شهر‌های لرزان ایران؛ ۶۸ درصد از شهر‌های کشور در حریم گسل‌ها

اقتصاد۲۴- آسیب‌های ناشی از زلزله در بخش مالی و جانی در ایران هرچند سال یک‌بار تکرار می‌شود، بخشی از این آسیب‌ها مربوط به بافت ناکارآمد و فرسودهٔ شهری و روستایی نسبت داده می‌شود، اما این‌بار مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی موضوع را فراتر از این اعلام کرده است و می‌گوید حدود ۶۸ درصد از شهر‌های کشور در محدوده و حریم گسل‌های فعال ایران احداث شده است. اعداد اعلامی از سوی این گزارش در مورد کلانشهر‌ها و به‌ویژه پایتخت تکان‌دهنده است. طبق این گزارش ۹ درصد شهر تهران بر گسل فعال بنا شده است. همچنین، از مجموع تمام شهر‌های ایران نقشه حریم گسل‌ها برای ۶ کلانشهر تهیه شده است و عملاً از وضعیت سایر شهر‌های کشور بی‌اطلاع هستیم.

تجربیات به‌دست‌آمده از زلزله‌های گذشته نشان می‌دهد ساختمان‌ها و مستحدثات واقع در مجاورت گسل همواره در معرض آسیب‌ها و خسارات شدیدتری هستند، اما با رعایت حد فاصل مناسب از گسل‌های فعال می‌توان از شدت خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله کاست. طبق آیین‌نامهٔ ۲۸۰۰، ساخت ساختمان‌های با درجه اهمیت بسیار زیاد بر روی پهنه‌ها و حریم گسل‌ها ممنوع است و ساختمان‌های با اهمیت متوسط و کم باید مطابق دستورالعمل ساخت‌وساز در پهنه‌های گسلی طراحی و اجرا شوند. ساخت ساختمان‌های با اهمیت زیاد نیز منوط به رعایت تمهیدات عادی یا ویژهٔ این دستورالعمل است.

تقریباً ۶۸ درصد شهر‌های کشور در حریم یک تا ۳۰ کیلومتری گسل‌ها قرار گرفته‌اند و تنها ۶.۳ درصد سکونتگاه‌های شهری ایران در فواصل بیش از ۵۰ کیلومتری گسل‌ها واقع شده‌اند

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «شهر‌ها در محدودهٔ گس‌های فعال کشور» می‌گوید براساس آمار سال ۱۳۸۱، تقریباً ۶۸ درصد شهر‌های کشور در حریم یک تا ۳۰ کیلومتری گسل‌ها قرار گرفته‌اند و تنها ۶.۳ درصد سکونتگاه‌های شهری ایران در فواصل بیش از ۵۰ کیلومتری گسل‌ها واقع شده‌اند.

بیشتر بخوانید: یک ته‌سیگار عامل آتش سوزی بیمارستان گاندی!

در‌حالی‌که در کشور ۱۸ شهر به‌عنوان کلانشهر و یک‌هزار و ۱۴۸ مجتمع زیستی در تقسیمات سیاسی کشور به‌عنوان شهر ثبت شده‌اند، مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید در حال حاضر نقشهٔ حریم گسل‌های شش کلانشهر تهران، کرج، تبریز، مشهد، زنجان و کرمان در محدودهٔ شهری و حاشیهٔ ۳۰ کیلومتری آن تهیه و ابلاغ شده و تهیه و تدقیق نقشه و حریم گسل‌ها در ۹ شهر دیگر نیز در دست اقدام است.


طبق داده‌های این گزارش مجموع مساحت حریم گسل‌های تهران ۷۵ کیلومترمربع وسعت دارد که ۵۵ کیلومتر مربع از این مساحت، در شهر تهران واقع است و بر روی حدود ۲۵ کیلومتر مربع از آن ساخت‌وساز صورت گرفته است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که حدود صد ساختمان بلندمرتبه، ۲۴۵ سایت مهم و حساس و حدود ۳۲ هکتار بافت فرسوده در محدودهٔ حریم گسل‌های شهر تهران قرار دارد. به‌علاوه در شهر‌های جدید و همچنین بخش‌های درحال‌توسعه در مجاورت کلانشهر‌ها نیز عموماً حریم گسل به‌درستی رعایت نمی‌شود: «به‌عنوان مثال در محدودهٔ شهر جدید پردیس، چندین گسل مهم و فعال وجود دارد که ساخت‌وساز بر روی آن‌ها صورت گرفته است.


لازم به ذکر است، حدود ۱۲ هزار ساختمان در تهران باید از نظر مقاومت و رفع خطر مورد بررسی و اقدام فوری قرار بگیرند. طبق بررسی‌های انجام‌شده و آمار موجود، حدود نیمی از ساختمان‌های موجود در شهر تهران، ضعیف و فرسوده هستند که در این بین، منطقه یک با حدود هشت هزار بنای واقع در حریم گسل (معادل ۶۵ درصد ساختمان‌های منطقه)، وضعیت بحران‌زایی در زمان وقوع زلزله خواهد داشت. به‌نظر می‌رسد این موضوع با روند رو به تزاید متراکم‌سازی و بلندمرتبه‌سازی در این منطقه شرایط بغرنج‌تری پدید آورد.»


این گزارش عنوان می‌کند از جمله مهمترین علل توسعهٔ شتاب‌زده در حریم گسل‌های فعال شهر تهران، خصوصاً در سی سال گذشته را می‌توان عدول از اصول شهرسازی در مقابل جذابیت بالای درآمد‌های حاصل از فروش تراکم مازاد (عمدتاً ناشی از عملکرد کمیسیون ماده ۵ قانون تأسیس شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران (موضوع عدم کنترل و نظارت صحیح در بخش کیفیت ساخت‌وساز، نوع کاربری و محدودیت بلندمرتبه‌سازی) و خلأ قانونی در حلقه‌های ساخت‌وساز، مدیریت شهری و شهرسازی عنوان کرد.