موقعیت‌های سخت چه‌طور تصمیم بگیریم؟، یک مسئله جانبی هم وجود دارد، این‌که ما تلاش داریم حول محور اخلاق امدادگری گفتمان‌سازی کنیم، مسئله اصلی اخلاق امدادگری این است که، چه‌طوری می‌شود اخلاقیات امدادگران را ارتقاء داد؛ این مسئله دو جنبه مهم دارد، یکی درباره تصمیم‌گیری در لحظات سخت و اصطلاحاً دو راهه‌های اخلاقی است، و دیگری ریشه‌یابی بدرفتاری‌های اخلاقی. ما در همایش اخلاق امدادگری به‌دنبال این دو جنبه از اخلاق امدادگری ذیل مسئله اصلی آن یعنی ارتقا اخلاق امدادگران هستیم.»

همچنین سید محمدرضا امیری طهرانی، رئیس شورای علمی همایش اخلاق امدادگری می‌گوید: «ویژگی مهم همایش اخلاق در امدادگری مسئله محور بودن آن است و می‌خواهد به‌طور مصداقی مسئله‌هایی که امدادگران در صحنه حوادث با آن‌ها مواجه هستند را طرح و بررسی کند، در این همایش قصد کلی گویی نداریم.»

درخصوص برگزاری این همایش، فریبا شاهمحمدی، داور بررسی آثار این همایش می‌گوید: «یکی از محور‌های این همایش به اولویت‌بندی آسیب‌دیده‌ها مربوط می‌شود، حتی اگر دوست نداشته باشیم یک امدادگر در صحنه حوادث گاهی مجبور به انتخاب می‌شود، اما وقتی می‌خواهد در امدادرسانی اولویت‌بندی کند اصلاً به این معنا نیست که آدم‌هایی که در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند افراد بی‌ارزشی هستند.»