افغان‌ستیزی در ایران زیر پوست فضای مجازی

اقتصاد۲۴- چهره «سید مهدی» در ویدئو مشخص نیست. یک مرد با لباس سبز رنگ نیروی انتظامی گلویش را گرفته و مرد دیگری که لباسی غیر از فرم نیروی انتظامی به تن دارد، دستانش را فشار می‌دهد. صدای او در میان همهمه زنانی که اطرافش را گرفتند هم گم می‌شود. «عمو ولم کن مرا» این تنها صدایی است که بریده بریده از او بیرون می‌آید. زنان به پلیس اعتراض می‌کنند و پلیس خطاب به او می‌گوید: «بلند میشی یا نه؟» زنی به عقب رانده می‌شود و در نهایت «سید مهدی» به سمند طوسی رنگی برده می‌شود.
ویدئو برخورد با سید مهدی کم کم فضای مجازی را پر می‌کند. درست چند روز بعد از ویدیو مربوط به برخورد ماموران طرح نور با دختری نوجوان و چند روز بعد از خبر رد مرز «کبرا غلامی» پژوهشگر افغانستانی که در نهایت بعد از تلاش فعالان اجتماعی به ایران بازگردانده شد.

سید مهدی را کمتر کسی می‌شناسد. فعالان اجتماعی در صفحاتشان او را نوجوانی ۱۵ ساله معرفی می‌کردند که ساکن آبسرد دماوند است. می‌گویند کم شنوا و اهل هزاره است. این اتفاق هم در طرح جمع‌آوری مهاجران افغانستانی در دماوند برایش رخ داده است، برخی می‌گویند در بیمارستان بستری شده و مدعی هستند که گردنش شکسته و برخی دیگر هم می‌گویند که او بعد از حضور در اردوگاه وقتی مدارک هویتی را نشان داده، توانسته آزاد شود.

پلیس تا لحظه روایت این گزارش، به این اتفاق واکنشی نشان نداده است، اما ایسنا، چهارشنبه ۱۷ مرداد و قبل از فراگیری این ویدیو خبر از «ادامه با قدرت طرح شناسایی و انتقال اتباع غیرمجاز» داد. «سعید منتظر المهدی»، سخنگوی فراجا در پستی توییتری نوشته است: «سردار رادان، فرمانده کل انتظامی کشور بر عزم پلیس در شناسایی و انتقال اتباع غیرمجاز به کشور مبدا تاکید دارند. در جهت مطالبه به حق مردم و ارتقاء ایمنی عمومی این طرح با قدرت استمرار خواهد داشت.» فروردین امسال طرح «جمع‌آوری و بازگشت» مهاجران افغان بدون اوراق هویت در تهران آغاز شد. طرح‌هایی که سابقه اجرایی در اقصی نقاط کشور را دارند. خبرگزاری «تسنیم» همان زمان درباره این طرح نوشته بود: «با اجرای طرح جمع‌آوری و بازگشت اتباع غیرمجاز از سطح تفرجگاه‌های استان تهران با همکاری اداره‌کل اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران، پلیس مهاجرت و گذرنامه امنیت عمومی فاتب، اتباع غیرمجاز جمع‌آوری‌شده در طرح جهت بازگشت به اردوگاه مراقبتی استان تهران تحویل داده شدند.»
در آخرین واکنش‌ها«سید علی حسینی» فعال اجتماعی حوزه مهاجران در اینستاگرام تصویری از سید مهدی منتشر کرده و گفته که موضوع مورد بررسی مسئولین نیروی انتظامی است و مسئولین نیروی انتظامی آبسرد هم از خانواده سید مهدی دلجویی کردند و قول پیگیری موضوع را دادند.

موج‌های مهاجرستیزی در فضای مجازی

بعد از روی کار آمدن طالبان و افزایش تعداد مهاجران افغانستانی در ایران، موج‌های افغان‌ستیزی در کشور گسترش پیدا کرده است. حجم محتوای مربوط به «هشتگ اخراج افغانی مطالبه ملی» هر از چندگاهی و بالافاصله بعد از اتفاقاتی که به افغانستان یا مهاجران نسبت داده می‌شود، گسترش پیدا می‌کند، از حقابه هیرمند گرفته تا قتل کارگردان مشهور سینما. مرکز تحلیل داده لایف وب، آبان ۱۴۰۲ گفته که «علی رغم آنکه سهم رویکرد منفی در محتوای مربوط به افغانستانی‌ها در ماه‌های ابتدایی سال ۱۴۰۲ حدود ۲۰ درصد بود، اما پاییز پارسال به بالای ۵۰ درصد رسید.» روندی که یکی از تبعاتش هجوم به خانه افغانستانی‌های ساکن در شهرک اقبالیه قزوین هم شد.

نیاز به تغییر سیاست‌گذاری داریم

سیاستگذار و دولت هم که ظاهرا چند سالی ساماندهی این مسئله را رها کرده بودند با فشار افکار عمومی، به شکل ضربتی وارد عمل شده‌اند و سعی در پاک کردن کامل صورت مسئله دارند. رویکرد دولت و سیاستگذار به مهاجران افغانستانی و بدون مدارک هویتی «رد مرز آن‌ها» بوده است، فرآیندی که به گفته «آرش نصر اصفهانی»، جامعه‌شناس عمدتا کرامت انسانی فرد را زیر سوال می‌برد. او به «اکوایران» می‌گوید: «اگر فرض را بر این گرفتیم که پلیس افرادی را که به شکل غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند را اخراج کند، این فرآیند باید چه شکلی داشته باشد؟ درباره این موضوع باید بررسی بیشتری کرد، یعنی اگر اصل اخراج کسانی که بدون مجوز آمدند را بپذیریم، نحوه انجام این کار بسیار محل بحث است. مثلا در همین مورد اخیر، پلیس به تشخیص خودش فرد را به خشونت‌بارترین شکل ممکن می‌برد تا بررسی کند که آیا فرد مدرک هویتی دارد یا ندارد. پیش‌آمده که در این فرآیند حتی فردی مدرک هویتی داشته اما به هردلیلی خانواده او نتوانستند مدرک را برسانند و کسی که دارای مدرک هویتی است، اخراج می‌شود.»

بیشتر بخوانید: فیلم/ جوان افغانستانی ساکن دماوند سلامت است

او معتقد است که تمام این فرآیند دارای مساله است: «همه چیز به تشخیص پلیس است و به خشونت‌بارترین شکل ممکن هم انجام می‌شود.» او می‌گوید این فرآیند می‌تواند شکل و شمایل دیگری داشته باشد: «این فرآیند براساس یک فرآیند قضایی باشد و هر فردی اگر قرار بر اخراجش است وارد پروسه قانونی شود که در آن پروسه شرایط فرد در ایران و افغانستان بررسی شود و پلیس هم در این فرآیند برخورد حرفه‌ای داشته باشد و کرامت انسانی افراد را رعایت کند.»

این جامعه‌شناس معتقد است که نوع برخورد پلیس با افغانستان در این طرح‌ها بسیار خشن و توهین آمیز است و به نوعی با این شکل از برخورد توهین ‌آمیز سعی می‌کنند، افغانستانی‌های حاضر در ایران را تنبیه کنند: «در نتیجه هم نوع برخورد پلیس و هم اینکه این فرآیند چگونه باید باشد، نیازمند اصلاح است.»

فیک نیوز به خشونت دامن می‌زند

ماه گذشته انتشار خبر شیوع طاعون در ایران از سوی افغانستانی­ها و مهمانی‌های گران قیمتشان موج‌های تازه‌ای از افغان‌ستیزی را در کشور ایجاد کرد. خبرهایی که بعد از بررسی نادرستی‌شان بارها و بارها اطلاع رسانی شد. اما نتوانست همدلی از سوی منتقدان به حضور افغان‌ها در پی داشته باشد.

پژوهش‌های جهانی، اما نشان می‌دهد که کمپین‌های دروغ یا حاوی اطلاعات نادرست می‌تواند به خشونت علیه افراد تحت ستم منجر شود. پژوهشی که در دانشگاه «سانتا کلارا» منتشر شده، همین موضوع را تایید می‌کند. یکی از اساتید این دانشگاه که حوزه تخصصی‌اش هندوئیسم است می‌گوید، در سال ۲۰۲۱ در جریان یک کنفرانس گروه‌های راست‌گرای افراطی هندی با انتشار اطلاعات نادرست و تحریک آزار و اذیت آنلاین، به برگزارکنندگان و سخنرانان حمله کردند. این استاد دانشگاه معتقد است که این نوع اطلاعات نادرست می‌تواند به خشونت منجر شود. اتفاقی که به نظر می‌رسد در ماجرای «سید مهدی»، «کبرا» و مهاجران دیگری که نام و نشانی از آن‌ها نداریم، تکرار شود.