سال سخت بودجه‌ای پیش روی دولت سیزدهم

اقتصاد۲۴- گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، کسری بودجه بسیاری زیادی محقق شده است. میزان کسری بودجه در سال ۹۸ بیش از ۱۳۰ هزار میلیارد تومان و برای سال ۱۳۹۹ بیش از ۱۸۰ هزار میلیارد تومان بوده است. این رقم در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ حدود ۳۰۰ میلیارد تومان گزارش شده است.
تمام این‌ها در شرایطی است که این کسری‌ها عمدتا از طریق اوراق مالی اسلامی و استفاده از منابع صندوق توسعه ملی تامین شده است که هر دو مورد، انباشت بدهی را به دنبال دارد؛ ضمن اینکه در سال ۱۴۰۲، بر اساس این گزارش، منابع عمومی دولت در لایحه بودحه نسبت به سال قبل رشد ۵۵ درصدی کرده است.
مطابق لایحه بودجه این سال، منبع پایدار تامین مالی دولت، نسبت به پیش‌بینی عملکرد سال ۱۴۰۱ حدود ۵۶ درصد رشد کرده است. منابع حاصل از واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (صادرات نفت و فروش اموال) نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۱ به ۱۴۵۴ هزار میلیارد تومان رسیده است.

اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای یا همان اعتبارات عمرانی هم نسبت به پیش‌بینی عملکرد سال ۱۴۰۱ بیش از ۹۰ درصد رشد داشته است. به این ترتیب در سال ۱۴۰۲ هم با کسری تراز مواجه بوده‌ایم و این کسری معادل منفی ۲۴ درصد نسبت به سال ۱۴۰۱ گزارش شده است. با توجه به این روند، کسری بودجه سال ۱۴۰۳ چگونه خواهد بود و چرا دائما شاهد کسری بودجه هستیم؟

آسیب‌های دو پاره شدن تصویب لایحه بودجه

مهدی پازوکی کارشناس اقتصادی و استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار اقتصاد آنلاین گفت: هر چند نمی‌‎توان درباره کسری بودجه سال آینده اظهار نظر کرد، زیرا هنوز مخارج دولت بیرون نیامده است؛ اما به نظر می‌رسد که سال سختی پیش روی دولت باشد.

وی افزود: کسری بودجه تفاوت بین درآمد‌ها و مخارج دولت بوده و با توجه به اینکه هنوز مخارج دولت مشخص نشده است؛ قضاوت بسیار سخت است.

این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی بودجه را حساب دخل و خرج سالانه دولت دانست و ادامه داد: امسال بر اساس یک آیین نامه داخلی مجلس، بودجه را دو قسمت کرده‌اند؛ یکی بخش درآمدی که اکنون تصویب شده و در شورای نگهبان یا مجمع تشخیص است و نمی‌دانم ابلاغ شده است یا نه؛ قسمت دوم هم مربوط به مخارج دولت است.
وی ادامه داد: تا جایی که اطلاع دارم، این قسمت همچنان در هیات دولت مطرح است و روی آن بحث می‌کنند. قسمت مخارج هنوز به مجلس ارائه نشده است و این یکی از ایرادات بودجه سال آینده است.

افزایش مخارج دولت، دلیل کسری

پازوکی درباره دلیل کسری بودجه در سال‌های گذشته گفت: کسری به این دلیل است که مخارج دولت افزایش یافته است. مخارج دولت بیش از درآمدهایش بوده و این روند منتج به کسری بودجه شده است.
وی اضافه کرد: برای حل این مشکل دولت یا باید درآمد‌های خود را بالا ببرد یعنی نفت بیشتر بفروشد یا هزینه‌هایش را کاهش دهد؛ این در حالی است که در حال حاضر نسبت به سال‌های قبل درآمد‌های نفتی دولت به شدت کاهش یافته است.
به گفته این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی، دولت نه تنها درآمدش را افزایش نداده است و به دلیل تحریم‌ها فروش نفت کاهش یافته که دست قوه مجریه نیست، بلکه مخارجش که قابل کنترل است هم رو به افزایش است.
وی افزود: دولت در ۱۴۰۲، حدود ۲۰ درصد حقوق کارمندان را افزایش داده است؛ ولی بودجه صدا و سیما بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته؛ ضمن اینکه بودجه اکثر نهاد‌ها هم همین میزان بیشتر شده است که این اشکال دارد.

پازوکی بیان کرد: اکنون ردیف‌هایی در بودجه داریم که عجیب است؛ من طرفدار تحقیق هستم. برخی شعار می‌دهند که نسبت هزینه‌های تحقیقاتی به تولید ناخالص ملی در ایران کم است که به نظر من درست نیست؛ زیرا ما پول‌های تحقیقاتی را به هدر می‌دهیم. اکنون باید بررسی شود که ماحصل بودجه‌های تحقیقاتی چه بوده و چه گزارشی از آن بیرون آمده است.
وی ادامه داد: سال‌هاست یک ردیف بودجه بابت توسعه اسلامی-ایرانی داریم. چیزی از درون این ردیف بیرون نیامده است و فقط برای یک عده‌ای خوب است که به آن دسترسی دارند. یا بنیاد سعدی بودجه دریافت می‌کند در حالی که سازمان دیگری هم برای مباحث فرهنگی پول می‌گیرد.

گسترش بخش‌هایی از دولت بدون نتیجه مطلوب

این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی گفت: بخش‌هایی از دولت را گسترش دادیم که کار مطلوبی انجام نمی‌دهد؛ پس باید برای اصلاح مخارج دولت، به یک جا‌هایی پول ندهیم که یک اراده آهنین می‌خواهد.
وی ادامه داد: شما در نهاد ریاست جمهوری جایی به نام معاونت علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری دارید که در ذیل این نهاد، یک ردیف بودجه تحت عنوان پیشرفت تعریف شده است. اصلا معلوم نیست که این ردیف برای چه تعریف شده است. اگر جزء فناوری است، باید در آن بخش برایش بودجه دیده شود.

پازوکی با اشاره به وجود دانشگاه در بسیاری از نقاط کشور توضیح داد: اکنون در اکثرا جا‌های کشور، برخی مراکز آموزشی که در حد دانشکده هم نیست تبدیل به دانشگاه شده است. به دلیل نفوذ نمایندگان بودجه هم می‌گیرند. در حال حاضر نیازی به دانشگاه پیام نور نیست، ولی در بودجه امسال منابع این دانشگاه خیلی رشد یافته است. قدرت چانه زنی چنین مراکزی در دولت و مجلس بالاست، زیرا اکثرا دست‌اندرکاران، مدرک از همین دانشگاه‌ها گرفته‌اند.

وی افزود: اگر دانشگاه پیام نور منحل شود، به نفع اقتصاد است و می‌توان پولش را به آموزش و پرورش داد. در ۳۱ استان کشور دانشگاه فرهنگیان داریم که بودجه هم می‌گیرد. رئیس دانشگاه فرهنگیان مثلا مشهد می‌گوید که باید در سطح رئیس دانشگاه تهران راننده و دفتر و دستک داشته باشم. بعد فارغ التحصیلان دانشگاه فردوسی مشهد، تهران، شهید بهشتی، علامه، تبریز و شیراز بیکار هستند.

این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: اگر راست می‌گویید دانشگاه فرهنگیان فقط یک آموزش ضمن خدمت ارائه بدهد. برای بودجه آموزش و پرورش به دلیل وجود چنین ساختار‌هایی بدون حد و حصر گسترش یافته است. گروه‌های آموزشی و دفاتر مختلف به ساختار این وزارتخانه اضافه کرده‌اند. در حالی که دانشگاه‌هایمان این تعداد گروه‌های آموزشی موجود در آموزش و پرورش را ندارند. این‌ها همه دکان است.

بی‌ثباتی، مشکل اصلی اقتصاد ایران

به اعتقاد پازوکی یکی از مشکلات مهم اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۲، بی‌ثباتی اقتصادی بوده است که خدای نکرده در ۱۴۰۳ هم تکرار خواهد شد.
وی افزود: یکی از شاخص‌های مهم بی‌ثباتی اقتصادی تورم است. وقتی کسری بودجه داشتید به‎طور خودکار حجم نقدینگی بالا می‌رود و نرخ تورم افزایش خواهد یافت. قدرت خرید کاهش یافته و رفاه جامعه کم می‌شود.

بیشتر بخوانید: خبر فوری درباره افزایش دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۳

این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی گفت: در سال ۱۴۰۲ یکی از مشکلات دولت عقلانیت است. به‌عنوان یک کارشناس اقتصادی امیدوارم سال ۱۴۰۳ سال حاکمیت عقلانیت در نظام تصمیم‌گیری کلان کشور خصوصا بخش اقتصاد باشد.
وی عدم تعامل با دنیا را مشکل اقتصاد ایران دانست و اضافه کرد: اگر این عقلانیت حاکم باشد، تعامل با دنیا خواهیم داشت، زیرا تعامل به نفع ما و به ضرر رقبای منطقه‌ای ماست.

پازوکی بیان کرد: اکنون اگر عقلانیت حاکم باشد باید FATF را بپذیریم و سیستم بانکی به سمت تعامل برود. همچنین از شرکت‌های آمریکایی برای حضور در ایران دعوت کنیم. اگر دولت فعلی موفق شود در صنعت نفت، شرکت‌های آمریکایی را برای سرمایه‌گذاری به ایران بیاورد، به نفع ایران است.
وی تحریم‌ها را عامل مهمی در شرایط اقتصادی ایران اعلام کرد و افزود: وقتی این تحریم‌ها برداشته شود، به سمت ثبات اقتصادی می‌رویم. هرچه تحریم‌ها گسترش یابد، بی‌ثباتی بیشتر می‌شود.

راه موفقیت دولت در عرصه اقتصاد چیست؟

این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی درباره راهکار‌های موفقیت دولت در سال آینده گفت: دولت اگر بخواهد در سال ۱۴۰۳ موفق شود و بر مشکلات اقتصادی فائق بیاید، باید عقلانیت حاکم شود و ثبات اقتصادی به کشور بازگردانده شود.
وی ادامه داد: ثبات اقتصادی با افراد ضعیف باز نمی‌گردد. یکی از اشکالات دولت این است که آدم‌هایی در مصدر امور قرارگرفته‌اند که خیلی‌هایشان به قول آیت الله خمینی (ره) توان اداره یک نانوایی را ندارند. این‌ها در مصدر بالا قرار گرفته‌اند.
پازوکی بیان کرد: دولت اگر تغییرات در مدیریت خود را بپذیرد و از بهترین فرزندان این مملکت که در دانشگاه‌های معتبر چه ایرانی و خارجی درس خوانده‌اند، استفاده نکند و با برخورد علمی با مشکلات اقتصادی مواجه نشود، سال ۱۴۰۳ مشکلات بیشتر خواهد شد.