اینترنت ایران در خاورمیانه بدترین است

اقتصاد۲۴- «مردم ما شایسته بهترین‌ها و سرعت‌های بالا هستند». این جمله‌ی «عیسی زارع‌پور» درهمایش ملی نسل پنجم ارتباطات در ایران است. وزیر دولتی که بی‌سابقه‌ترین محدودیت‌های اینترنتی را برای مردم ایران به ارمغان آورده است. از پلمب و یا توقیف فعالیت‌های استارت‌آپ‌های داخلی به بهانه‌های مختلف اگر بگذریم، پلتفرم‌های اینستاگرام، واتس‌اپ و گوگل‌پلی، سه سکوی کاربردی و پرکاربر در ایران بودند که در آستانه‌ی یک ساله شدن دولت «ابراهیم رئیسی» و وزارت «عیسی زارع‌پور» در وزارت‌خانه فناوری و ارتباطات صورت گرفت. اختلال فرمایشی در شبکه اینترنت همراه و ثابت در ۶ماهه دوم سال گذشته نیز دست کم در یک دهه اخیر بی‌سابقه بود؛ و بله! البته که «مردم ما شایسته بهترین‌ها و سرعت‌های بالا هستند».

در خلال وعده‌ها و وعید‌های زارع‌پور و دیگر هم‌هیأتی‌هایش در دولت سیزدهم و هم‌زمان با دستاوردسازی رسانه‌ها، بازاریابی مدیران پلتفرم‌های بومی و صرف بودجه‌های هنگفت برای جایگزینی اجباری این پلتفرم با نمونه‌های جهانی، وضعیت اینترنت ایران، روز به روز به وخامت می‌رود. گزارش‌های متعدد سازمان‌ها و گروه‌های مختلف فعال در حوزه اینترنت و آزادی‌های مجازی، همه حاکی از عقب‌گرد ایران در این عرصه است.
«فراز» در این گزارش، داده‌های مطالعات اخیر را بررسی کرده است.

سقوط ایران در رتبه‌بندی جهانی

در حالی که نوآوری‌ها در علم ارتباطات، ابزار‌های تازه و دقیق‌تری را برای محدودسازی آزادی بیان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در اختیار سیاست‌گذاران سراسر جهان قرار داده، اشکال قدیمی‌تر «سرکوب دیجیتال» همچنان کارآمد و رو به گسترش است. در این میان، ایران با رویداد‌هایی که سال گذشته از سر گذراند، بیشترین سقوط را در لیست کشور‌های جهان تجربه کرده است.

به گزارش سایت «SpeedTest»، وضعیت اینترنت همراه در ایران در بازه زمانی شهریورماه ۱۴۰۱ تا شهریورماه ۱۴۰۲، با ۲۱ پله سقوط به رتبه ۷۵ و اینترنت ثابت با ۶ پله سقوط به رتبه ۱۵۳ در بین کشور‌های جهان تنزل داشته است. این آمار نشان می‌دهد که محدودیت‌های فرمایشی از یک سو و بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌های اینترنتی و عقب‌ماندگی از دیگر کشور‌های هم‌رده از سوی دیگر، به بدترشدن وضعیت در کشور دامن زده‌است.

مقاله‌ای با عنوان «Freedom on the Net ۲۰۲۳»، آزادی‌های اینترنتی را در ۷۰ کشور (شامل حدود ۸۹درصد از کاربران اینترنت در جهان) ارزیابی کرده‌است. این مقاله، تحولات مورد نظر را بین اول ماه ژوئن ۲۰۲۲ تا ۳۱ ماه می‌سال ۲۰۲۳ بررسی کرده‌است. بیش از ۸۵ تحلیلگر و مشاور در تدوین و تهیه این گزارش دست داشته‌اند که با استفاده شاخص‌های مربوط به موانع دسترسی، محدودیت در نشر محتوا و نقض حقوق کاربران، امتیاز‌هایی بین صفر تا ۱۰۰ برای هر یک از کشور‌های مورد مطالعه صادر کرده‌اند.

چین و ایران؛ دو صدرنشین در جدول بدترین‌ها

این مقاله بررسی کرده که آزادی در شبکه اینترنت، برای سیزدهمین سال متوالی در جهان کاهش یافته است. در مقیاس ۱۰۰ امتیازی، ایران با کاهش ۵ امتیاز، بیشترین سطح کاهش آزادی بیان در فضای مجازی در یک سال را از آن خود کرده است. فیلیپین با ۴ امتیاز منفی در رتبه دوم و بلاروس، کاستاریکا و نیکاراگوئه با ۳ امتیاز منفی در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. در این بین، چین برای نهمین سال متوالی، همچنان عنوان‌دار کمترین آزادی بیان در فضای مجازی است. عنوانی که کشور میانمار نزدیک بود به آن دست یابد.

بیشتر بخوانید: اینترنت در غزه وصل شد

از سوی دیگر، در ۵۵ کشور از ۷۰ کشور تحت مطالعه، مردم به دلیل ابراز عقاید سیاسی، اجتماعی یا مذهبی خود زندانی شده و یا مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند. از این بین، در ۴۱ کشور، مردم به دلیل اظهار نظرهاشان در فضای آنلاین، مورد حمله فیزیکی واقع شده و یا کشته شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که محدودیت و سرکوب آزادی بیان در شبکه‌های اجتماعی و به طور کلی در فضای اینترنت، در حال تبدیل شدن به امری رایج برای دولت‌ها است. روشن‌ترین و شدیدترین این موارد در میانمار و سپس ایران رخ داده است.

خاورمیانه؛ همان همیشگی!

به گزارش «فراز» و با استناد به گزارش‌های متعدد از جمله «Freedom on the Net ۲۰۲۳»، هیچ یک از هفت کشور مورد مطالعه در خاورمیانه، با استاندارد‌های ارزیابی‌شده، «آزاد» محسوب نمی‌شوند. لبنان، اردن و عراق «کمی آزاد» و چهار کشور باقی‌مانده یعنی امارات، بحرین، عربستان سعودی و ایران در رده‌ی کشور‌های «غیرآزاد» رتبه‌بندی شده‌اند. با این وجود، امارات متحده عربی با امتیاز ۳۰ در مقیاس ۱۰۰، بیشترین بهبود آزادی‌های اینترنتی را به ثبت رسانده است.

لبنان با امتیاز ۵۰ بالاترین سطح آزادی اینترنت را در منطقه دارد. با این حال، اما بحران اقتصادی مداوم، بخش عمده‌ای از این آزادی‌ها را تحت تاثیر قرار داده و چندین روزنامه‌نگار برجسته به دلیل انتشار گزارش‌هایی در فضای آنلاین، احضار و بازجویی شده اند. در اردن با امتیاز ۴۷ از ۱۰۰ و عراق با امتیاز ۴۳، دولت‌ها همچنان سرویس اینترنت را در طول امتحانات سراسری قطع می‌کنند. دولت اردن همچنین در بحبوحه اعتراضات در دسامبر سال گذشته، اینترنت را قطع کرده و پلتفرم TikTok را فیلتر کرد.

در این بین، پس از عربستان ۲۵ امتیازی، ایران با ۱۱ امتیاز کمترین امتیاز کل منطقه را داشته و بیشترین کاهش آزادی‌های اینترنتی را در طول یک‌سال تجربه کرده است. علاوه بر سرکوب دیجیتالی اعتراضات ضد دولتی، مقامات بی سر و صدا بخش‌هایی از لایحه محدود کننده حمایت از کاربران اینترنت را علیرغم عدم دریافت تاییدیه مجلس، اجرا کردند و احکام اعدام را علیه افرادی که به جرایم مربوط به بیان آنلاین محکوم شده بودند، اجرا کردند.

خطِ مار!

با تمام این تفاسیر، به نظر می‌رسد که کار از وعده‌های خلاف‌گویانه و بازی‌های رسانه‌ای گذشته و مقامات دولت سیزدهم برای وارونه جلوه دادن واقعیت‌ها، به چیزی بیش از دست‌بردن به حقیقت معانی نیاز دارند. البته که مردم ایران مستحق بهترین‌ها و سرعت‌های بالای اینترنت هستند، اما با روند موجود و سیاست‌های اخیر، دست‌یابی به این شایستگی دست کم در کوتاه مدت ناممکن است.