مسافری به هند؛ معترضان بنگلادش چگونه نخست‌وزیر مادام العمر را فراری دادند؟

اقتصاد۲۴- از ۱۹۷۱ کشوری است در جنوب آسیا که ۱۷۰ میلیون نفر هم جمعیت دارد. پیش از آن اما بخشی از کشور پاکستان پس از استقلال آن از هند بود که پاستان شرقی نام داشت. با جنگ ۱۹۷۱ پاکستان شرقی به کشور بنگلاش تبدیل شد. جنگی که در آن هند از بنگال‌ها حمایت می‌کرد. بنگلادش حالا تبدیل به تیتر یک رسانه‌های جهان شده است. چراکه «شیخ حسینه» پس از ۱۵ سال نخست‌وزیری استعفا داد و به هند فرار کرد. در حالی که بنابر گزارش خبرگزاری فرانسه شمار کشته‌های اعتراضات دست‌‌کم به ۳۰۰ نفر رسیده است.

از سال ۱۹۵۵ تا ۱۹۷۱ پاکستان شرقی یکی از ایالت‌های پاکستان محسوب می‌شد. در این فاصله، اما رفته‌رفته جنبش‌هایی برای استقلال از پاکستان شکل گرفت که رفته‌رفته شکل مسلحانه پیدا کرد. رهبر جنبش استقلال‌خواهانه «شیخ مجیب‌الرحمن» بود که رهبری حزب «عوامی لیگ» را هم به عهده داشت. با اوج‌گرفتن این جنبش مجیب‌رحمان که به هند تبعید شده بود دولت در تبعید را در سال ۱۹۶۸ تشکیل داد. سرانجام در سال ۱۹۷۱ درگیری نظامی بین نیرو‌های استقلال‌طلب با پاکستا شکل گرفت. این درگیری با حمایت هند از استقلال‌طلبان تبدیل به جنگ شد که ۱۳ روز به طول انجامید. سرانجام نیروی‌های ارتش پاکستان در پایتخت امروزی بنگلادش یعنی داکا شکست خوردند و کشور بنگلادش به وجود آمد.

با استقلال پاکستان شرقی و به وجود آمدن کشور بنگلادش شیخ مجیب رحمان به قدرت رسید و نخست وزیر شد. مجیب‌الرحمان نظام تک‌حزبی را برقرار کرد، اما چهار سال بعد در ۱۹۷۵ (۱۳۵۳) ترور شد. ژنرال ضیاءالرحمن که خود از رهبران نظامی جنگ‌های استقلال‌طلبانه بود به قدرت رسید و همه اعضای خانواده مجیب‌الرحمان و اعضای خانواده در جریان کودتا کشته شدند؛ به جز دو دختر او که آن زمان در سفر اروپا بودند.

سال ۱۹۸۱ ضیاء الرحمن خود سوژه کودتا شد و به قتل رسید. پس از او ژنرال محمد عبدالمنظور به قدرت رسید. با این همه ضیاء الرحمن اسلام را جایگزین سکولاریسم در قانون اساسی بنگلادش کرد و اثر خود بر تاریخ این کشور تازه تاسیس را گذاشت. گردش نخبگان در قدرت تا سال ۱۹۹۶ در بنگلادش از مسیر دموکراسی دور بود. در این سال نیز شیخ حسینه دختر ارشد شیخ مجیب‌الرحمان اولین نخست وزیر بنگلادش به قدرت رسید. او توانست در چهار دوره پیاپی در قدرت بماند. احیای قانون اختصاص سهمیه به قربانیان جنگ که پدر او در سال ۱۹۷۲ برقرار کرده بود، اما سرانجام به ۱۵ سال قدرت او در بنگلادش پایان داد.

شیخ مجیب الرحمن، رهبر جنگ آزادی‌بخش بنگلادش و پدر نخست وزیر فعلی، در سال ۱۹۷۲ طرح سیستم سهمیه‌بندی را ارائه کرد. سیستم سهمیه‌بندی تضمین می‌کرد که دولت از نوادگان مبارزان آزادی، حمایت خواهد کرد. با شکل گیری اعتراضات مردمی در سال ۲۰۱۸، این طرح لغو شد، اما ماه گذشته، دادگاه عالی دستور احیای مجدد آن را صادر کرد که به اعتراضات اخیر دامن زد. پس از این بود که دانشگاه داکا (برترین موسسه آموزش عالی بنگلادش) به صحنه اعتراضات دانشجویی بدل شد و به زودی به دیگر دانشگاه‌ها سرایت کرد. پس از آن، شهر‌های سراسر کشور نیز به این تظاهرات پیوستند. خیابان صحنه تجمعات مسالمت‌آمیز بود، اما پس از دو هفته، اعتراضات به خشونت کشیده شد. روز دوشنبه، دانشجویان طرفدار حزب «عوامی لیگ» (حزب حاکم بنگلادش) در محوطه دانشگاه داکا به دانشجویان معترض حمله کردند. به گزارش نیویورک‌تایمز، حمله طرفداران حزب حاکم به دانشجویان دختر، آتش معترضان را تند کرد.

دادگاه عالی بنگلادش، در واکنش به اعتراضات مردمی، اجرای طرح سهمیه‌بندی شغلی را به مدت یک ماه تعلیق کرد، اما اعتراضات پایان نیافت. معترضان که پیش از این به اجرای این طرح تبعیض‌آمیز اعتراض داشتند، اکنون از سخنان نخست‌وزیر به خشم آمده‌بودند و قرار نبود تا اعتراض و عرصه خیابان را ترک کنند.

سرانجام در ۳۱ تیر ۱۴۰۳ سهمیه‌ها لغو شد و معترضان بنگلادشی به خواسته‌شان رسیدند. با این همه اعترضات ادامه پید کرد. چراکه پس از برآورده‌شدن خواسته اولیه معترضان اکنون خواست اصلی آن‌ها نه لغو سیستم سهمیه بندی، که آزادی تمامی زندانیان اخیر و استعفای مقامات سیاسی و کسانی که به سرکوب وحشیانه معترضان دامن زدند بود. گویی شهروندان از دهه‌ها بیکاری و فقر عاصی شده و دیگر حاضر نبودند تا به سادگی به خانه خود بازگردند. با ادامه پیدا کردن اعتراضات امروز شیخ حسینه استعفا داد و بنگلادش را ترک کرد تا مثل پدر خود در هند پناه بگیرد. پس از آن بود که معترضان به دفتر نخست وزیر در داکا یورش بردند. ارتش اعلام کرده که دولتی موقت اداره امور را به عهده خواهد گرفت.