فرصت‌های از دست‌رفته و پیش روی ایران در سیاست خارجی

اقتصاد۲۴- سیاست خارجی در سالی که گذشت، بر دو موضوع ارتباط با کشور‌های عربی و مسئله جنگ غزه تمرکز داشت. در مقابل در سال ۱۴۰۲، ایران فرصت کم‌تری داشت تا به مسئله تحریم‌ها یا احیای احتمالی برجام بپردازد. اتفاقی که باعث شد دامنه تحریم‌ها گسترده‌تر شده و در مقابل احیای برجام به یک گزینه کاملا بعید و دور از دسترس تبدیل شود. البته تهران و دیپلمات‌هایش بار‌ها در مورد اینکه آماده گفتگو در زمینه توافق هسته‌ای هستند، مصاحبه کرده‌اند با این حال این سخنان آن‌ها از سوی طرف غربی که تمرکز خود را بر موضوع فعالیت‌های هسته‌ای ایران متمرکز کرده بود، اثر چندانی نداشت. سال ۱۴۰۳ در پیش است و به‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان، نیاز به تجدیدنظر در نحوه برخورد با جهان به شدت برای دولت سیزدهم احساس می‌شود.

ما با برخی از کارشناسان مسائل دیپلماتیک و بین‌الملل در مورد اینکه وزارت خارجه ایران در سال ۱۴۰۲ کدام فرصت‌ها را از دست داد و در سال آینده باید کدام اولویت‌ها را در نظر داشته باشد، به گفتگو پرداختیم:

مجلسی: ما در شرایط انزوا بودیم و با کشوری ارتباط نداشتیم

فریدون مجلس دیپلمات پیشین گفت: ما فرصتی را در زمینه سیاست خارجی از دست ندادیم. برای اینکه سیاست خارجی روشنی نداشتیم که بخواهیم فرصتی به‌دست بیاوریم یا فرصتی را از دست بدهیم. ما در شرایط انزوا رابطه با کشور‌ها نداشتیم. با گروه‌هایی رابطه داشتیم و یکی دو کشور در افریقا و سوریه و... بودند که ما با آن‌ها ارتباطاتی داشته‌ایم. با بقیه ما ارتباط خاصی نداشتیم. آن‌ها یا ما را تحمل می‌کنند یا با ما دشمنی می‌کنند. ما حتی هنوز نمی‌دانیم که با ارمنستان در مقابل جمهوری‌آذربایجان نزدیک هستیم یا دوریم. به‌هرحال جامعه جهانی نه فقط به‌خاطر سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران بلکه به‌خاطر رعایت قدرت‌های بزرگ سیاسی یعنی غرب و ژاپن و... ملاحظه کرده و مایل نیستند با نزدیک شدن به ایران برای خود دردسر بی افرینند.

مجلسی در مورد سیاست خارجی در سال ۱۴۰۳ گفت: امیدوارم که سال ۱۴۰۳، فرصت‌هایی فراهم شود که جمهوری اسلامی از انزوا خارج شده و به عرصه بین‌الملل برگردد. اگر ایران به عرصه بین‌المللی بخواهد برگردد باید برخی از سیاست‌های خود را در کشور‌های همسایه و غرب را اصلاح کند و حداقل در روابط حالت بی‌طرفانه بگیرد. در ضمن کشوری که از نظر اقتصادی فقیر بشود احترام خود را از دست می‌دهد. جمهوری اسلامی باید پروتکل‌های عدم تراکنش‌های بانکی با پول‌های کثیف یعنی اف‌ای‌تی‌اف را بپذیرد. حتی در کشور‌هایی که امید همکاری با آن‌ها می‌رود مثل چین و روسیه هم می‌بینیم که مبادلات بانکی عملا متوقف هستند. به این صورت نمی‌توان در روابط بین المللی به جایی برسد. باید اف‌ای‌تی‌اف و تعهدات خود را در سازمان بین‌المللی انرژی اتمی بپذیریم و شرایطی پیش بیاید که ایران بتواند روابط اقتصادی و سیاسی خود را با دنیا ترمیم کند.

یگدلی: شرق توانایی احیای اقتصاد ما را ندارد

علیرضا بیگدلی کارشناس مسائل بین‌المللی گفت: بایدن پیش از اینکه به ریاست‌جمهوری برسد در یک مصاحبه اعلام کرد که من تلاش می‌کنم به مشکل خود بر سر برجام با ایران خاتمه بدهیم. این دهن کجی به ترامپ و یک پیام خوشنود کننده بود. اما ما در منطقه یک گرفتاری‌هایی داشتیم که این اتفاق نیفتاد و هیچ‌نوع مذاکره‌ای به طور رسمی که به نتیجه برسد در سه سال گذشته اتفاق نیفتاد. این موقعیت بسیار مناسبی بود با توجه به اینکه رویکرد بایدن نسبت به ایران رویکردی سازنده بود و معافیت‌هایی به ایران در صادرات نفت به چین و عراق داد، باعث شد فضا بازتر شود. مساله بعدی که خیلی اهمیت داشت این بود که ایران اتحادیه اروپا را هم از دست داد که نباید این اتفاق می‌افتاد. سه کشور اروپایی بار‌ها مارا تهدید کرده‌اند و در سازمان انرژی اتمی هم گروسی را تحت فشار قرار داده‌اند. باز البته بین ایران و اروپا هم امریکا پادرمیانی کرد که تروئیکای اروپایی از صدور قطعنامه علیه ایران دست برداشتند. موقعیت منطقه‌ای حساس بوده و آن‌ها نخواسته‌اند با صدور قطعنامه پرونده ایران به شورای امنیت برود و منطقه آشفته‌تر شود. این‌ها موقعیت‌هایی بود که ما از دست داده‌ایم.

بیشتر بخوانید: مواجهه با ۳ زنگ خطر بزرگ؛ اصلی‌ترین بحران‌های ایران در سال ۱۴۰۳ کدام هستند؟

بیگدلی در مورد اولویت‌های ایران در سال ۱۴۰۳ در سیاست خارجی گفت: ما باید نقطه مشترک خود را با غرب به یک ثبات برسانیم. در آن زمان می‌شود نشست و شرط و شروط مشخص کرد. تنفری که در سیاست خارجی ما نسبت به غرب وجود دارد ما را به دامن شرق انداخته که توانایی احیای اقتصاد در حال احتضار ما را ندارد و نمی‌خواهد این کار را انجام دهد. آخرین کشوری که از پارس‌جنوبی خارج شد چینی‌ها بودند و چین میل ندارد به خاطر کشوری که اسراییل و کشور‌های منطقه علیه آن هستند سرمایه گذاری کند. روسیه هم، چون درگیر جنگ و تحریم است امکانش را ندارد. ما باید انجامید که در سیاست خارجی به وجود آمده که اثر موثری بر اقتصاد می‌گذارد برطرف شود.

محبعلی: فرصت احیای برجام را از دست دادیم

قاسم محبعلی در مورد اینکه دستگاه وزارت خارجه در سال ۱۴۰۲ کدام فرصت‌ها را از دست داد، توضیح داد: مهم‌ترین فرصتی که در سال ۱۴۰۲ از دست رفت این بود که برجام به‌طور کامل از بین رفت و تحریم‌ها ادامه پیدا کرد و وضعیت اقتصادی کشور بدتر از گذشته شود. فرصتی بود که می‌شد انجام شود، اما الان با توجه به اینکه امکان بازگشت ترامپ وجود دارد باید بیش‌تر نگران روابط ایران و امریکا بود.

او در مورد سیاست خارجی و اولویت‌هایش در سال ۱۴۰۳ گفت: به عقیده من وزارت خارجه در ایران تصمیم گیرنده اصلی نیستند و سیاست‌های کلی کشور باید تغییر کند و سیاست‌ها بر پایه امنیت ملی و منافع ملی و کمک به توسعه اقتصادی صورت بگیرد. از این جنبه مهم‌ترین مساله این است که ما باید مساله رفت تحریم و بازگشت به برجام و ادامه روابط خود با غرب اقدام کنیم تا یک سیاست همه‌جانبه داشته باشیم و با همه طرف‌های بین‌المللی متناسب با منافع ملی و امنیت ملی روابط خوبی داشته باشیم. فرقی نمی‌کند چه با روس‌ها و چینی‌ها چه با کشور‌های اطراف خودمان و چه با غربی‌ها.