رقابت دوم جلیلی - پزشکیان با اسم رمز فیلترینگ

اقتصاد۲۴-وقتی روح‌الله مومن نسب، چهره حامی سعید جلیلی در انتخابات و پدرمعنوی جریان مدافع فیلترینگ در کشور صبح روز اعلام پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم نوشت که «ما کشور را به فیلترشکن‌ها باختیم» مشخص بود موضوع فیلترینگ قرار است به زمین رقابت جدید و نبرد دو جریان نهایی انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳ تبدیل شود.

پیش از آن هم مسعود پزشکیان در ایام رقابت‌های انتخاباتی یکی از پایه‌های تبلیغات خود را بر مساله حل معضل فیلترینگ گذاشته بود. وقتی فیلترینگ را یکی از معضلات کشور عنوان و بار‌ها با ادبیات مختلف تاکید کرد که در مقابل این رفتار‌ها خواهد ایستاد.

علاوه بر این وقتی حسین جنتی شاعر در توییتر نوشت اگر آقای پزشکیان تعهد دهد که مشکل فیلترینگ را حل کند رای می‌دهم، محمدجواد آذری جهرمی و محمد جواد ظریف زیر نوشته او تعهد دادند که او در مقابل کژفهمی‌ها خواهد ایستاد. پزشکیان نیز درباره همین مطالبه بود که نوشت: «تضمین می‌دهم که تمام دولت در برابر گشت‌های اجباری، فیلتر کردن و فیلترشکن بازی و فشار‌های بیرونی در همه جلسات و تمام قد بایستد».

با این وجود با شروع به کار دولت و تاکید چهره‌های سیاسی مختلف بر لزوم تحقق این وعده پزشکیان با دست‌انداز‌های زیادی در این باره مواجه است. علاوه بر دست‌انداز‌ها او در این نبرد برای حل مساله فیلترینگ با جریان رقیب خود در انتخابات اخیر نیز رو به رو است. سعید جلیلی و نزدیکان او به عنوان اصلی‌ترین جریان مدافع فیلترینگ و حتی تغییر ماهیت آن برای محدود کردن بیشتر اینترنت در مقابل پزشکیان هستند؛ در فضای مجازی، در نهاد‌های تصمیم‌گیر در این باره و در مجلس دوازدهم. پزشکیان چه راهبرد‌هایی برای حل این مساله در اختیار دارد.

چند نکته درباره وعده پزشکیان؛ قید «مواقع خاص» برای فیلتر و تعریف محور رقابت روی فیلترینگ

مرور وعده‌ها و تاکیدات پزشکیان در حوزه رفع فیلترینگ از این جهت حائز اهمیت است که نشان می‌دهد رییس‌جمهور منتخب بخش مهمی از تبلیغات و اعلام برنامه‌های خود که منجر به جذب رای شده را بر محور مسائلی همچون فیلترینگ قرار داده است. از این جهت موضوع حل فیلترینگ نه یک مطالبه که به نوعی وظیفه در مقابل رای مردم برای دولت پزشکیان محسوب می‌شود.

فراموش نکنیم که پزشکیان حتی در مناظرات پیش از دور اول انتخابات مخالفت با فیلترینگ به دلیل آسیبی که به کسب‌وکار‌ها می‌زند را مطرح کرده بود. در پست‌هایی که در صفحه پزشکیان در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) منتشر شده بود هم به معایب فیلترینگ، آسیب دیدن کسب‌وکار‌ها به دلیل محدودیت‌ها و داغ شدن بازار فروش فیلترشکن اشاره شده بود و هم تاکید شده بود که مردم مطالبه رفع فیلتر از فضای مجازی و اینترنت را دارند و باید به خواسته‌های مردم توجه کرد.

او که در ایام مناظره‌ها و تبلیغات یکی از محور‌های اصلی در برنامه دولتش را «اینترنت» و مساله «فیلترینگ» اعلام کرده بود، به صراحت بیان کرد که «تمام تلاش خود را برای اصلاح نظام ناکارآمد فیلترینگ به کار می‌بندم» و «اینترنت را باید آزاد کنیم».

بیشتر بخوانید:خشم اصولگرایان از حامی سرسخت سعید جلیلی در مجلس؛ آیا تربیت شدگان مکتب «دولت سایه» چالشی تازه برای حاکمیت می‌شوند؟

علاوه بر این او در یکی از پست‌های خود در شبکه اجتماعی ایکس هم نوشته بود: «من اگر انتخاب شدم جلوی فیلترینگ خواهم ایستاد و کسب و کار‌های تعطیل شده را بازیابی خواهم کرد».

وعده‌های پزشکیان البته حاوی دو نکته مهم در حوزه فیلترینگ نیز بود. نخست اینکه او طرح و برنامه مشخص، شفاف و دقیقی درباره اینکه چطور می‌خواهد این وعده را محقق کند، ارایه نکرد و دوم اینکه با قید عنوان «مواقع خاص» سعی کرد تا هم حساسیت ساختار حاکمیت را نسبت به این وعده خود کم کند و هم برای دوران کار در دولتش فرجه‌هایی را برای عدم پاسخگویی در قبال تصمیمات نهاد‌های خارج از دولت حفظ کند.

او در توییتی نوشت که «در تمام دنیا در مواقع خاص محدودیت‌هایی دارند، اما نباید این طور باشد که الان وقتی هیچ مساله‌ای نیست فیلترینگ بگذاریم.» این نوشته به این معنا بود که در دولت او هم در «مواقع خاص» ممکن است محدودیت‌هایی برای اینترنت در نظر گرفته شود، اما در شرایط عادی نباید فیلترینگ و محدودیتی اعمال کرد.

فراموش نکنیم که پزشکیان در حالی وعده ایستادن در برابر فیلترینگ را داد که سعید جلیلی در مناظره‌های پیش از دور اول انتخابات برخلاف هر پنج نامزد دیگر هیچ مخالفتی نسبت به موضوع فیلترینگ مطرح نکرده بودند. حتی مصطفی پورمحمدی اولین ویدیوی تبلیغاتی‌اش را صرفا به موضوع اینترنت و فیلتر اختصاص داد. او در این ویدئو، اینترنت را مانند «آب برای زندگی» توصیف کرد و گفت تلاش خواهد کرد در «کوتاه‌ترین مدت به وی‌پی‌ان‌ها و فیلترینگ خاتمه» دهد. البته او در حالی که بار دیگر تاکید کرد فیلترینگ را بر می‌دارد، قطع اینترنت در برخی مقاطع را «قابل دفاع» خواند. محمدباقر قالیباف، دیگر نامزد جریان اصولگرا نیز در مناظرات گفت با فیلترینگ مخالف است، زیرا «خطرات و فساد زیادی به همراه» دارد، اما به جای وعده رفع فیلترینگ، از لزوم حاکمیت بر فضای مجازی و تکمیل پروژه شبکه ملی اطلاعات (شما) سخن گفت. امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی فیلتر برخی از وب‌سایت‌ها را «مردم‌آزاری» خواند، البته وعده‌ای نیز درباره مقابله با رفع فیلترینگ نداد.

پزشکیان، اما در ایام رقابت‌های پیش از دوره نخست و در فاصله زمانی بین دور اول و دوم انتخابات موضوع اینترنت را در نظر داشت و محدودیت‌های موجود برای فضای مجازی را «محدودیت‌های کشنده» خواند و گفته بود که آمده است تا به این محدودیت‌ها خاتمه دهد، پیش از برگزاری دور دوم انتخابات تضمین داده بود که «در برابر فیلتر کردن و فیلترشکن بازی بایستد».

علاوه بر این، برای دور دوم انتخابات که رقابت میان پزشکیان و جلیلی درگرفته بود یکی از عوامل برتری پزشکیان بر رقیب در نگاه مردم، دیدگاه متفاوت این دو کاندیدا نسبت به موضوع اینترنت بود چرا که مشخصا سکوت سعید جلیلی در قبال این مساله و البته اظهارات نزدیکان و چهره‌های ستاد او حاکی از حمایت و دفاع از سیاست فیلترینگ بود.

در کنار این تک و پاتک مناظره‌ای روی محور فیلترینگ بین پزشکیان و جلیلی، وجود برخی افراد در تیم مشاوره سعید جلیلی که اساسا مخالف استفاده از پلتفرم‌های خارجی و دسترسی آزاد به اینترنت هستند و فضای مجازی را فقط محدود به شبکه ملی اطلاعات و پلتفرم‌های داخلی می‌دانند، از نگاه رسانه‌ها و مردم دور نماند.

در میانه همین رقابت‌ها بود که پزشکیان در یکی از پیامک‌هایی که در آخرین روز تبلیغات نامزد‌های انتخابات ریاست‌جمهوری منتشر کرده بود نیز محقق کردن ۶ وعده را تعهد کرد که در این لیست ۶ موردی، مورد دوم این جمله بود: «در مقابل فیلترینگ می‌ایستم».

تضاد رویکرد میان دو نامزد دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری تا حدی بود که آن‌ها را در دو سر طیف رو در روی یکدیگر قرار دهد. بنابراین مساله «اینترنت» با همه موضوعات مرتبط با آن، به‌ویژه فیلترینگ، یک وعده مهم در میان وعده‌های انتخاباتی نامزد‌های ریاست‌جمهوری بود. کما اینکه حالا نیز به میدان رقابت دوم بین دولت مستقر و جریان فکری و سیاسی جلیلی تبدیل شده است.

دولت چهاردهم در مواجهه با فیلترینگ؛ وزیر جوان و هزار داستان

با پیروزی پزشکیان و شعارهایش در انتخابات تیرماه سال جاری، نخستین گام در راستای پیگیری مطالبه حل مساله فیلترینگ، معرفی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این حوزه بود. ستار هاشمی که عنوان «جوان‌ترین استاد‌تمام هوش مصنوعی» در ایران را یدک می‌کشد، نامش به عنوان گزینه پیشنهادی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به مجلس معرفی شد، در نخستین رقابت تازه پزشکیان و جریان سیاسی رقیبش قرار است کلیدی‌ترین نقش را بازی کند.

البته وقتی هاشمی در نخستین بروز و ظهور‌های خود در توییتر نوشت که «به عنوان یک متخصص، تاکید می‌کنم که نقش فیلترشکن‌ها در بسیاری از حملات سایبری علیه زیرساخته‌های حیاتی کشور، همان نقش پیاده‌نظام نفوذی دشمن است» برخی زبان به نقد او گشودند که موضع صریحی درباره رفع فیلترینگ نگرفته است، اما به نظر می‌رسد استفاده از هشتگ «رای اعتماد» در انتهای این توییت می‌تواند نشانه‌ای باشد از اینکه ستار هاشمی این توییت را برای اقناع نظر نمایندگانی منتشر کرد.

با این وجود نگرانی از اولویت یافتن «پیام رسان‌های داخلی و بومی» نسبت به «رفع فیلترینگ از شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام» هنوز در بین مردم و فعالان حوزه مجازی و صاحبان کسب و کار‌های اینترنتی وجود دارد.

در این میان وزیر پیشنهادی جوان با چالشی جدی رو به رو است؛ از یک سو با توصیه درباره اتخاذ سیاست «مقابله با فیلترشکن‌ها» و تداوم فیلترینگ از سوی مخالفان دولت پزشکیان روبه‌رو است و از سوی دیگر فعالان اقتصادی حوزه کسب و کار دیجیتال و بسیاری از مردم او را در خط مقدم تحقق مطالبه «رفع فیلترینگ» می‌دانند.

وزیر پیشنهادی پزشکیان که در بررسی صلاحیتش، ۴ نماینده به عنوان موافق با برنامه‌هایش پشت تریبون رفتند و ۳ نماینده دیگر، به مخالفت جدی وزیر شدنش پرداختند؛ ازجمله حمید رسایی نماینده تندروی اصولگرا، میثم صالحی و ولی داداشی. البته او در میان اصولگرایان دیگر، موافقانی دارد؛ همچون مجتبی ذوالنور که همواره از چهره‌های تند علیه اصلاح‌طلبان شناخته می‌شود. در کنار شخص معرفی شده برای وزارت ارتباطات از جانب مسعود پزشکیان یک نگرانی کلان‌تر نیز درباره این وعده و فشار‌های جریان حامیان فیلتر وجود دارد. نگرانی که تجربه دولت‌های گذشته نیز بر شدت و حدت آن افزوده است.

تردیدی نیست که همواره نهاد‌های دیگری- از نهاد‌های امنیتی تا کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که زیرنظر قوه قضاییه است و شورای عالی فضای مجازی- در حوزه تصمیم‌گیری برای فیلترینگ نفوذ و اختیار جدی دارند وادعای گزافی نیست اگر بگوییم در برخی برهه‌های زمانی اختیارات این بخش‌ها از دولت نیز بیشتر است. شاید با همین ساختار بود که وزیر ارتباطات پیشین مکررا تاکید می‌کرد که «وزارت ارتباطات در حوزه فیلترینگ کاره‌ای نیست».

تجربه محمدجواد آذری جهرمی در وزارت ارتباطات، اما نشان داد شاید وزارت ارتباطات در این حوزه صاحب اختیار کامل نباشد، اما بی‌اختیار نیز نیست. اگرچه او نیز درباره قطع اینترنت در برهه زمانی آبان ۹۸ تاکید کرد که موضوع خارج از اراده او بوده است، اما نوع کنش و واکنش آذری جهرمی در دوران وزارتش و بعد از آن نشان داد که می‌توان وزیر یک وزارتخانه دارای اختیارات نصف و نیمه بود، اما به اندازه اختیار گام برداشت.

قوه قضاییه به‌دلیل «عدم اجرای حکم فیلترینگ اینستاگرام» علیه وزیر ارتباطات اعلام جرم کرد، محمدجواد آذری جهرمی به دادسرای فرهنگ و رسانه رفت و بازجویی شد، دستور آزادی‌اش با قرار التزام صادر شد و وزیر جوان به محل کارش بازگشت. علاوه بر این واکنش محمدجوادآذری جهرمی در ساعاتی که مجلس یازدهم کلیات طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی -که همان محدودیت اینترنت خوانده می‌شد- را تصویب کرد او در توییتی نوشت: «نازک آرای تن ساق گلی. که به جانش کشتم؛ و به جان دادمش آب.‌ای دریغا به برم می‌شکند».

مرور همین رخداد‌های تاریخی است که این انتظار را تقویت می‌کند که وزارت ارتباطات کاندیدایی که مساله اینترنت را تا این حد مورد توجه قرار داده و یکی از وعده‌های اصلی‌اش را مقابله با فیلترینگ تعریف می‌کند، باید عملکردش در این زمینه و تلاش‌هایی که برای تحقق این وعده‌ها می‌کند بیشتر مورد رصد و ارزیابی قرار بگیرد.

اگرچه پزشکیان هرچند تا امروز توضیح نداده که چطور قرار است وعده‌هایش در حوزه اینترنت را عملی کند و چه برنامه‌ای برای پیشبرد مسائل این حوزه دارد و مساله میزان اختیار دولت در زمینه رفع فیلترینگ در جای خود قابل توجه است، اما نمی‌توان از وعده پزشکیان مبنی بر اینکه «چون برای مردم احترام قائلم، وعده بی‌پشتوانه نخواهم داد. مردم را فریب نخواهم داد» نیز به راحتی عبور کرد؛ وعد‌ه ایستادن مقابل فیلترینگ، مقابله با فیلترشکن‌فروشی، بازگرداندن زندگی به کسب‌وکار‌های فعال بر بستر اینترنت.

غلامعلی رجایی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب با اشاره به همین موضوع در گفت‌وگویی با خبرآنلاین تاکید کرده است که «ایشان از مخالفان گشت ارشاد و فیلترینگ بوده است، الآن که دولت در دست او است و افرادی که این کار‌ها را انجام دادند تحت امر ایشان هستند، می‌تواند دستور رفع فیلترینگ و جمع‌آوری گشت ارشاد را بدهد. جامعه هم باید خویشتن‌داری کرده و به آقای پزشکیان فرصت پخته شدن بدهد، به نظر من باید آن را به فال نیک گرفت زیرا اگر مردم بی‌تفاوت بودند، واکنش نشان نمی‌دادند».

سنگ اول به در بسته خورد؛ لایحه بلاتکلیف پزشکیان در مجلس دوازدهم

در نخستین جلسات علنی تشکیل شده در مجلس دوازدهم بعد از پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات تنشی جدی به دلیل عدم رسیدگی به طرح دوفوریتی‌اش درباره رفع فیلترینگ رخ داد. ماجرا از این قرار بود که نمایندگان نزدیک به دولت و حامیان مسعود پزشکیان در راستای تحقق این وعده دست به طراحی طرحی زدند برای رفع فیلترینگ.

محمدقسیم عثمانی، نماینده بوکان در مجلس در اخطاری با اعتراش به این موضوع گفت: «من طرحی دوفوریتی تهیه و تقدیم هیات رییسه کردم. این طرح تمام مراحل خود را طی کرده است، اما آقای [محمدباقر]قالیباف این طرح را وتو کردند. با چه حقی این کار را انجام دادید؟ آقای قالیباف شما به قرآن سوگند یاد کردید که آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی را رعایت کنید.»

عثمانی خطاب به قالیباف نیز تاکید کرد: «اینجا مجلس شورای اسلامی است. اینجا خانه ملت است، بنده به عنوان نماینده مردم طرحی را در جهت منافع مردم طراحی کرده و طبق آیین‌نامه مراحل دو فوریتی آن را طی کردم چرا آقای قالیباف این طرح را وتو کردند؟ مگر هیات رییسه نباید آیین‌نامه مجلس را رعایت کند؟ اگر من به عنوان نماینده مردم نتوانم صحبت کنم چه کسی باید حرف مردم را بزند؟»

انصار جلیلی؛ حامیان فیلترینگ در مقابل پزشکیان

با مرور اظهارات چهره‌های مختلف در سال‌های اخیر پیرامون سیاست فیلترینگ به راحتی قابل درک است که شبکه اطرافیان سعید جلیلی بزرگ‌ترین حامیان فیلترینگ هستند. اظهارات چهار چهره نزدیک به جلیلی که بعضا در حوزه فعالیت‌های انتخاباتی او نیز حضور پررنگی داشتند دیدگاه‌ها و افکار این جریان را به خوبی عیان می‌کند.

علی خضریان، مشاور سعید جلیلی در ۶ مرداد ۱۴۰۰ که طرح صیانت در مجلس تصویب شد در پاسخ به معین الدین سعیدی نماینده چابهار که گفته بود امروز روز خوبی برای مجلس نبود، تاکید کرد: امروز روز مبارک و عیدی برای همه نمایندگان است و باید به همه آن‌ها تبریک گفت.

بیشتر بخوانید:اینفوگرافی/ پزشکیان در دفاع از برنامه‌هایش چه گفت؟

خضریان که مشاور سعید جلیلی نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری است، بار‌ها برای تصویب طرح محدودسازی اینترنت که به عنوان طرح صیانت شناخته می‌شود تلاش کرده است. مثلا در اردوی جهاد اکبر اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل از دانشجویان خواست از تصویب طرح صیانت حمایت کنند و خطاب به آن‌ها گفت: دانشجویان نباید نسبت به تصویب طرح صیانت از فضای مجازی پا پس بکشند و نزدیک به جریان‌های لیبرال و سرمایه داری شوند. او همچنین در پاسخ به ایراد‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نسبت به این طرح در نامه‌ای به ریاست این مرکز، ایراد‌ها به طرح صیانت را اقدامی ورای اختیارات قانونی و بدون پشتوانه علمی این مرکز دانسته است.

چهره دوم حمید رسایی است که هم به عنوان مشاور سعید جلیلی فعالیت کرده و هم در مجلس به عنوان نمایند ه تهران حضور دارند و انتظار می‌رود از جدی‌ترین دست انداز‌های دولت پزشکیان برای روند قانون گذاری در حوزه برخورد با فیلترینگ باشد.

او علاوه بر اینکه پیش از این خواستار برخوردقضایی با محمدجواد آذری جهرمی به خاطر وضعیت اینترنت شده بود، پس از اعلام خبر نظر وزیر پیشنهادی ارتباطات در خصوص فیلترینگ، حمید رسایی نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلام شهر و پردیس با تاکید بر فقدان راهکار‌های عملیاتی در برنامه ستار هاشمی، وزیر پیشنهادی ارتباطات و فناوری اطلاعات، به عنوان مخالف تصدی وی در مجلس حاضر شد و اظهارات عجیبی در خصوص فیلترینگ بیان کرد.

رسایی با رویکردی انتقاد برانگیز از نحوه و شیوه فیلترینگ گفت: «زمانی که عکس شهید هنیه منتشر شد، اما از سوی اینستاگرام پست حذف شد، وزیر ارتباطات ترکیه اینستاگرام را مسدود کرد و اینستاگرام مجبور شد شرایط ترکیه را بپذیرد. اما سیاست‌های ما پذیرفته نمی‌شود، چراکه در کشور ما سیاست شترمرغی حاکم است؛ ما نه فیلتر می‌کنیم و نه فیلتر نمی‌کنیم، اگر نمی‌توانید کامل فیلتر کنید، فیلتر را‌بردارید».

اظهارات رسایی اینگونه برداشت می‌شود که او بیشتر به دنبال ایده شبکه ملی ارتباطات و یک فیلترینگ کامل ذیل این شبکه است.

امیرحسین ثابتی، مشاور سعید جلیلی، نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری در توییتی که در تاریخ ۲۴ آذر ۱۴۰۲ منتشر شده، نوشت: فیلترینگ به شیوه کنونی مصداق کار نمایشی، کاریکاتوری و با نتیجه معکوس است. اگر قرار است پلتفرمی فیلتر شود، پس چرا مسوولان از توییتر و اینستاگرام استفاده می‌کنند؟ و چرا فیلترشکن به راحتی در دسترس عموم است؟ یا فیلتر نکنید یا طوری فیلتر کنید که هیچکس نتواند وارد شود؛ حتی مسوولان. جمهوری اسلامی هم فحش فیلتر کردن را می‌خورد و هم خودش خدمات رفع فیلتر ارایه می‌دهد! این‌ها تناقضاتی است که باید حل شود.

سید محمود نبویان دیگر چهره نزدیک به سعید جلیلی است که او نیز در کنار امیرحسین ثابتی و حمید رسایی از حامیان جدی و سرسخت فیلترینگ است.

او در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر در سال ۱۴۰۰ با دفاع از قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین از مزایای این قرارداد گفته و تاکید کرده بود: «در حال حاضر متأسفانه ما حاکمیتی بر فضای مجازی، موتور‌های جست‌وجوگر، پیام‌رسان‌های اجتماعی و پست الکترونیک نداریم و حاکمیت آن از دست ما خارج شده است».

چهره مهم دیگر در بین انصار فیلترینگ روح‌الله مومن نسب است. مومن نسب حامی جلیلی و فیلترینگ تمام عیار اینترنت در ایام انتخابات با باز نشر توییت چندی پیش خود درباره مشارکت در انتخابات و تاثیر فضای مجازی نوشت: نتیجه مطلوب غرب همزمان با مشارکت پایین هدف تسخیر کنندگان اذهان از طریق اینترنت کثیف امریکایی است که متأسفانه تا حدودی هم موفق بوده‌اند. یعنی هم کاهش مشارکت هم توفیق غرب‌گدا‌های ایران.

در کنار همه این موارد دیدگاه‌های رهبر این جریان نیز قابل توجه است. سعید جلیلی رقیب اصلی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم جمعه ۱۰ دی ۱۳۹۵ در توییتر نوشته بود که؛ «فتنه یعنی موضوعات فرعی به جای اصلی بنشیند، فیلترینگ جایگزین گزارش درباره استفاده از فضای مجازی برای تولید ثروت، اشتغال و افزایش صادرات شود.»

وی همچنین شنبه ۹ اسفند ۱۳۹۹ نیز عنوان کرده بود که؛ «نگاه جناحی به فضای مجازی اشتباه است. توان کشور را معطوف به مسائلی نکنید که در آخر چیزی نصیب مردم نشود! جلیلی در ادامه آورده بود که؛ «درآمد هند و پاکستان از فناوری اطلاعات، به ترتیب ۸۰ و ۸ میلیارد دلار، اما ایران ۱۰۰ میلیون دلار است؛ تقریبا هیچ! فیلترینگ یا اشتغال‌زایی؛ مساله اصلی در مدیریت فضای مجازی چیست؟!». او البته در توییتی دیگر در ایام انتخابات نوشته بود که مواجهه با حجاب و فیلترینگ باید با رویکرد‌های فرهنگی باشد نه امنیتی با این وجود کمترین صدایی از جلیلی در مقابل نزدیکانش و یا در مناظرات در رد این تفکرات یا وعده حل فیلترینگ داده نشد.

تردیدی نیست که این جریان‌ها در داخل و خارج از مجلس برای مسعود پزشکیان دست انداز‌های سیاسی و قانونی زیادی برای رفع فیلترینگ ایجاد می‌کنند. کما اینکه نخستین تلاش در قالب طرح رفع فیلترینگ در روز‌های نخست طرح با مقاومت مجلس دوازدهم و هیات رییسه‌اش مواجه شد و افتاد مشکل‌ها.

برداشتن گام‌های کوچک تغییر

بسیاری از چهره‌های سیاسی که جزو رقبا و منتقدان مسعود پزشکیان نیز نیستند می‌گویند او توفیقی در زمینه رفع فیلترینگ نخواهد داشت. ادله این افرد عدم اختیار کافی نهاد دولت در این زمینه است.

در مقابل، اما برخی می‌گویند ایستادگی دولت می‌تواند در این زمینه کارساز باشد. این دیدگاه تاکید دارد که پزشکیان دو راهبرد برای پیگیری مساله را در اختیار دارد.

نخستین راه استفاده از فرصت حضور دولت در دو شورای مهم در زمینه تصمیم‌گیری پیرامون فیلتر و فیلترینگ است. شورای عالی فضای مجازی به عنوان نهادی که در این زمینه تصمیم ساز و تاریخ ساز است فرصتی بی بدیل برای تغییرات هرچند کوچک در زمینه فیلترینگ را دارد و می‌توان با مقاومت در برابر برخی طرح‌ها و رفع محدودیت‌ها به صورت آهسته و پیوسته با توسل به ترکیب شورای عالی فضای مجازی و حضور ۶ وزیر در این شورا، این وعده را محقق کرد.

دومین بخش نیز «کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه» که در حال حاضر با نام غیررسمی «کمیته فیلترینگ» شناخته می‌شود، را تشکیل دهد. این کمیته که زیر نظر دادستان کل کشور فعالیت می‌کند، متشکل از ۱۲ عضو است؛ شش نفر از قوه مجریه، دو نفر از قوه مقننه و مابقی از قوه قضاییه.

بیشتر بخوانید:عکس/نبض گیری پزشکیان در مجلس!

اعضای این کمیته شامل وزیر یا نماینده وزارت‌خانه‌های آموزش و پرورش، ارتباطات، فناوری و اطلاعات، اطلاعات، دادگستری، علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی، رییس سازمان‎ صداوسیما و فرمانده نیروی انتظامی، یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و یک نفر نماینده مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون حقوقی و قضایی و تأیید مجلس شورای اسلامی است و ریاست کمیته نیز بر عهده دادستان کل کشور است. بنابراین دولت در نیمی از این کمیته نیز حضور دارد و البته دارای رای است.

راهبرد دوم در استفاده از نیرو‌های مخالف فیلترینگ در مجلس دوازدهم برای تغییر در زمینه قانون گذاری در این حوزه می‌گذرد. مرور اظهارات نمایندگان در این زمینه نشان می‌دهد که شاید اکثریت نمایندگان موضع روشن و مخالفی در زمینه فیلترینگ نداشته باشند، اما حداقل موافق صریح و علنی هم نیستند.

فتح‌اله توسلی، نماینده همدان در پاسخ به این پرسش که اگر طرحی برای رفع فیلترینگ توسط رییس‌جمهور منتخب ارایه شود، آیا نمایندگان همراهی می‌کنند یا خیر؟ گفت: «وضعیت فعلی فیلترینگ مقبول هیچ کس نیست، قطعا وضع فعلی فیلترینگ قابل تداوم نیست، فضای کشور را نمی‌شود بست.»

۱۷ آبان ماه ۱۴۰۲ بود که جواد نیک‌بین، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در واکنش به اظهارات یکی از چهره‌های رادیکال جناح راست درخصوص فیلترشکن‌ها، گفت: «هر چند ممکن است برخی دوستان از دست من ناراحت شوند، اما شفاف می‌گویم: نویسندگان برنامه فیلترینگ (طرح صیانت) نویسندگان وی‌پی‌ان‌ها (فیلترشکن‌ها) هم هستند. یعنی کسی که برنامه فیلترینگ را می‌نویسد یا خودشان مستقیما یا با چند واسطه، وی‌پی‌ان را هم می‌فروشد.»

غلامرضا نوری قزلجه نماینده بستان‌آباد در مجلس یازدهم و دوازدهم که حالا به عنوان وزیر جهادکشاورزی به مجلس معرفی شده است نیز پیش از این گفته بود: «براساس اطلاعاتی که از شرکت‌ها و مجموعه‌هایی که اقدام به فروش فیلترشکن می‌کنند، دارم همان افراد و جریاناتی که اقدام به فیلترینگ کرده و برای تصویب طرح صیانت تلاش کرده‌اند، بی‌ارتباط با فروشندگان فیلترشکن هم نیستند. باید توجه داشت، گردش مالی این صنعت به اندازه‌ای بالاست که بعید است بخش خصوصی بتواند در این حجم در فروش فیلترشکن ورود کند.»

بنابراین درباره ترکیب نیرو‌های مجلس دوازدهم نیز باید به این نکته توجه کرد که پزشکیان در مجلس دوازدهم با یک اقلیت قوی رو به رو است، اما آن‌ها در نهایت از نظر میزان کمی رای «اقلیت» هستند. اقلیتی که سعی دارند در حوزه فیلترینگ در تقابل با دولت پزشکیان شکست خود در انتخابات را کمرنگ کنند.