زنگ خطر تخریب در تنگ صیاد چهارمحال و بختیاری

اقتصاد۲۴- آذرماه ۱۴۰۲ اخباری مبنی‌بر کلنگ‌زنی ساخت مسجد بین‌راهی در محل پلیس‌راه اصفهان-شهرکرد منتشر شد. مکان موردنظر به‌علت نزدیکی به شهر فرخشهر با نام پلیس‌راه فرخشهر شناخته می‌شود. محل احداث مسجد در محدودهٔ منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ تنگ‌صیاد قرار دارد. همچنین سرویس بهداشتی و فروشگاه از دیگران کاربری‌های درخواستی است که برای آن اعتبار هم تخصیص داده شده است. ازآنجاکه تغییر کاربری زمین و واگذاری در مناطق حفاظت‌شده شرایط قانونی خاصی دارد با انتشار خبر کلنگ‌زنی، موضوع مورد توجه تشکل‌های محیط زیستی و کنشگران این حوزه قرار گرفت و مشخص شد مجوز این تغییر، در سال‌های گذشته صادر شده بوده و مهلت دوساله استفاده از آن به پایان رسیده است.

در پی انتشار خبر تغییر کاربری در منطقهٔ حفاظت‌شده، تشکل‌های محیط زیستی استان چهارمحال‌وبختیاری اظهارنامه‌ای به اداره‌کل محیط زیست استان، استانداری، مدیریت برنامه‌ریزی استان، راه‌وشهرسازی، دیوان عدالت اداری و همچنین دفتر امام‌جمعهٔ استان چهارمحال‌وبختیاری ارائه کردند. در اظهارنامه موارد قانونی منع واگذاری محدوده مناطق حفاظت‌شده، وظیفهٔ سازمان محیط زیست در جلوگیری از تغییر اکوسیستم و سیاست‌های کلی نظام (ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری) مؤکد شده است. همچنین، درخواست شده تا زمان اخذ مجوز‌های قانونی، اعتباری به این پروژه اختصاص داده نشود. قابل‌توجه است واگذاری زمین برای کاربری مسجد از نظر شرعی غیر قابل برگشت است. این درحالی‌است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در سخنرانی‌ای در سال ۱۳۹۳ تأکید داشتند که توجیهاتِ به‌ظاهر قابل‌قبول نظیر ساخت حوزهٔ علمیه نباید بهانه‌ای برای تصرف اراضی ملی و تخریب محیط زیست و منابع طبیعی شود. ایشان تأکید کردند: باید در قانون، این‌گونه اقدامات جرم تلقی شوند و افراد سوءاستفاده‌کننده بی‌هیچ اغماضی مورد تعقیب قضایی قرار گیرند و اگر در دستگاه‌ها نیز کوتاهی انجام گیرد، باید با عوامل این کوتاهی هم به‌شدت برخورد شود. (پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، ۱۷ اسفند ۱۳۹۳)

همچنین با استناد بند ب ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و به استناد تبصره ۴ ماده ۳۱ اصلاحی قانون اصلاح فصل پنجم و مواردی از مواد قانون حفاظت و بهره‌برداری (مصوب ۱۳۵۴)، تبصره ۵ قانون اصلاح ماده ۳۳ اصلاحی قانون حفاظت و بهره‌برداری (مصوب ۱۳۸۶ مجمع تشخیص مصلحت نظام)، و بند الف ماده ۶ دستورالعمل اصلاحی شرایط و ضوابط واگذاری و تخصیص اراضی (ابلاغیهٔ شماره ۹۳/۱/۴۰۴۰۲ سازمان منابع‌طبیعی کشور به تاریخ ۱۳۹۳) واگذاری مناطق چهارگانهٔ مصوب سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع است.

بیشتر بخوانید:حاشیه‌نشینی فراگیر در ایران؛ زندگی ۱۰ درصد جمعیت کشور یعنی بیش از ۶ میلیون نفر در مناطق حاشیه

اداره‌کل محیط زیست استان چهارمحال‌وبختیاری در پاسخ به اظهارنامهٔ تشکل‌های محیط زیستی، خبر منقضی شدن مجوز پروژهٔ ساخت مسجد را تأیید می‌کند و بررسی مجدد و تأیید در دفتر زیستگاه و مناطق سازمان حفاظت محیط زیست را برای دریافت مجوز الزامی می‌داند. همچنین، مکاتباتی بین مدیریت برنامه‌ریزی و دفتر امام‌جمعهٔ استان صورت می‌گیرد که در آن طرفین بر التزام‌شان به قوانین تأکید می‌کنند.

شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی کشور نیز در مکاتبه‌ای با سازمان محیط زیست و دو بخش دفتر مشارکت‌های مردمی و دفتر زیستگاه و مناطق، بر قوانین حاکم بر مناطق حفاظت‌شده تأکید می‌کند و از سازمان می‌خواهد با دقت ویژه به موضوع رسیدگی کند. هنوز پاسخ و مجوز جدیدی برای این تغییر کاربری و ساخت مسجد از سوی سازمان حفاظت محیط زیست صادر نشده و موضوع در دست بررسی است.

اهمیت بخش شمالی منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ تنگ صیاد

تنگ صیاد سال ۱۳۴۹ از طرف شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید به‌عنوان منطقهٔ شکار و تیراندازی ممنوع اعلام شد و در سال ۱۳۵۲ با تصویب شورای‌عالی محیط زیست منطقهٔ حفاظت‌شده معرفی شد و در سال ۱۳۷۴ نیز بخشی از قسمت میانی آن تبدیل به پارک ملی شد. همچنین، این منطقه بخشی از ذخیره‌گاه زیستکرهٔ تنگ صیاد-سبزکوه است و از نظر تنوع زیستی و ارتباط با انسان و سکونتگاه‌ها در یونسکو به ثبت رسیده.

تجمع پسماند خوراکی و پلاستیکی که با باد تا گسترهٔ زیادی پراکنده می‌شود و آلودگی‌های بنزین و روغن خودرو‌ها از آلودگی‌های اجتناب‌ناپذیر توقفگاه‌های جاده‌ای است. به‌تبع وجود پسماند، تجمع سگ‌ها و غذادهی به آن‌ها که از دشمنان شناخته‌شدهٔ حیات وحش هستند، نیز رخ می‌دهد. چنین تبعاتی با افزایش رفت‌وآمد در منطقهٔ تنگ صیاد به‌وجود خواهد آمد

برنامهٔ مدیریتی منطقهٔ حفاظت‌شده در سال ۱۳۸۲ و مدیریت ذخیره‌گاه زیستکره در سال ۱۳۹۴ تدوین شده و به تصویب رسیده است. طبق تعریف قانون حفاظت و بهسازی، مناطق حفاظت‌شده، اراضی ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ وﺳﻴﻊ ﺑﺎارزش ﺣﻔﺎظتی زﻳﺎد هستند ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺣﻔﻆ و اﺣﻴﺎی روﻳﺸﮕﺎه‌ﻫﺎی گیاهی و زﻳﺴﺘﮕﺎه‌ﻫﺎی ﺟﺎﻧﻮری اﻧﺘﺨﺎب می‌ﺷﻮﻧﺪ. در این ﻣﻨﺎﻃﻖ، اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‌ﻫﺎی آموزشی، ﭘﮋوﻫﺶ، ﮔﺮدﺷﮕﺮی و ﺑﻬﺮه‌ﺑﺮداری ﻣﺼﺮفی و اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻮاحی ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﻃﻖ، ﻣﺠﺎز اﺳﺖ.

منطقهٔ حفاظت‌شده به‌دلیل احاطه شدن با شهر‌ها در معرض تهدیدات مختلف است. بروز خشکسالی‌ها و کاهش منابع غذایی موجب می‌شود حیات‌وحش از منطقهٔ زیست خود خارج و به شهر‌ها و روستا‌ها نزدیک شوند که موجب افزایش شکار و تعارضات مربوط به حیات‌وحش می‌شود. در ضلع شمالی منطقه برای جلوگیری از ورود حیات‌وحش به جاده، فنس‌کشی انجام شده است. در بعضی موارد که قوچ و میش از کوه پایین می‌آیند، خودرو‌های بسیاری کنار جاده متوقف می‌شوند تا از آن‌سوی فنس‌ها حیات‌وحش زیبای تنگ صیاد را نظاره کنند. پشت ساختمان پلیس‌راه، یک پایگاه محیطبانی و یک موزهٔ حیات‌وحش قرار دارد. در سال‌های اخیر ادارهٔ محیط زیست اقدامات مؤثری برای علوفه‌رسانی در فصول خشک و آبرسانی در فصول گرم برای حیات‌وحش در مجاورت همین محیطبانی انجام داده است. اگرچه برف سنگین سال گذشته از جمعیت علف‌خواران منطقه کم کرد، اما حفاظت از گله‌های باقیمانده بسیار اهمیت دارد. ذکر این نکته بسیار حائز اهمیت است که منابع آبی در تنگ صیاد به‌جهت تغییرات در نوع و مقدار بارش برف و باران بسیار محدود شده و در بخش شمالی معدودی چشمه باقی مانده که برخی از آن‌ها در منطقه مرزی است. بنابراین، حیات‌وحش برای نوشیدن آب ناگزیر به نزدیک شدن به مرز‌های منطقه است.

بیشتر بخوانید:فاجعه رودخواری سیستمی در مشهد/ تاخت و تاز انبوه‌سازان و برج‌سازان در عرصه رودخانه «چهل بازه»

از نظر پوشش گیاهی اگرچه در محدودهٔ شمالی منطقه گیاه در معرض انقراض و تهدید وجود ندارد، اما پدیدهٔ جالبی در این منطقه گزارش شده و آن هم رویش گستردهٔ گیاه کافوری Camphorosma monspeliaca است. در تحقیقات مشترک انجام‌شده بین دانشگاه شهرکرد با دانشگاه تربیت مدرس و گرگان، مشخص شده است گیاه کافوری یکی از گونه‌های نادر در استان چهارمحال‌وبختیاری است که در منطقهٔ دوتو-تنگ صیاد (هم دامنه‌های شمالی و هم جنوبی، از پایین‌ترین تا بالاترین شیب) پراکنش دارد. این گیاه از دستهٔ گیاهان با مسیر فتوسنتزی C۴ است که به‌جهت جذب کربن هم اهمیت ویژه دارد. همچنین، این گیاه سازگاری بالا با شرایط خشک و سخت نظیر صحرای آفریقا دارد. کافوری اگر چه در مناطق مختلفی در دنیا رویش دارد، اما رویشگاه‌های آن در ایران محدود است. این گیاه در منطقهٔ تنگ صیاد از تراکم قابل‌توجهی برخوردار است. حفاظت از چنین گونه‌هایی می‌تواند در شرایط تغییراقلیم نجات‌دهندهٔ گونه‌های علف‌خواران و اثر‌گذار در حفاظت از خاک منطقه در مقابل فرسایش باشد. این گونهٔ ارزشمند مرتعی با ایجاد الگوی خاص پراکنش ریشه‌ای و شکل‌گیری شبکهٔ تار عنکبوتی ریشه‌ها، سطح وسیعی از خاک را از فرسایش حفاظت می‌کند.

تبعات منفی احداث مسجد بین‌راهی در منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ تنگ صیاد

تجمع پسماند خوراکی و پلاستیکی که با باد تا گسترهٔ زیادی پراکنده می‌شود و آلودگی‌های بنزین و روغن خودرو‌ها از آلودگی‌های اجتناب‌ناپذیر توقفگاه‌های جاده‌ای است. به‌تبع وجود پسماند، تجمع سگ‌ها و غذادهی به آن‌ها که از دشمنان شناخته‌شدهٔ حیات وحش هستند، نیز رخ می‌دهد. چنین تبعاتی با افزایش رفت‌وآمد در منطقهٔ تنگ صیاد به‌وجود خواهد آمد. اگر فروشگاهی هم در منطقه ایجاد شود، این آلودگی‌ها با شدت بیشتری خواهد بود

احداث مسجد یا نمازخانه نیازمند ایجاد سرویس بهداشتی و پارکینگ است؛ که با توجه به شیب منطقه مستلزم خاکبرداری و تخریب بیشتر است. مدیریت فاضلاب در این منطقه باید مورد توجه قرار گیرد.

شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی کشور نیز در مکاتبه‌ای با سازمان محیط زیست و دو بخش دفتر مشارکت‌های مردمی و دفتر زیستگاه و مناطق، بر قوانین حاکم بر مناطق حفاظت‌شده تاکید می‌کند و از سازمان می‌خواهد با دقت ویژه به موضوع رسیدگی کند

در حال حاضر در محل پلیس‌راه (سه‌راهی شهرکرد-بروجن-اصفهان) برای رعایت حق تقدم و جلوگیری از تصادف لازم است خودرو‌ها توقف کامل داشته باشند یا سرعت خود را بسیار کم کنند. ایجاد مسجد این سه‌راه را به یک چهارراه تبدیل خواهد کرد که از نظر ترافیکی در جادهٔ اصلی مخاطره‌آمیز است. دیری نمی‌گذرد که ادارهٔ راه برای حل مشکل جدید و تفکیک مسیرها، جاده را عریض می‌کند و تخریب گسترده‌تر خواهد شد.

بی‌شک احداث این مسجد سرآغاز گسترش تخریب در منطقه خواهد بود که به‌راحتی با انتخاب محل جایگزین (با فاصله از منطقهٔ حفاظت‌شده) قابل پیشگیری است. ضمن آنکه محل موردنظر برای ساخت مسجد بین‌راهی چهار دقیقه با پمپ بنزین (کنار جاده اصلی) و پنج دقیقه با شهر فرخشهر فاصله دارد.