ابهامات در قانون مالیات خودروهای لوکس

اقتصاد۲۴-  در بسیاری از کشور‌ها ملاحظات زیست‌محیطی نقش اصلی را در وضع مالیات‌ها ایفا می‌کند؛ اما در ایران تنها قیمت به‌عنوان معیاری برای لوکس بودن خودرو محاسبه می‌شود که با توجه به سطح نامتعارف قیمت خودرو تحت‌تاثیر سیاست‌های نادرست بازار، معیار قابل اطمینانی نیست.

نمایندگان خانه ملت، روز گذشته در جلسه علنی مجلس، در جریان بررسی بخش درآمدی لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ میزان مالیات خودرو‌های لوکس در سال آینده را تعیین کردند. بر این اساس، لوکس‌سوارانی که بهای خودرویشان بیشتر از ۳.۵میلیارد تومان است باید یک‌درصد از مازاد مبلغ را به عنوان مالیات پرداخت کنند. همچنین طبق مصوبه مجلس، کسانی که این مالیات را پرداخت نکنند، مشمول حکم ماده ۱۹۰ قانون مالیات‌های مستقیم خواهند شد. این ماده قانونی عنوان می‌کند کسانی که در موعد مقرر مالیات مستقیم تعیین‌شده را پرداخت نکنند مشمول جریمه ۲.۵درصدی به ازای هرماه تاخیر خواهند بود. همچنین آن‌طور که پیش از این مدیرکل دفتر حسابرسی سازمان امور مالیاتی اطلاع داده بود «در صورت لزوم نسبت به برداشت از حساب‌های بانکی افرادی که مالیات معوقه خود را پرداخت نکرده اند هم اقدام خواهد شد.»

سال ۱۴۰۳ چهارمین سالی خواهد بود که دارندگان خودرو‌های لوکس موظف به پرداخت مالیات می‌شوند. در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ این قانون شامل دارندگان خودرو‌های بالای یک میلیارد تومان بود. سال ۱۴۰۲ در ابتدا گفته شد دارندگان خودرو‌های بالای یک‌میلیارد و ۵۰۰میلیون تومان باید مالیات بپردازند، اما با نظر نمایندگان مجلس این رقم به ۳میلیارد تومان افزایش پیدا کرد. برای سال آینده نیز دولت در لایحه بودجه کف قیمتی معادل ۳میلیارد تومان را برای اخذ مالیات تکرار کرد. با این حال روز گذشته نمایندگان مجلس با رای خود این رقم را به ۳.۵میلیارد تومان افزایش دادند. البته پیش از این یعنی ۱۷دی‌ماه این رقم در کمیسیون تلفیق بودجه به تصویب رسیده بود.

با وجود این، از ابتدای تدوین قانون مالیات بر خودرو‌های لوکس یعنی از سال ۱۴۰۰ تاکنون دولت درآمد زیادی از اخذ این مالیات نداشته است، به طوری که طبق آماری که ۱۷دی‌ماه، شاهین مستوفی، مدیرکل دفتر حسابرسی سازمان امور مالیاتی ارائه داد، از سال ۱۴۰۰ تاکنون یک هزار و ۳۰۰میلیارد تومان مالیات از خودرو‌های لوکس و گران قیمت وصول و به حساب خزانه واریز شده است. این درحالی است که مالیات محاسبه شده در این سال‌ها برای خودرو‌های لوکس مجموعا ۷هزار میلیارد تومان است. برای سال ۱۴۰۰، ۲هزار میلیارد تومان؛ برای سال ۱۴۰۱، ۲هزار و ۲۰۰میلیارد تومان و برای سال ۱۴۰۲ مجموعا ۲هزار و ۸۰۰میلیارد تومان مالیات خودرو‌های گران قیمت و لوکس محاسبه شد. با این حال از ۷ هزار میلیارد تومان تنها هزار و ۳۰۰میلیارد تومان وصول شده است. مستوفی دلیل این امر را مصوبه دیوان عدالت اداری دانسته که تاکید می‌کند: «مطالبه مالیات باید در مراجع هیات‌های حل اختلاف بدوی و تجدیدنظر هم قابل رسیدگی باشد.»

ابهامات در قانون مالیات لوکس‌ها

اخذ مالیات از خودرو‌های لوکس طی سه‌سال گذشته با حواشی زیادی همراه بوده است؛ حواشی‌ای که با دلایل چندگانه‌ای به وجود آمده است که ریشه در بی نظمی در تعریف معیار‌ها دارد. یکی از این دلایل تعریف «خودروی لوکس» است. در سطح جهانی خودروی لوکس تعریف مشخصی دارد که بیشتر روی مواردی مانند برند، مشخصات فنی و در کنار آن‌ها قیمت تکیه دارد. با این حال تعریف خودروی لوکس در قانون مالیاتی ایران تنها به قیمت می‌پردازد که با توجه به ناآرامی بازار خودرو در ایران چندان تعریف مشخصی محسوب نمی‌شود و معیار قابل اطمینانی نیست. در واقع خودرو‌هایی در ایران لوکس محسوب می‌شوند که در بازار‌های جهانی جایگاه چندانی ندارند.

بیشتر بخوانید: مناطق آزاد؛ منطقه پایلوت خودرو‌های برقی

نابسامانی در بازار و صنعت خودروی کشور، نبود رقابت، جولان انحصار و نبود واردات باعث شده است تا تعریف لوکس به خودرو‌هایی اطلاق شود که قیمت آن‌ها تحت همین شرایط افزایشی شده است. در واقع شرایط حاکم بر اقتصاد کشور باعث شده است تا خودرو‌هایی که حتی در کشور‌های همسایه با قیمت پایین‌تری عرضه می‌شوند، زیر سایه شرایط سیاسی و اقتصادی، صفت لوکس بودن را یدک بکشند. قانون‌گذار و سیاستگذار نیز توجهی به این تناقض ندارند تا دست‌کم برخی مشخصات فنی را برای تعریف خودرو‌های لوکس در نظر بگیرند.

دلیل دومی که موجب ایجاد ابهام در قانون شده، نوسانات در بازار خودروی کشور است. طبق قانون خودرو‌هایی با قیمت بیش از ۳.۵میلیارد تومان باید مالیات بپردازند. اما مشکل این است که اساسا قیمت خودرو در بازار ایران ثابت نیست که بتوان به‌راحتی این خودرو‌ها را تشخیص داد. برای مثال ممکن است یک محصول امروز مشمول مالیات نشود، اما دو هفته بعد به خاطر انتظارات تورمی، رشد نرخ ارز یا شوک سیاسی و اقتصادی قیمت آن افزایش پیدا کرده و مشمول این قانون شود یا مثلا یک‌ماه پس از آن تحت شرایط دیگری بهای آن کاهش یافته و دوباره از شمول قانونی خارج شود. قیمت خودرو در ایران تابع شرایطی است که از هیچ شکلی از ثبات پیروی نمی‌کند، بنابراین معیار قیمتی برای تشخیص محصولات مشمول مالیات بر خودرو‌های لوکس بسیار سست به نظر می‌رسد.

دلیل سومی که برای ابهام در قانون این مالیات می‌شود از آن نام برد، دونرخی بودن خودرو در ایران است. با توجه به اختلاف قیمت قابل توجه بین بازار و نمایندگی که در مورد خودرو‌های جدید وارداتی تا سه‌برابر نیز می‌رسد، به نظر می‌رسد این موضوع ابهامی جدی برای تعیین خودرو‌های لوکس باشد. ممکن است شخصی از سامانه یکپارچه خودرویی با قیمت ۲میلیارد تومان خریداری کرده باشد، اما همین خودرو در بازار ۴ تا ۵میلیارد تومان خرید و فروش شود؛ بنابراین خریدار این محصول باید مالیات خودرو‌های لوکس را هم بپردازد. به عبارت دیگر خریداران خودرو‌های وارداتی که از اسفندماه سال گذشته برای خرید این خودرو‌ها ثبت نام کرده بودند و حالا با اضافه‌شدن مالیات و عوارض و دیگر هزینه‌ها محصول موردنظر خود را از سامانه یکپارچه خریداری کرده اند، به دلیل اختلاف قیمت چندبرابری بین سامانه و بازار باید مالیات بر خودرو‌های لوکس را نیز بپردازند.

ابهام چهارمی را نیز می‌توان مطرح کرد و آن هم تورم افسارگسیخته در کشور است. ممکن است شخصی خودرویی را از سال‌ها قبل داشته باشد، اما اکنون به دلیل تورم موجود در اقتصاد کلان کشور، باید مالیات بر خودرو‌های لوکس بپردازد، گویی بخشی از مصرف‌کنندگان باید خسارت تورم را به دولت بپردازند، این در حالی است که مقصر گرانی شهروندان نیستند. اساسا وضع مالیات روی قیمت در شرایط تورمی چندان منطقی به نظر نمی‌رسد و باید متر و معیار دیگری برای اخذ این شکل از مالیات‌ها وجود داشته باشد؛ موضوعی که به نظر می‌رسد چندان مورد توجه تصمیم‌گیران نیست.

الگوی جهانی مالیات‌ستانی از خودرو

در سطح جهانی، کشور‌ها مالیات‌هایی را از دارندگان خودرو‌ها اخذ می‌کنند، اما مسائلی که بیشتر کشور‌ها به خاطر آن‌ها از دارندگان خودرو مالیات می‌گیرند متفاوت است. در کشور‌های اروپایی میزان وصول مالیات از وسایل نقلیه متفاوت است و در برخی از کشور‌ها نیز ملاحظات زیست‌محیطی نقش اصلی را در وضع مالیات و قیمت تمام‌شده خودرو ایفا می‌کنند. برای مثال یکی از اشکال متداول مالیات بر خودرو «مالیات بر خرید و ثبت‌نام خودرو برای بار نخست» است که شامل دو نوع «مالیات ارزش‌افزوده» و «عوارض بر شماره گذاری» می‌شود. مالیات‌های مربوط به خرید خودرو، ثبت سند و بهره‌برداری از وسایل نقلیه و عوارض جاده ای، همواره منبع درآمد قابل‌توجهی برای دولت‌ها بوده است. مالیات به طور فزاینده‌ای برای تاثیرگذاری بر رفتار مصرف‌کننده در زمینه ملاحظات مصرف انرژی و مسائل زیست‌محیطی و به شکل ویژه کاهش انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی استفاده می‌شود.

در همین حال میزان و ساختار مالیات ستانی ممکن است شامل مالیات ارزش‌افزوده، مالیات بر فروش، عوارض غیرمستقیم و سایر هزینه‌ها و مخارج باشد که هنگام خرید یک خودروی جدید می‌تواند به صورت چشمگیری در سراسر اروپا متفاوت باشد. در اکثر کشور‌های عضو اتحادیه اروپا، متقاضیان خرید خودرو‌های جدید بین ۲۰ تا ۲۳‌درصد مالیات ارزش‌افزوده می‌پردازند. شکل دیگر مالیات‌های خودرویی در جهان، مالیات بر «مالکیت خودرو» است. البته در همه این موارد تقسیم بندی میزان مالیات دریافتی به میزان دی اکسیدکربنی که هر یک از این خودرو‌ها منتشر می‌کنند بستگی دارد.

«مصرف سوخت» نیز از مواردی است که برای دارندگان خودرو با پرداخت مالیات همراه است که در این بین کمترین مالیات مربوط به خودرو‌های برقی و بیشترین آن مربوط به مصرف بنزین است. همچنین استفاده از زیرساخت‌ها مانند عوارض جاده‌ای برای خودرو‌ها مالیات به همراه دارد. خودرو‌های کارکرده نیز به علت مصرف بیشتر سوخت مالیات بیشتری می‌پردازند. بیشتر این موارد در ایران اساسا مشمول مالیات نمی‌شوند. به عنوان مثال، در اروپا خودرو‌ها به چند دسته سنگین، نیمه‌سنگین، سبک و از جهتی دیگر بنزین‌سوز، گازوئیلی و خودرو‌های برقی یا هیبریدی تقسیم می‌شوند و مالیات و قیمت تمام‌شده هر دسته‌بندی از خودرو، با توجه به میزان آلایندگی آن‌ها و عوامل دیگر متفاوت است.

در این میان مالیات وسایل نقلیه با موتور‌های احتراقی، بالاترین میزان مالیات خودرویی در اروپاست. در ایالات‌متحده هم مالکیت خودرو چندان ارزان نیست. علاوه بر هزینه‌های دیگر از جمله بیمه، مالیات بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های خرید خودرو را دربرمی‌گیرد. متوسط مالیات پرداختی برای خرید خودرو در هر ایالت حدود ۶‌درصد از قیمت خرید خودرو است. خودرو‌های کارکرده نیز به علت مصرف بیشتر سوخت، مالیات بیشتری می‌پردازند. به عنوان مثال اگر کسی یک خودروی دست‌دوم به ارزش ۱۰‌هزار دلار خریداری کند باید حدود ۵۷۵دلار مالیات خرید و فروش پرداخت کند؛ هرچند این رقم می‌تواند در ایالت‌های مختلف متفاوت باشد.

«مالیات بر خودرو‌های لوکس» نیز در برخی از کشور‌ها وجود دارد، اما تعاریف آن متفاوت است. البته در استرالیا خودرو‌هایی را که ارزشی فراتر از ۶۷هزار دلار استرالیا دارند در زمره خودرو‌های لوکس طبقه بندی کرده‌اند و مالکان آن‌ها مالیات ۳۳درصدی برای آن پرداخت می‌کنند. با وجود این، همه خودرو‌هایی که ارزشی فراتر از این رقم دارند مشمول مالیات نمی‌شوند؛ خودرو‌های امدادی، خودرو‌هایی که دو سال از زمان ورودشان به بازار گذشته است، خودرو‌های تجاری که برای حمل کالا خریداری می‌شوند و خودرو‌هایی که رانندگانی با ناتوانی جسمی دارند، از این نوع مالیات معاف هستند. چین نیز مالیات ۵درصدی بر خودرو‌های سوپرلوکس وضع کرده است.

لیتوانی هم بر خودرو‌هایی که ارزش ۵۰هزار یورویی دارند، مالیات اعمال می‌کند. در ژانویه ۲۰۱۲ اتحادیه اروپا با عنوان «مالیات زندگی لوکس» بر خودرو‌هایی که در جاده‌های این اتحادیه تردد می‌کنند، مالیات سالانه اعمال کرد. بنا بر این قانون، خودرو‌های شخصی که قدرت موتورشان فراتر از ۱۹۲۹سی‌سی است و عمر کمتر از ۱۰سال دارند در فرمولی مشخص ناگزیر به پرداخت «مالیات زندگی لوکس» هستند.