بازگشت ترامپ و آینده روابط ایران و آمریکا؛ راه سخت مذاکره با تهران/ چشم‌انداز احیای برجام در خانه‌تکانی کاخ سفید

اقتصاد۲۴-پس از ماه‌ها ماراتن انتخاباتی بین ۲ حزب اصلی جمهوری‌خواه و دموکرات در ایالات متحده، در نهایت دونالد ترامپ، جمهوری‌خواه توانست کاملا هریس، دموکرات را شکست دهد و برای بار دوم سکان هدایت کاخ‌سفید را در دست بگیرد. این در حالی است که مقام‌های رسمی ایران از پیش از اعلام رسمی نتایج انتخابات تاکید داشتند که پیروزی هیچ‌کدام از نامزد‌های انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا تاثیر چندانی بر معادلات حاکم بر روابط ۲ کشور نخواهد داشت. در همین راستا، سخنگوی وزارت خارجه ایران گفت که رئیس‌جمهوری بعدی آمریکا هر که باشد، احتمالاً رویکردی ضدایرانی خواهد داشت.

با این حال آن‌گونه که امواج میدیا مدعی است، رسانه‌ها و تحلیل‌گران در تهران در باب این‌که سیاست‌های آمریکا در ارتباط با ایران با ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ چگونه ممکن است تغییر کند، تحلیل‌های زیادی را ارائه کردند. برخی بر این باورند که نتایج این انتخابات همان‌طور که می‌تواند فرصتی را برای رایزنی میان تهران و واشنگتن فراهم می‌کند و از سوی دیگر می‌تواند تأثیر چندانی هم در تعامل میان طرفین نداشته باشد.

در همین راستا، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران در نشست خبری هفتگی خود خطاب به خبرنگاران گفت: "ما رفتار‌های آمریکا را مدنظر قرار خواهیم داد و بر آن اساس ارزیابی خواهیم کرد. " او افزود: "متاسفانه تاریخچه روابط ۲ کشور نشان داده که چندان تفاوتی بین دولت‌های مختلف نبوده و رویکرد ضدایرانی و ضد ملت ایران متأسفانه در دولت‌های مختلف آمریکا وجود داشته است. " بقایی همچنین در ادامه تاکید کرد که تهران "درباره سناریو‌های فرضی حرف نمی‌زند".

هم‌زمان عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران نیز در مصاحبه‌ای تلویزیونی در تاریخ ۱۴ آبان تأکید کرد که نتیجه انتخابات اهمیت چندانی برای تهران ندارد. او همچنین گفت: "راهبرد‌های کشور تحت تأثیر چنین متغیر‌هایی قرار نخواهد گرفت". به باور عراقچی، رویکرد رئیس‌جمهور بعدی آمریکا می‌تواند تاکتیک‌های تهران را تغییر دهد. گروهی از ناظران با استناد به سخنان اخیر وزیر خارجه ایران در باب رویکرد احتمالی دولت جدید آمریکا در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران گمانه‌زنی‌هایی را مطرح کردند. مفسران محافظه‌کار تأکید دارند که نتیجه انتخابات آمریکا تاثیری در انعطاف رویکرد این بازیگر در ارتباط با ایران نخواهد داشت. فؤاد ایزدی، مفسر سیاسی محافظه کار، ۱۴ آبان در پاسخ به سوالی در باب رویکرد ترامپ و هریس در ارتباط با ایران گفت که انتخاب هیچ‌کدام از ۲ نامزد برای ایران تفاوتی ندارد. ایزدی با اشاره به خوش‌بینی نسبی که در تهران در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا هنگام پیروزی جو بایدن دموکرات بر ترامپ وجود داشت، گفت که امیدوار است "چنین تفکراتی در کشور دیگر وجود نداشته باشد".

محمدجواد لاریجانی، رئیس پیشین ستاد حقوق بشر قوه قضاییه ایران نیز سخنان ایزدی را تکرار و تأکید کرد که هریس و ترامپ هر دو می‌دانند که نمی‌شود با ایران شوخی کرد. او افزود: این‌که نتیجه انتخابات آمریکا چه باشد، برای ایران تفاوت زیادی نمی‌کند. در همین حال، چند دیپلمات پیشین در گفتگو با روزنامه شرق، لحنی مثبت‌تری داشتند و حتی احتمال گفتگو با ترامپ را نیز محتمل می‌دانند.

علی ماجدی، سفیر پیشین ایران در آلمان، در این‌باره گفت: بایدن تلاش کرد در قیاس با سلف جمهوری‌خواهش در قبال ایران انعطاف بیشتری نشان دهد. در عین حال، او پیشنهاد داد که حتی در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ نیز "می‌توان با او وارد مذاکره شد و به نتیجه رسید". با این وجود، ماجدی، اما تأکید کرد که مذاکره در مورد برنامه هسته‌ای ایران با هریس احتمالاً آسان‌تر خواهد بود.

بیشتر بخوانید:ادعا‌های تند نماینده آمریکا علیه ایران در شورای امنیت

صادق ملکی، تحلیل‌گر سیاسی و دیپلمات پیشین، نیز پیش‌بینی کرد، فارغ از این‌که چه کسی وارد کاخ‌سفید می‌شود، چالش‌های حاکم بر روابط ایران و آمریکا دیر یا زود به مذاکرات پنهان و آشکار منجر خواهد شد. ملکی استدلال کرد که آمریکا بیشتر نگران چین و شرق آسیا است و هرچه زودتر مسائل خاورمیانه را حل کند، زودتر می‌تواند بر مسائل فوری‌تر تمرکز داشته باشد. احمد دستمالچیان، سفیر پیشین ایران در لبنان، نیز بر این باور است که هم ایران و هم آمریکا خواهان کاهش تنش‌ها در منطقه هستند. به همین دلیل پیش از اعلام نهایی نتایج این‌گونه پیش‌بینی می‌کند که "مذاکرات ایران با آمریکا، چه با هریس و چه با ترامپ آغاز خواهد شد. "

این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که ترامپ که حدودا ۲ ماه دیگر سکان کاخ‌سفید را مجددا در دست می‌گیرد، در دور اول ریاست‌جمهوری‌اش کمپین فشار حداکثری را علیه ایران به راه انداخت. او در ماه می ۲۰۱۸ به طور یک‌جانبه از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد و تحریم‌های شدیدی را علیه تهران تعریف کرد. ایران نیز در مقابل و به‌واسطه انفعال تروئیکای اروپایی، از میزان تعهداتش کاست و در نهایت از این توافق خارج شد. در دور نخست ریاست ترامپ، تنش‌ها میان تهران و واشنگتن برای نخستین بار اوج گرفت؛ به‌ویژه بعد از ترور شهید قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد سپاه قدس، که موجب شد ایران پایگاه آمریکایی عین‌الاسد در عراق را هدف حملات خود قرار دهد.

امواج میدیا در انتهای گزارش خود می‌نویسد: در حالی‌که بایدن در کمپین انتخاباتی‌اش از بازگشت به برجام گفته بود، اما در عمل دولت دموکرات نتوانست با تهران به توافقی دست یابد. تا جایی‌که امروز گروهی از مرگ برجام می‌گویند و گروهی دیگر باور دارند که توافق هسته‌ای با ایران در کما است.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری تازه‌نفس ایران با تکیه بر اصل تنش‌زدایی توانست اکثریت آرا را از آن خود کند. او خواهان آغاز رایزنی میان تهران و واشنگتن و عبور از تحریم‌ها شد. با این‌همه افزایش تنش‌ها میان ایران و اسرائیل و تغییر معماری امنیتی خاورمیانه موجب‌شده تا رایزنی‌های ایران و آمریکا تحت‌تاثیر تنش‌های این منطقه قرار گرفته و تحقق آن دور از ذهن به‌نظر برسد. اکنون و با بازگشت ترامپ، ایران به‌سختی می‌تواند زمینه را برای رایزنی فراهم کند؛ بالاخص آن‌که تهران تجربه مثبتی از دور نخست ریاست ترامپ ندارد. علاوه بر این، نامزد حزب جمهوری‌خواه نیز چهره‌ایست غیرقابل پیش‌بینی و بسیار دشوار.