ماجرای تیراندازی به خبرنگار ایرانی برنامه ثریا در جنوب لبنان چه بود؟

اقتصاد۲۴- برنامه ثریا مستندی متعلق به شبکه یک صداوسیما است که تهیه کنندگان آن حول مسئله‌ای مرتبط با سیاست یا اقتصاد ایران، به کشور‌های مختلف سفر می‌کند. برابر آنچه محسن مقصودی مجری این برنامه در شبکه‌های اجتماعی هم رسانی کرده، قرار بوده به دلیل تقارن رویداد‌های این روز‌ها با جنگ غزه، مستندی درباره حملات اسرائیل به لبنان و فلسطین تهیه شود. اما بعد از حضور تیم مستندسازان برنامه ثریا در مرز لبنان و اسرائیل و فیلمبرداری از دو منطقه، در حالی که در نزدیکی یکی از پایگاه‌های اسرائیل قرار می‌گیرند، با گلوله باران اسرائیلی‌ها مواجه می‌شوند.

هنوز مشخص نیست اسرائیل و حزب الله به طور اتفاقی و طبق برنامه قبلی تبادل آتش کردند و یا حضور تیم خبرنگاران در مرز، به اسرائیل امکان داده تا آن‌ها را هدف قرار دهد. چه آنکه در روز‌های قبل نیز بیش از ۴۰ خبرنگار در جریان حملات اسرائیل کشته شده بودند.

هماهنگی سازمان ملل با اسرائیل برای نجات مستندسازان ایرانی

با شدت گرفتن گلوله باران محل حضور خبرنگاران ایرانی، با هدف نجات این گروه، یونیفل (نیرو‌های حافظ صلح سازمان ملل مستقر در لبنان) با درخواست از نیرو‌های مسلح اسرائیل برای توقف تیراندازی، مجوزی از ارتش اسرائیل دریافت می‌کند که هفت نفر را در نزدیکی «خط آبی» (مرزی) لبنان و اسرائیل نجات دهند. در اطلاعیه یونیفل آمده است: «عصر پنجشنبه، نیرو‌های مسلح لبنان از یونیفل برای هفت نفری که در نزدیکی خط آبی (مرزی)، نزدیک آرامگاه شیخ آباد، در جریان تبادل آتش سنگین در سراسر این نوار مرزی گیر افتاده بودند، درخواست کمک کردند.»

بیشتر بخوانید: قاتل داریوش مهرجویی شناسایی شد

انتشار خبر گیرافتادن خبرنگاران ایرانی در مرز اسرائیل به شایعه کشته شدن آن‌ها دامن زد. کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی، اخبار تایید نشده‌ای از شهادت خبرنگاران ایرانی منتشر کردند. اما بعد از خروج مستندسازان از مرز و نجات آن‌ها توسط نیرو‌های حافظ صلح سازمان ملل، محسن مقصودی مجری برنامه ثریا که از توئیتر خودش ماجرای گیرافتادن در مرز لبنان و اسرائیل را اطلاع رسانی عمومی کرده بود، با انتشار ویدئویی در توضیح آن ماجرا گفت «گروه مستندساز ثریا برای تهیه گزارش و مستند، در مرز جنوبی لبنان با اسرائیل و فلسطین مستقر بود که مورد حمله رژیم صهیونیستی قرار گرفت» او تاکید کرد «اسرائیل بار‌ها تیم ثریا را با شلیک‌های دائم، مستقیم و خمپاره مورد حمله قرار داده تا جایی که امکان خروج از معرکه نیز فراهم نشد و تیم ثریا با یاری ارتش لبنان و حزب الله از تیررس گلوله‌های دشمن خارج شده است»

ابهام درباره مجوز حضور خبرنگاران صداوسیما در مرز اسرائیل

اگرچه روابط عمومی حزب الله لبنان با انتشار بیانیه تاکید کرده بود «این تجاوز در ادامۀ جنایات قبلی اشغالگران علیه اصحاب رسانه در لبنان و فلسطین با هدف جلوگیری از انتقال حقایق صورت گرفته»، اما ساعتی بعد اخبار تایید نشده‌ای از ورود بدون مجوز این تیم مستندساز ایرانی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که انتقاد کارشناسان رسانه و علوم ارتباطات به اقدام غیرحرفه‌ای آن‌ها را به دنبال داشت. در همین راستا؛ بعد از خبر رهایی تیم مستند ایرانی از صحنه تبادل آتش اسرائیل با ارتش لبنان، فعالان رسانه ای، پیام دیگری از واحد ارتباطات حزب الله منتشر کردند که در آن از حضور بدون هماهنگی مجری و عوامل برنامه ثریا در مرز انتقاد شده بود.

مقصودی مجری ثریا، در پاسخ به انتشار این خبر‌ها تصویری از مجوز حضور تیم ثریا در مرز لبنان را که با روابط حزب الله لبنان هماهنگ شده بود منتشر کرد. او تاکید کرده بود «مجوز تهیه این مستند پیشتر برای واحد هماهنگ کننده حزب الله لبنان ارسال شده بود و هماهنگی برای عبور خودرو و اعضای تیم مستندساز از قبل انجام شده بود و قرار بوده روایت تهاجم اسرائیل به فلسطین و لبنان را با تصویربرداری از مناطق مرزی و روایت گری مجری برنامه برای صداوسیمای ایران تهیه نمایند.»

انتقاد به حضور غیرحرفه‌ای مستندسازان صداوسیما در منطقه جنگی

ماجرای حضور تیم خبرنگاران ایرانی در مرز لبنان بار دیگر ضرورت آموزش خبرنگاران از سوی نهاد‌ها و دستگاه‌های داخل کشور را مطرح کرد. اگرچه تیم مستندساز ایرانی از قبل مجوز حضور در منطقه جنگی را در اختیار داشته، اما شواهد منتشر شده نشان می‌دهد، این تیم رسانه ای، تجهیزات ایمن برای حضور خبرنگاران در مناطق جنگی را به همراه نداشتند. چه آنکه برابر مقررات بین المللی حضور خبرنگاران با جلیقه خبرنگاری با نوشته Press و کلاه ایمن که آن‌ها را از غیرنظامیان و نظامیان حاضر در صحنه‌های نبرد جداسازی می‌کند، ضروری است. همین موضوع نیز دست مایه برخی انتقادات به این گروه شد.

نخستین انتقاد را روابط عمومی حزب الله درباره عملکرد خبرنگاران ایرانی مطرح کرد و از ضرورت هماهنگی‌های دقیق‌تر برای تعیین مکان خبرنگاران و حضور آن‌ها با خودرو‌های مخصوص به همراه لباس و نشانه‌های مخصوص خبرنگاران، قبل از استقرار در مناطق جنگی، سخن گفت. حادثه‌ای که می‌توانست علاوه بر خلق فاجعه‌ای انسانی، ابعاد سیاسی و بین المللی برای ایران داشته باشد.

برخی دیگر از فعالان رسانه‌ای با انتشار تصاویر خبرنگاران سایر کشورها، از به همراه نداشتن تجهیزات ایمن همچون کلاه و جلیقه ضدگلوله توسط تیم مستندساز انتقاد کردند. همچنین انتشار تصویر همراه با لبخند مقصودی مجری برنامه ثریا در صحنه گلوله باران آن‌ها توسط اسرائیل به موضوع انتقاد بخش دیگری از خبرنگاران داخلی تبدیل شده بود. آن‌ها در پیام‌های منتشر شده رفتار مقصودی را غیرحرفه‌ای و خارج از عرف خبرنگاری توصیف کرده بودند که به دنبال نمایش رسانه‌ای بوده است. انتقاد از رفتار مقصودی آنجا بالا گرفت که او ویدئوی از بستری شدن در بیمارستان منتشر کرد و برخی دیگر از دوستان این مجری صداوسیما، برای جانباز شدن او پیام‌های تبریک منتشر کردند.

منتقدان به عملکرد خبرنگاران صداوسیما معتقدند خبرنگاری جنگ و خبرنگاری بحران، از رشته‌های مهم در خبرنگاری حرفه‌ای است که تاکنون سازوکار مشخصی برای آموزش و تجهیز این خبرنگاران در کشور تعریف نشده است و دست کم از صداوسیما با دارای بودن گستره‌ای از پرسنل حرفه‌ای انتظار می‌رفت افرادی را برای تهیه گزارش به لبنان اعزام کند که تجربه بیشتری برای حضور در صحنه‌های عملیات نظامی داشته اند. چه آنکه حضور خبرنگاران رسانه‌های داخلی در رویداد‌های بین المللی که ایران نیز جزئی از معادله آن است، از آنجا اهمیت دارد که روایت ایرانی از آن ماجرا برای مخاطب داخلی از اهمیت دو چندانی برخوردار است.

ضرورت آموزش خبرنگار برای موقعیت‌های بحران و جنگ

در جنگ غزه نیز خبرنگاران اروپایی، امریکایی و عربی حضور فعالانه داشتند و تلاش تیم ثریای شبکه یک اگرچه آغازی برای حضور خبرنگاران ایرانی در موقعیت‌های این چنینی بوده، اما عدم آموزش آن‌ها و فقدان هماهنگی با مراجع رسمی برای حضورشان در موقعیت‌های جنگی، عدم تدبیر برای چگونگی واکنش در موقعیت‌های اضطراری، عدم تدبیر و پیشبینی تیم‌های پشتیبان و از سوی دیگر عدم تعریف پروتکل‌های داخلی برای سفارتخانه‌ها و نهاد‌های متولی کشور برای حمایت از خبرنگاران و تامین تجهیزات انفرادی و خودرویی برای آنها، از انتقاداتی است که بعد از نجات خبرنگاران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی همرسانی شد. انتقاداتی که کارشناسان رسانه‌ای ضرورت تدوین و اصلاح دستورالعمل‌های صداوسیما، وزارت ارشاد و وزارت خارجه برای حمایت از خبرنگاران در خارج از کشور را یادآور شدند.