واکاوی پشت پرده‌های ترور اسماعیل هنیه در تهران؛ چرا هنیه در جریان سفر‌های دیگرش مورد هدف قرار نگرفت؟

اقتصاد۲۴-ترور رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران، یک روز پس از تحلیف رئیس‌جمهور مسئله‌ایست که نمی‌شود به سادگی از کنار آن گذشت. اسماعیل هنیه که بامداد چهارشنبه در محلی امنیتی واقع در شمال تهران هدف قرار گرفت و همراه یکی از محافظانش به شهادت رسید، سفر‌های خارجی متعددی داشت و سفر او برای شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان، سومین سفر علنی او به ایران در سال جاری بود. او فروردین و خرداد امسال نیز به تهران آمد. چرا هنیه در جریان این سفر‌ها مورد هدف قرار نگرفت؟

اگر بگوییم که ترور هنیه صرفاً برای تاثیرگذاری بر تحولات منطقه و جنگ در نوار غزه صورت گرفت، این جنگ در جریان دو سفر پیشین او نیز در جریان بود؛ بنابراین نمی‌توانیم سناریوی تلاش برای تاثیرگذاری بر سیاست خارجی دولت چهاردهم، انحراف آن و همچنین افزایش فشار بر مسعود پزشکیان را نادیده بگیریم. ترور هنیه به صورت دقیق در تهران، نشان‌دهنده اشراف اطلاعاتی اسرائیل بر سوژه است؛ هنیه می‌توانست در هر نقطه‌ای از جهان و در هر زمان دیگری هدف قرار بگیرد. اما تهران و یک روز پس از تحلیف رئیس‌جمهور جدید برای این عملیات انتخاب شد

خطر خروج از مسیر

ریل‌گذاری دولت چهاردهم، براساس وفاق ملی درون مرز‌ها و آغاز تنش‌زدایی با کشور‌ها صورت گرفت. برخی ناظران و تحلیلگران معتقدند که اسرائیل این بار تله‌ای خطرناک پیش پای ایران گذاشته است. بی‌دلیل نیست که رئیس دفتر سیاسی حماس در این روز ترور شد و جمهوری اسلامی را در دوراهی سختی قرار داد. ایران تا پیش از این و به‌رغم وضعیت آشفته امنیتی در منطقه تلاش می‌کرد که سطح تنش را کنترل کند و حتی پاسخ به تجاوز اسرائیل به کنسولگری که در قالب عملیات وعده صادق برنامه‌ریزی و اجرا شد، بیش از آنکه با قصد گرفتن تلفات و تخریب انجام شده باشد، مخابره یک پیام به اسرائیل مبنی بر این بود که اگر اراده کنیم می‌توانیم هر نقطه‌ای را هدف قرار بدهیم و توانایی عبور از سیستم‌های پدافندی شما را داریم. درست مثل پیغامی که اسرائیل با ترور هنیه به ایران ارسال کرد که نشان دهد تا کجا پیش آمده است.

چرا می‌گوییم پاسخ پیشین ایران در عین اینکه اقدام بزرگی بود، اما رویکردی مبنی بر عملیات روانی داشت؟ به این دلیل که با شلیک انبوه پهپاد‌ها به سمت سرزمین‌های اشغالی و مدت‌زمانی که این جنگ‌افزار برای رسیدن به حریم هوایی اسرائیل نیاز داشت، طرف مقابل در عمل آماده هر گونه واکنشی بود. آن عملیات در مقطعی باعث بازدارندگی شد، اما در نهایت، ترور بامداد دهم مرداد، تنش را به سطح بالاتری برد. این نگرانی وجود دارد که سیاست خارجی دولت چهاردهم از مسیر خود خارج شود.

هشدار درباره واکنش شتاب‌زده

آنچه اسرائیل در فروردین ۱۴۰۳ علیه ساختمان کنسولگری در دمشق انجام داد، با اتفاقی که بامداد دهم مرداد در تهران افتاد، متفاوت است. عبور تل‌آویو از این خط قرمز نشان‌دهنده آن است که احتمالاً اسرائیل خود را برای واکنش سخت‌تر به واکنش احتمالی ایران در پاسخ به ترور هنیه، آماده می‌کند. با توجه به اینکه حرکت اسرائیل علیه کنسولگری با واکنش ایران مواجه شد، قفل اقدام مستقیم علیه اسرائیل شکسته و این بار نیز تقریباً هیچ کس در واکنش ایران تردید ندارد. اما اختلاف‌نظر در خصوص کیفیت و سطح این واکنش است. دو گزینه واکنش نظامی و امنیتی به ترور هنیه روی میز است و مشخص نیست که ایران به کدام سمت می‌رود.

بیشتر بخوانید:ترور شهید هنیه با چراغ سبز آمریکا انجام شد

مهدی فضائلی، عضو دفتر نشر آثار رهبر انقلاب که سخنران پیش از خطبه‌های نمازجمعه تهران بود، در صحبت‌های خود گفت: «رژیم صهیونیستی تردید نکند خونخواهی اسماعیل هنیه انجام می‌شود. دولت اسلامی در خونخواهی مهمان شریف خود، آن‌چنان مجازاتی را رقم می‌زند که در فکر آن‌ها نمی‌گنجد. امت اسلامی و مردم شریف ما آماده چنین خونخواهی باشند. تنها راه مواجهه با رژیم صهیونیستی قدرتمندتر شدن در مقابل این جرثومه فساد و جنایت است.»

حسین شریعتمداری، مدیرمسئول کیهان نیز در یادداشت پنجشنبه خود نوشت: «فقط با نیم‌نگاهی به اطراف می‌توان ده‌ها کانون راهبردی و مراکز اطلاعاتی و نظامی آمریکا را دید که به آسانی در تیر‌رس ما قرار دارند. عین‌الاسد یک نمونه بود. پایگاه ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در سواحل بحرین (جزایر متعلق به جمهوری اسلامی ایران) نمونه دیگر است. شناور‌های آمریکایی حامل سوخت و کالا در خلیج‌فارس و دریای عمان می‌توانند اهداف دیگری باشند و‌... مگر نه اینکه به قول حضرت امیر علیه‌السلام؛ «رُدُّوا الْحَجَرَ مِنْ حَیْثُ جَاءَ، فَإِنَّ الشَّرَّ لَا یَدْفَعُهُ إِلَّا الشَّر‌... سنگ را به همان جا بینداز که از آنجا آمده است، چراکه بدی را جز با بدی نمی‌توان دفع کرد.» مدیرمسئول کیهان انقدر که بر زدن پایگاه‌های آمریکا در منطقه در واکنش به ترور هنیه تاکید دارد، حرفی از زدن اسرائیل به میان نیاورده است؛ و در نهایت سیداحمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد در خطبه‌های دیروز، خواستار حمله به بحرین شد: «ترور هنیه با مجوز آمریکا انجام شد والا اسرائیل کوچک‌تر از آن است که در تمامیت ارضی ما دخالت کند. به جز یک مشت جانور درنده آمریکایی که برای صهیونیست‌ها کف می‌زنند، بقیه ملت‌ها از این‌ها منزجر هستند. می‌توانیم در کمتر از نصف روز ضربات سهمگین به آمریکا وارد کنیم! پایگاه ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در بحرین در تیررس ماست!»

احمد زیدآبادی، تحلیلگر سیاسی درباره نوع واکنش احتمالی ایران به این عملیات ترور، در یادداشتی کوتاه هشدار داد. این تحلیلگر سیاسی خطاب به رئیس‌جمهور نوشت: «دولت مرحوم سیدابراهیم رئیسی در ابتدای کارش مشورت‌خواهی کرد، اما یا به مشورت‌ها وقعی ننهاد یا عکس آن عمل کرد. در این اواخر، برخی دستگاه‌ها اصولأ مشورت دادن را جرم می‌پنداشتند و با آن برخورد می‌کردند! حالا امیدوارم دولت آقای پزشکیان، هم مشورت‌خواه و هم پایبند به مشورت‌های سدید و متقن و مدلل باشد. در ماجرای اخیر او ظاهراً بیش از اندازه تحت تأثیر عواطفش قرار گرفته، حال آنکه سیاست عرصه سنجش و حسابگری عقل سرد است. ماجرایی که اکنون گریبان کشور را گرفته است، می‌تواند خیلی خیلی خیلی بیخ پیدا کند! لازم است بی‌نهایت مراقب باشد و عواقب هر تصمیمی را در نظر بگیرد و بخصوص تحت تأثیر افراد خودفریب قرار نگیرد و وسوسه خودفریبی را هم از خود دور سازد.» هشدار‌ها از این بابت است که ایران در تله جنگ قرار نگیرد.

تائید‌ها و تکذیب‌ها

جزئیات زیادی از نحوه ترور منتشر نشده است. صرفاً می‌دانیم که هنیه در ساختمانی واقع در یک محل امنیتی محافظت‌شده در شمال تهران و ضلع شمال‌شرقی کاخ سعدآباد هدف ترور قرار گرفته است. گزارش‌های رسمی می‌گوید که این ترور با استفاده از پرتابه انجام شده. نیویورک‌تایمز مدعی شد ترور هنیه با انفجار بمب کارگذاری‌شده در محل اقامت او انجام و این بمب دو ماه قبل در این محل تعبیه شده است.

بیشتر بخوانید:خاورمیانه در ساعت‌های سخت و خطر؛ ایران چگونه به ترور اسرائیل پاسخ می‌دهد؟

وب‌سایت آمریکایی آکسیوس نیز به نقل از مقامات این کشور مدعی شد اسرائیل این عملیات را انجام داده است. ادعای نیویورک‌تایمز توسط خبرگزاری فارس – وابسته به سپاه – تکذیب شد. در فضای مجازی نیز تصاویری از ریزپرنده‌های پیش‌رفته اسرائیلی دست به دست می‌چرخد که برخی معتقدند احتمالاً از آن تجهیزات برای ترور هنیه استفاده شده است. روز چهارشنبه به وقت محلی، جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد در نیویورک تشکیل شد.

انگلیس و آمریکا مواضعی کاملاً به نفع اسرائیل گرفتند و البته نماینده آمریکا اظهار داشت که آن‌ها در عملیات ترور هنیه نقشی نداشته‌اند. روسیه این ترور را محکوم کرد و نماینده کشورمان نیز حق واکنش ایران را براساس قوانین بین‌المللی محفوظ دانست.

نشریه آکسیوس روز جمعه به نقل از مقامات آمریکایی گزارش داد که بایدن در تماس تلفنی پرتنش از نتانیاهو خواسته تا از تشدید تنش‌ها در منطقه خاورمیانه جلوگیری کند. همزمان مقامات آمریکایی گفتند که بایدن با نتانیاهو درباره آمادگی‌های نظامی مشترک برای پاسخ به حملات ایران و حزب‌الله گفتگو کرد و به نتانیاهو اطلاع داده که واشنگتن به تل آویو کمک خواهد کرد تا هرگونه حمله ایران را خنثی کند، اما انتظار تشدید تنش از سوی رژیم صهیونیستی را ندارد.

واکنش مقامات نظامی و امنیتی

فرماندهان کل سپاه و ارتش، در حاشیه تشییع اسماعیل هنیه در تهران، واکنش‌های کوتاهی به این عملیات ترور نشان دادند. سرلشکر سلامی در اظهارنظری کوتاه به صداوسیما گفت: «تا امروز هیچ عمل اسرائیل بی‌پاسخ نمانده است.»

امیر موسوی فرمانده کل ارتش نیز اظهار داشت: «رژیم صهیونیستی چنان سیلی بخورد که جبران این جنایت انجام داده شود.» سیداسماعیل خطیب، وزیر اطلاعات در پیامی که برای تسلیت شهادت هنیه و در روز جمعه منتشر شد، نوشت: «ترور ناجوانمردانه رئیس دفتر سیاسی حماس؛ شهید والامقام حاج اسماعیل هنیه که توسط صهیونیست‌های غاصب، با چراغ سبز آمریکا به وقوع پیوست، بار دیگر ددمنشی رژیم‌صهیونیستی را به منصه ظهور گذاشت.»

تشییع و تدفین

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب نماز میت را بر پیکر اسماعیل هنیه اقامه کردند. نکته جالب در مراسم اقامه نماز این بود که مقام رهبری که با توجه به شرایط امنیتی در حلقه محافظان بودند، مسعود پزشکیان را به عنوان رئیس شورایعالی امنیت ملی به نزد خود فراخواندند. سپس مراسم تشییع رئیس فقید دفتر سیاسی حماس با حضور مردم تهران تشییع و پیکر او جهت تدفین به قطر فرستاده شد. مراسم تشییع در قطر نیز برگزار و اسماعیل هنیه در این کشور به خاک سپرده شد. محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور بالاترین مقام رسمی کشورمان بود که به قطر رفت و در این مراسم شرکت کرد

هدف فقط اسرائیل باشد

سیدهادی برهانی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران درباره تله‌گذاری اسرائیل مقابل ایران به خبرنگار «هم‌میهن» گفت: «مسیری که آقای پزشکیان برای سیاست خارجی جدید ایران مبنی بر تقویت روابط با همسایگان، تلاش برای گفتگو و تفاهم با غرب و توسعه روابط با جهان ترسیم‌کرده، برای اسرائیل نگران‌کننده است. بهترین حالت برای اسرائیل این است که ایران کشوری منزوی و روابط متشنج با کشور‌های جهان داشته باشد. در چنین شرایطی، رژیم صهیونیستی به راحتی می‌تواند ایران را از لحاظ مختلف و به وسیله کشور‌های مختلف تحت فشار قرار بدهد و کشورمان را منزوی و ضعیف نگه دارد. در چنین شرایطی اسرائیل سیاست‌های خود علیه ایران را پیاده‌سازی می‌کند. واقعیت امر این است که نمی‌توان زمانبندی این ترور را نادیده گرفت. ترور اسماعیل هنیه در تهران ساعاتی پس از تحلیف رئیس‌جمهور جدید، بمبی است که اسرائیلی‌ها در مسیر سیاست خارجی ایران کار گذاشتند که منفجر شود و این ریل‌گذاری سیاست خارجی را از بین ببرد.»

او ادامه داد: «واکنش اگر شتاب‌زده و محاسبه‌نشده باشد و اهدافی که اسرائیل از این حمله داشته را در نظر نگیریم، قطعاً وضعیت برای ایران خطرناک خواهد شد. از سوی دیگر معتقدم که ایران باید در برابر آنچه رخ داد واکنش قطعی و جدی از خود نشان دهد. اگر تصمیم درستی بگیریم که بر اسرائیل متمرکز باشد، به نظر من گام مهمی در دفاع از ایران و امنیت آن برداشته‌ایم و در دام آن‌ها که واکنش شتابزده و احساسی می‌خواهند، نیفتاده‌ایم. مسئله این است که در حال حاضر مطرح می‌شود باید پایگاه‌های آمریکا را در کشور‌های همسایه هدف قرار بدهیم. این همان چیزی است که اسرائیل می‌خواهد. اسرائیل از ته دل آرزو می‌کند که ایران چنین واکنشی نشان دهد. هم رئیس‌جمهور و هم مقام رهبری بر بحث اولویت داشتن همسایگان در سیاست خارجی ایران تاکید دارند. اگر ایران بر بهبود روابط خود با کشور‌های همسایه ثابت‌قدم باشد، اسرائیل در منطقه برای عادی‌سازی روابط خود دچار محدودیت و مشکل خواهد شد. متاسفانه الان حرف‌های بدون پشتوانه و خطرناکی زده می‌شود که تلاش می‌کند پای کشور‌های همسایه را به این مسئله باز کند. می‌گویند موشک از فلان کشور شلیک شده، یا بهمان کشور همسایه با اسرائیل همکاری داشته است. این اظهارنظر‌های بدون سند و مدرک نباید محل تصمیم‌گیری و اعتنا باشد، چون سیاست همسایگی ایران را با مشکل مواجه می‌کند. بنابراین، تمرکز را باید فقط روی اسرائیل گذاشت.»

برهانی معتقد است که در ماجرای ترور هنیه ضربه بدی به ایران وارد شد: «امنیت و حیثیت ایران در این عملیات ضربه دید. تمام هزینه این ترور را اسرائیل باید بپردازد. انحراف از این مسئله که اسرائیل مسئول اول و آخر این ترور است، به نفع تل‌آویو تمام می‌شود. ایران باید واکنش درست نشان بدهد و من معتقدم اسرائیل وارد جنگ با ما نمی‌شود، چون به تنهایی توانایی مقابله با ایران را ندارد. مگر به گونه‌ای واکنش نشان دهیم که آمریکا یا دیگر کشور‌ها که خود را ملزم به دفاع از اسرائیل می‌دانند، کنار آن‌ها قرار بگیرند. اگر مثل وعده صادق به آن‌ها اعلام کنیم که هدف ما اسرائیل است و قصد داریم از خود و امنیت‌مان دفاع و ایجاد بازدارندگی کنیم، و یک واکنش حساب‌شده داشته باشیم، می‌توانیم در عین دفاع از خود جلوی وقوع جنگ را نیز بگیریم. اگر هوشمندانه واکنش نشان دهیم، نه تاثیر منفی اقتصادی خواهد داشت نه جنگ خواهد شد.»

بهبود روابط خارجی ایران به نفع اسرائیل نیست

جاوید قربان‌اوغلی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر مسائل بین‌الملل به «هم‌میهن» گفت: «اسماعیل هنیه همیشه هدف اسرائیل بود. طی این مدت نیز بسیاری از فرماندهان و رهبران حماس، جهاد اسلامی فلسطین و حزب‌الله هدف اسرائیل قرار گرفتند. اما اینکه چرا تهران انتخاب شد، می‌تواند دو دلیل داشته باشد؛ اول مسئله امنیتی و اینکه اسرائیلی‌ها پیش از این بار‌ها اعلام کرده بودند که اقدام خواهند کرد. مسئله حمله به کنسولگری و پاسخ ایران، توازن را به سمت تهران تغییر داده بود. دلیل دوم، مسئله تاثیرگذاری بر بعضی مسائل مطرح در سیاست خارجی ایران است. مهم‌ترین هدف اسرائیلی‌ها از انجام این عملیات در این بازه زمانی را می‌توانیم تاثیر بر مسئله بهبود روابط میان ایران و غرب بدانیم.» او ادامه داد: «همه بر این حقیقت واقف هستند که بهبود روابط ایران و کشور‌های غربی به‌خصوص آمریکا در جهت مصالح و منافع رژیم صهیونیستی نیست. دولت جدیدی نیز از تلاش برای تنش‌زدایی صحبت می‌کند و قصد دارد در این مسیر قدم بردارد. این منظر ایرانی ماجراست. از منظر آمریکایی، باید گفت که کامالا هریس در جریان سفر نتانیاهو به آمریکا موضع تندی در برابر نتانیاهو گرفت و تاکید کرد که مسئله جنگ غزه باید تمام شود. هریس در حال حاضر نامزد احتمالی حزب دموکرات در انتخابات نوامبر ۲۰۲۴ است و اگر رئیس‌جمهور شود، قاعدتاً بخشی از کار او مسئله اسرائیل و فلسطین خواهد بود. اسرائیل با این اقدام، دولت فعلی و بعدی آمریکا را هم تحت فشار گذاشت.» سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی، تاکید کرد: «بایدن و هریس از اسرائیل در برابر ایران حمایت کردند. تماس تلفنی هم میان بایدن و نتانیاهو برقرار شد. اگر ایران دست به اقدامی بزند و آن‌ها واکنش نشان بدهند، به طور طبیعی به ضرر ایران و سیاست خارجی‌اش خواهد بود. اگر این اتفاق بیفتد و آن‌ها واکنشی نشان ندهند، با شناختی که از جامعه آمریکا داریم در جریان انتخابات به ضررشان تمام می‌شود و به سود ترامپ خواهد بود و ما می‌دانیم که اسرائیل تمایل بیشتری به ریاست‌جمهوری ترامپ دارد.»