پیش بینی بورس امروز یکشنبه ۲۹ مهر ۱۴۰۳

اقتصاد۲۴-از آنجا که بازار سرمایه ایران یک‌طرفه است و فروش استقراضی رونق ندارد، در فواصل رکودی بازار، کارگزاری‌های بورسی ایران با کاهش بالای سودآوری همراه می‌شوند. در برخی کارگزاری‌های بزرگ دنیا تنوع سبد درآمدی تا حدی افزایش یافته است که سهم کارمزد به صفر میل می‌کند و هیچ عایدی از این محل کسب نمی‌شود. این مهم لزوم تغییر رویکرد مدیران کارگزاری‌ها را نشان می‌دهد چرا که هرچه وابستگی به درآمد حاصل از کارمزد خصوصا در بازار یک طرفه ایران کمتر باشد، بقا و پایداری یک کارگزاری بیشتر خواهد بود. از میان ۱۲کارگزاری مورد بررسی در این گزارش، سه کارگزاری آگاه، بانک پاسارگاد و بانک صنعت و معدن در دوره‌های اخیر بر سرمایه‌گذاری تمرکز کرده و توانستند سهم بیش از ۴۵درصدی از درآمد عملیاتی خود را به این بخش اختصاص دهند.

دیگر کارگزاری‌های بورسی نیز در دوره‌های اخیر سهم سرمایه‌گذاری را در سبد درآمدی خود افزایش داده اند، اما هنوز بیش از ۷۰درصد درآمد این نهاد‌ها از بخش کارمزد معاملاتی است. از دیگر مواردی که می‌توان برشمرد بحث اعتباردهی کارگزاری هاست. در سراسر دنیا کارگزاران می‌توانند از منابع مالی خود به مشتریان اعتبار دهند و از این محل کارمزد دریافت کنند. در بسیاری از کارگزاری‌های مطرح سهم بیش از ۵۰درصدی از درآمد به کارمزد اعتباردهی تخصیص دارد.

با وجود این کارگزاران بورسی ایران تنها نقطه واسط را ایفا می‌کنند و سهامدار را برای اعتبار به بانک متصل می‌کنند. این کار هیچ سودی برای این نهاد مالی ندارد که نیاز است تا سازمان بورس در رابطه با این موضوع تجدید نظر کند. تا پیش از این شرکت‌های کارگزاری، وظیفه سبدگردانی و وظایفی مانند مشاور سرمایه‌گذاری، مشاور اعضا و پذیرش و مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری را انجام می‌دادند؛ فعالیت‌هایی که به مرور از کارگزاری‌ها جدا شد. برای رونق هرچه بیشتر این صنعت نیاز است سازمان بورس تمهیداتی بیندیشد تا کارگزاری‌ها بتوانند فعالیت‌های دیگری را نیز به انجام برسانند تا نتیجتا از وابستگی این صنعت به کارمزد معاملات کاسته شود.

کارمزد بالا/ سود کم!

مقایسه کارمزد دریافتی توسط کارگزاران بورسی ایران با کشور‌های دیگر نشان می‌دهد که میزان کارمزد دریافتی کارگزاری‌های ایران بسیار بالاتر است. با وجود این، حال صنعت کارگزاری خوب نیست. در بازه سالانه همواره حاشیه سود این صنعت کاهشی است و در مجموع بیش از ۵۰ درصد زیان عملیاتی دارد. از علل اصلی شکل گیری این پارادوکس را که با وجود کارمزد بالا زیان عملیاتی رقم خورده است؛ می‌توان نبود تنوع درآمدی کارگزاری‌ها دانست. کارگزاری‌های ایران برخلاف کشور‌های دیگر وابستگی زیادی به کارمزد‌های معاملاتی دارند. این وابستگی در کنار تعداد زیاد کارگزاری‌های بورسی عاملی بوده است تا بسیاری از کارگزاران با کاهش سود و حتی بعضا شناسایی زیان روبه رو شوند.
پنج نقطه اختلاف ایران و جهان

یکی از تفاوت‌های عمده در کارگزاری‌های بورسی ایران با سایر نقاط دنیا، بحث تعداد کارگزاری است. در ایران بنابر اعلام سازمان بورس، بیش از ۱۰۰ کارگزاری فعال مجوز دریافت کرده و در حال فعالیت هستند. این در حالی است که به طور مثال در ترکیه با وجود اینکه ارزش معاملات بورسی بیشتری دارد، تنها ۷۰ کارگزاری فعال هستند.

در بحث تنوع درآمدی نیز ایران با سایر کارگزاران بورسی دنیا تفاوت‌های زیادی دارد. در آمریکا، ترکیه و بسیاری کشور‌های دیگر درآمد حاصل از کارمزد معاملاتی ۳۰ تا نهایتا ۴۰ درصد از درآمد کارگزاری‌ها را تشکیل می‌دهد و عمده درآمد آن‌ها از بخش‌های دیگر نشات می‌گیرد. برخی کارگزاری‌های بزرگ آمریکایی کارمزد خود را حتی تا صفر‌درصد کاهش داده اند. با وجود این کارمزد در بازار سرمایه ایران بسیار عدد بالایی است. با وجود کارمزد بالا کارگزاران سود بالایی کسب نمی‌کنند و عمدتا با زیان همراه هستند.

سومین تفاوت عمده کارگزاری‌های بورسی ایران با دیگر نقاط جهان بحث فصل رکودی بازار سرمایه ایران است. در ایران با توجه به محدودیت دامنه نوسان، یک طرفه بودن بازار و کارمزد معاملاتی بالا، نقدشوندگی پایینی برقرار است و درنتیجه فصل‌های رکودی در بازار سرمایه ایران نسبت به سایر نقاط دنیا بیشتر است. هر زمان که دامنه نوسان بازار سرمایه به هر علتی محدود می‌شود، رونق معاملاتی کاهش یافته و در نتیجه شرکت‌های کارگزاری بورسی از این محل دچار زیان می‌شوند.

نمونه بارز این موضوع اخیرا در بازار سرمایه تجربه شد. طی چندماه گذشته ریسک‌های ژئوپلیتیک بسیار افزایش یافت و همین موضوع موجب شد تا دامنه نوسان در محدوده مثبت /منفی یک درصد قرار بگیرد. به همین خاطر رکود معاملاتی بازار سرمایه عمیق شد و در نتیجه کارگزاران از این محل کاهش سود و بعضا زیان سنگینی را متقبل شدند. از طرفی، چون در کشور ایران فروش استقراضی (خالی‌فروشی) راه اندازی نشده است و سرمایه‌گذاران فقط از بالا رفتن قیمت می‌توانند کسب سود کنند، در نتیجه در فصل‌های نزول بازار سرمایه کارگزاران زیان بالایی را متحمل می‌شوند.

بیشتر بخوانید:بیشترین و کمترین بازدهی نماد‌های بورس در هفته آخر مهر ماه ۱۴۰۳ + اینفوگرافی

تفاوت دیگری که می‌توان برشمرد به لحاظ اعتباردهی کارگزاری هاست. در سراسر دنیا کارگزاران می‌توانند از منابع خود به مشتریان اعتبار داده و از این محل کارمزدی دریافت کنند که یکی از منابع اصلی درآمد آنهاست. اما در ایران کارگزاران تنها مشتریان را به بانک وصل کرده و فقط می‌توانند از منابع بانکی به مشتریان وام دهند که در این میان هیچ کارمزدی نیز عاید کارگزاری‌ها نمی‌شود. این در حالی است که اگر مجوز اعطای وام مستقیم به کارگزاران داده شود، بسیاری از کارگزاری‌های بورسی از تک‌منبع درآمدی خارج می‌شوند و درآمد خوبی از این محل کسب خواهند کرد.

آخرین تفاوتی که می‌توان برشمرد، بحث رقابتی نبودن کارمزد معاملاتی است. در ایران بر اساس سقف کارمزدی که تعریف می‌شود، کارگزاران بورسی ملزم به رعایت آن هستند و بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های کلیدی همچون پشتیبانی مشتری، کارکرد صحیح بخش آنلاین و...، همه کارگزاری‌ها نرخ کارمزد یکسان دارند. این در حالی است که در اکثر نقاط دنیا این کارمزد به طور رقابتی بوده و کارگزاران بر اساس سرویس‌هایی که ارائه می‌دهند، نرخ خود را تعیین می‌کنند و وارد فضای رقابتی می‌شوند. درنتیجه رقابت آزاد به کاهش کارمزد منجر شده و نقدشوندگی را افزایش خواهد داد.

سقوط ۹۵ درصدی سود خالص مفید

تنها کارگزاری بزرگ بورسی که گزارش دوره ۱۲ ماهه ۱۴۰۳ منتهی به شهریور ماه خود را روانه سامانه کدال کرده است، کارگزاری مفید است. باتوجه به اینکه کارگزاری مفید بزرگ‌ترین کارگزاری بورسی ایران بوده و بیشترین حجم معاملات را شامل می‌شود، بررسی صورت مالی این شرکت می‌تواند تا حد زیادی وضعیت کلی صنعت کارگزاری را نمایان سازد. در دوره ۱۲ ماه منتهی به شهریور ۱۴۰۳، کارگزاری مفید مجموعا یک هزار و ۴۱۱ میلیارد تومان درآمد از محل کارمزد و حق الزحمه شناسایی کرده است. این در حالی است که درآمد کارمزد کارگزاری مفید در سال ۱۴۰۲ به میزان ۲ هزار و ۵۸۳ میلیارد تومان بوده و این به معنای نزول ۴۵ درصدی درآمد این شرکت است. همان‌طور که عنوان شد تک‌منبع درآمدی، صنعت کارگزاری را زمین‌گیر کرده است. این موضوع را خود کارگزاری‌های بورسی نیز درک کرده اند و از این جهت در دوره‌های اخیر سهم سرمایه‌گذاری را در پرتفوی درآمدی خود افزایش داده اند.

در سال ۱۴۰۳ سود حاصل از سرمایه‌گذاری در کارگزاری مفید ۱۷۰ میلیارد تومان بوده که نسبت به سال گذشته ۲۰ درصد افزایش یافته است. سهم درآمد کارمزد در سال قبل بیش از ۹۵ درصد از درآمد عملیاتی کارگزاری مفید را تشکیل داده است. این در حالی است که طی سال‌جاری این نسبت به ۸۹ درصد رسیده و ۱۱ درصد از درآمد عملیاتی این شرکت از طریق سرمایه‌گذاری حاصل می‌شود. با این اوصاف مجموع درآمد عملیاتی کارگزاری مفید طی سال‌جاری یک‌هزار و ۵۸۱ میلیارد تومان بوده که در قیاس با سال ماقبل نزول ۴۲ درصدی را تجربه کرده است. در بخش هزینه ها، کارگزاری مفید به خوبی هزینه‌های خود را کنترل نکرده است و با وجود نزول بالای درآمدی هزینه‌های این شرکت افزایش یافته است.

مجموع هزینه‌های عملیاتی این شرکت یک‌هزار و ۴۹۱ میلیارد تومان بوده که در قیاس با سال گذشته ۹ درصد افزایش یافته است. در نهایت سود خالص کارگزاری مفید در سال ۱۴۰۳ به میزان ۵۶ میلیارد تومان به ثبت رسید که نزول ۹۵ درصدی نسبت به ۱۴۰۲ تجربه کرده است! در سال گذشته سود خالص کارگزاری مفید یک‌همت بوده است. با این تفاسیر زمانی که بزرگ‌ترین کارگزاری بورسی ایران با وضع فاجعه‌وار این‌چنینی دست و پنجه نرم کند، طبعا کارگزاری‌های دیگر نیز وضعیت مشابهی دارند.

لزوم تعریف منابع جدید درآمدی توسط سازمان بورس

تا پیش از این شرکت‌های کارگزاری، وظیفه سبدگردانی و وظایفی مانند مشاور سرمایه‌گذاری، مشاور اعضا و پذیرش و مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری را انجام می‌دادند؛ فعالیت‌هایی که به مرور از کارگزاری‌ها جدا شد. در کنار این موارد درآمد‌هایی همچون کارمزد حاصل از اعطای وام نیز از جمله مواردی است که سازمان بورس می‌تواند به شرکت‌های کارگزاری اعطا کند تا این صنعت از وضعیت بحرانی فعلی خود خارج شود. در حال حاضر این نهاد فقط نقش واسط و وصل کننده مشتریان به بانک‌ها برای ارائه وام دارد و کارمزدی از این بابت دریافت نمی‌کند. در عمده کارگزاری‌های بزرگ دنیا ۵۰ درصد درآمدشان از محل همین کارمزد اعتباردهی رقم می‌خورد.

بیشتر بخوانید:فیلم/ رئیس بورس: ۳ شرکت ما جمعا ۵۰۰ هزار میلیارد تومان زیان دارند

یکی دیگر از راه حل‌های کلیدی، بحث بازارگردانی است. بازارگردان خرید و فروش را انجام می‌دهد و از شکافی که در قیمت خرید و فروش به بازار پیشنهاد می‌دهد، درآمد قابل ملاحظه‌ای کسب می‌کند. دادن چنین اجازه‌ای به کارگزاران می‌تواند به تنوع درآمدی آن‌ها منجر شود. آخرین راهی که می‌تواند چاره ساز شود، بحث مدیریت وجوه نقد مشتریان است. کارگزاران در این راه می‌توانند به مشتریان خود خدماتی به غیر از خدمات معاملاتی را پیشنهاد دهند و از بابت آن کارمزد دریافت کنند. همه این اقدامات موجب عدم اتکای کارگزاری‌ها به کارمزد معاملاتی شده و در نتیجه می‌تواند علاوه بر رونق این صنعت نرخ کارمزد‌ها را کاهش دهد و به افزایش نقدشوندگی بازار سرمایه کمک شایانی کند

سرمایه‌گذاری؛ پازل گمشده کارگزاری‌ها

بزرگ‌ترین چالش صنعت کارگزاری ایران بحث تک‌منبع درآمدی است. از آنجا که فصل رکود بازار سرمایه از فصول رونق آن بیشتر است، در نتیجه حجم معاملات کارگزاری‌ها در فصول رکودی بازار کاهش چشمگیری تجربه می‌کند؛ بنابراین لازم است این صنعت به سمت تنوع درآمدی پیش رود. با توجه به تعداد بالای شرکت‌های کارگزاری در بورس ایران، صرف کارمزد حاصل از خرید و فروش سهام نمی‌تواند بقای یک کارگزاری را تضمین کند. پیش‌تر مواردی که سازمان بورس می‌تواند انجام دهد تا حال صنعت کارگزاری ایران بهبود یابد عنوان شد. علاوه بر این یکسری اقدامات را نیز خود کارگزاران می‌توانند انجام دهند تا با رونق درآمدی همراه شوند. سرمایه‌گذاری تکه پازل گمشده این صنعت است. هرچه کارگزاری‌ها به سوی سرمایه‌گذاری سوق یابند از بقای بیشتری برخوردار خواهند شد.

در این صورت است که شرکت‌های کارگزاری بورسی می‌توانند در فصول رکودی نیز وضعیت خوبی داشته باشند و سودآوری آن‌ها نزول بالایی را تجربه نکند. هرچه تمرکز درآمدی این صنعت از کارمزد به سوی منابع دیگر سوق یابد، کارگزاری‌ها وضعیت پایدارتری در فصول رکودی خواهند داشت. از میان ۱۲ کارگزاری بزرگ بورسی که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفت، سه کارگزاری بورسی در دوره‌های اخیر سهم بیشتری به سرمایه‌گذاری تخصیص داده اند. کارگزاری آگاه در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به ترتیب سود یک‌هزار و ۷۰۱ میلیارد و یک‌هزار و ۱۶۷ میلیارد تومانی از محل سود سرمایه‌گذاری‌ها کسب کرده اند. سهم سرمایه‌گذاری در سبد درآمدی این کارگزاری در دو سال اخیر بیش از ۵۰ درصد بوده است. در سال ۱۴۰۱ در حدود ۷۳ درصد و در سال گذشته ۵۵ درصد از درآمد عملیاتی کارگزاری آگاه حاصل از سرمایه‌گذاری بوده است.

کارگزاری بانک پاسارگاد دیگر کارگزاری است که سهم بالایی را به سود حاصل از سرمایه‌گذاری تخصیص داده است. در سال ۱۴۰۲، کارگزاری پاسارگاد ۴۱۰ میلیارد تومان سود از محل سرمایه‌گذاری کسب کرده است که سهم ۶۱ درصدی از درآمد عملیاتی این شرکت را تشکیل می‌دهد. کارگزاری بانک صنعت و معدن دیگر کارگزاری است که توانسته با مدیریت سرمایه‌گذاری‌های خود سهم بیشتری را به سرمایه‌گذاری اختصاص دهد تا از وابستگی به کارمزد تا حدی رهایی یابد. در سال ۱۴۰۲ سود حاصل از سرمایه‌گذاری این کارگزاری به میزان ۱۳۳ میلیارد تومان بوده که سهم ۴۹ درصدی از درآمد عملیاتی این شرکت داشته است.

این سه کارگزاری با تمرکز خود بر روی سرمایه‌گذاری توانسته اند سهم درآمد کارمزد را به ۳۰ تا نهایت ۵۰ درصد در پرتفوی درآمدی خود کاهش دهند. همین موضوع موجب پایداری سود و درآمد این کارگزاری‌ها می‌شود. البته سایر کارگزاران بورسی نیز در سال گذشته سهم سرمایه‌گذاری جانبی را در پرتفوی درآمدی خود افزایش داده اند. اما سهم سرمایه‌گذاری هنوز به میزانی نیست که از اتکای درآمدی کارمزد آن‌ها بکاهد. از میان ۱۲ کارگزاری مورد بررسی، کارگزاری فارابی کمترین میزان سرمایه‌گذاری را دارد. در سال‌های اخیر هیچ سودی حاصل از سرمایه‌گذاری برای این کارگزاری به دست نیامده و تمامی درآمد آن از محل کارمزد معاملاتی است.