پشت پرده هم‌صدایی الهام علی‌اف با تل‌آویو؛ اسرائیل چه خوابی برای قفقاز دیده است؟

اقتصاد۲۴-نیویورک تایمز با انتشار گزارشی مدعی شد، مرز بین ایران و ارمنستان نوار ۳۰ مایلی است که به عنوان محور ژئوپلیتیکی قلمداد می‌شود. در قفقاز، منطقه کوهستانی که در آن اروپا به آسیا متصل می‌شود، روسیه و ایران به طور فزاینده‌ای به عنوان رقیب دیده می‌شوند. در حالی که کشور‌های غربی - در کمال تعجب - اهداف مشترکی با تهران در این منطقه دارند. به ادعای نیویورک تایمز، این گره پیچیده و چند لایه‌ای از منافع و تأثیرات، خرد متعارف غربی در مورد اتحاد‌ها را به چالش می‌کشد و می‌تواند بار دیگر با انتخاب مجدد دونالد جی. ترامپ در ایالات متحده، معادلات را تغییر دهد.

پشت پرده معادلات پیچیده قفقاز

در همین راستا مهدی سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان، هفته گذشته در مصاحبه‌ای بی سابقه، به منافع متفاوت روسیه و ایران در منطقه اذعان کرد و گفت: «تهران و مسکو فاقد "مشارکت استراتژیک" هستند. ما متحد نیستیم. ما اختلافاتی داریم و منافع متقابلی. این بدان معنا نیست که ما متحد هستیم».

این نشریه در ادامه مدعی است، ارمنستان، دموکراسی اکثریت مسیحی، در مرکز رقابت روسیه و ایران قرار دارد. همچنین در باب چشم انداز جنگ با آذربایجان که این هفته میزبان رهبران جهانی برای کنفرانس سالانه آب و هوای سازمان ملل متحد موسوم به «کاپ» است؛ ناامید شده است.

سال گذشته، ارمنستان به ایران، همسایه جنوبی خود، به عنوان ضامن اصلی حاکمیت‌اش تکیه داشت، در حالی که آذربایجان، یک حکومت مطلقه با اکثریت مسلمان، در حال تعمیق روابط نظامی با اسرائیل دشمن ایران بود.

در این میان روسیه برای مهار نفوذ رو به گسترش ایران در ارمنستان به تقلا افتاد، چرا که ارمنستان، جمهوری شوروی سابق در چهارراه‌های تجاری قرار دارد و می‌تواند جایگزین مفیدی برای مسکو در باب انرژی باشد. همین مقوله مسائل را پیچیده‌تر می‌کند، برخی از کشور‌های غربی که در حال حاضر در رقابت با ایران هستند، به واسطه تمایل به کاهش تنش و کم رنگ شدن نقش مسکو، منافعشان را با تهران همسو می‌بینند.

در همین راستا مارکوس ریتر، که ریاست هیئت اتحادیه اروپا برای نظارت بر مرز‌های ارمنستان را بر عهده دارد، در این باره به نیویورک تایمز گفت که ایران بهترین متحد ارمنستان است. به گفته او در حالی که روسیه و آذربایجان در برابر حضور اروپایی‌ها مقاومت می‌کنند، به نظر می‌رسد ایران چنین حضوری را می‌پذیرد.

بیشتر بخوانید:زنگه‌زور، میدان تازه رویارویی قدرت‌ها و جنگ کریدورها/ پشت پرده مخالفت ایران و ارمنستان با تغییر معادلات در قفقاز

او خاطرنشان می‌کند: «اینجا معادلات خیلی پیچیده است. ارمنی‌ها هراس دارند که ترکش‌های سیاست احتمالی فشار حداکثری ترامپ علیه ایران برای ایروان پرهزینه باشد و آذربایجان را جسورتر کند. به ادعای ناظران اگر رویارویی کنونی بین ایران و اسرائیل، که به دلیل جنگ در غزه و لبنان تشدید و در عین حال عریان شد، به یک جنگ تمام عیار تبدیل شود، این نگرانی وجود دارد که تهران به سان گذشته نتواند از ارمنستان حمایت نماید.

هزینه جاه‌طلبی‌های مسکو برای ایروان

تا همین اواخر، بسیاری از ارامنه روسیه را ضامن خود می‌دیدند. روسیه در جریان نسل کشی ارامنه یک پناهگاهی امن بود. پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، روسیه یک پایگاه نظامی در ارمنستان تعریف کرد و نیرو‌هایی را در مرز‌ها مستقر کرد. در سال ۲۰۲۰، زمانی که آذربایجان جنگ ۴۴ روزه را علیه ارمنستان برای بازپس گیری قره باغ کوهستانی به راه انداخت، میانجیگری ولادیمیر پوتین و استقرار نیرو‌های حافظ صلح روسی به جنگ پایان داد. اما با حمله روسیه به اوکراین معادلات قفقاز پیچیده و پرتنش‌تر شد.

زمانی که آذربایجان سال گذشته بار دیگر به قره باغ کوهستانی - یک منطقه محاصره شده ارامنه در خاک آذربایجان - حمله کرد، نیرو‌های روسیه به جای رویارویی منطقه را ترک کردند. آخرین دور تنش‌ها بر سر آینده منطقه حول نوار باریکی از ارمنستان، موسوم به سیونیک، می‌چرخد ​​که از جنوب به مرز ایران می‌رسد. در حال حاضر این جاده یک مسیر کلیدی در شمال خلیج فارس و برای صادرات کالا‌های ایرانی به روسیه و اروپا حیاتی است. اما این همان جایی است که روسیه و آذربایجان می‌خواهند یک کریدور شرقی-غربی به سمت ترکیه ایجاد کنند که خارج از کنترل ارمنستان باشد – مسیری که ارمنی‌ها می‌ترسند آذربایجان با زور بر آن تسلط پیدا کند.

آلن شادونتس، متخصص ایران در دانشگاه آمریکایی ارمنستان، در این باره مدعی شد: «وضعیت کاملاً عجیبی است. ایران از یک سو به سمت مشارکت راهبردی با روسیه در سایر زمینه‌ها پیش می‌رود، اما در قفقاز جنوبی منافع این کشور به شکلی چشم گیر نادیده گرفته می‌شود». ارمنستان ایده تعریف هر مسیر جاده‌ای یا ریلی در قلمرو خود را که تحت کنترلش نیست را رد می‌کند. ایران نیز با نگرانی با مسدود شدن مرز شمالی خود مخالف است.

زمانی که وزیر امور خارجه روسیه در ماه اوت از ارمنستان خواست تا کریدور را بپذیرد، ایران در اعتراض به این امر سفیر روسیه را احضار کرد که تصویر نادری از اختلاف بین مسکو و تهران بود. در همین راستا سبحانی، سفر ایران گفت، ما نمی‌توانیم تغییر در مرز‌های بین المللی را بپذیریم.

نیویورک تایمز در ادامه مدعی است، ایران و روسیه در خاورمیانه نیز ناهماهنگ به نظر می‌رسند، جایی که پوتین سعی کرده روسیه را به‌عنوان میانجی بین اسرائیل و ایران قرار دهد. با این حال، مقامات مسکو اصرار دارند که دو کشور در مخالفت با آنچه که هر دو به عنوان هژمونی غرب می‌دانند متحد هستند

هراس از بازگشت ترامپ

کنستانتین زاتولین، قانونگذار روسی، در این باره مدعی است: «روسیه و ایران به معنای کامل کلمه متحد هستند، با این حال این مقوله به هیچ وجه تفاوت‌ها در جزئیات را رد نمی‌کند». اما در مرز جنوبی ارمنستان، رقابت بین روسیه و ایران در جریان است. آژانس اطلاعات داخلی روسیه، F.S.B. هنوز در مرز گشت زنی می‌کند. زمانی که خبرنگار و عکاس تایمز از این منطقه دیدن کردند، شهرک مرزی آگارک هفتاد و پنجمین سالگرد تاسیس خود را جشن گرفت. -دلیلش یک معدن مس شوروی است. -

بیشتر بخوانید:ماجرا‌ی پشت پرده در قره باغ ؛ مناقشه قره‌باغ پنجمین مرحله از تغییرات ژئوپلیتیکی است

نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان ماه گذشته از توافقی با پوتین خبر داد که بر اساس آن روسیه محافظان خود را تا ژانویه از گذرگاه مرزی آگاراک خارج می‌کند. در اوایل سال جاری، پاشینیان گفت که مشارکت ارمنستان در یک اتحاد نظامی به رهبری روسیه را متوقف می‌کند. همزمان شهردار آندریاسیان به صراحت گفته که وقتی پای امنیت به میان می‌آید به دنبال جای دیگری است.

شهردار در مصاحبه‌ای با بیان اینکه این موضوع را با مقامات ایرانی در میان گذاشته، گفت: «می دانیم که اگر اتفاقی بیفتد، قطعا ایران با ما خواهد بود.» شهردار آندریاسیان در ادامه خاطر نشان کرد که تعامل شهرش با ایران از سال ۲۰۲۲، زمانی که تهران کنسولگری خود را در پایتخت منطقه، کاپان افتتاح کرد، شکوفا شد - جایی که روسیه اکنون در حال مانور است.

سبحانی از بیان اینکه در صورت حمله احتمالی آذربایجان ایران چه خواهد کرد، خودداری کرد و در پاسخ گفت: «این اتفاق نخواهد افتاد. آذربایجان می‌گوید صلح می‌خواهد. این کشور همچنین به دنبال مهار تنش‌ها با ایران است که پس از حمله به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران در سال گذشته تشدید شد.»

الهام علی اف، رهبر آذربایجان هفته گذشته گفت: ما به آنچه می‌خواستیم رسیدیم، آذربایجان هراسان در برخی پایتخت‌های غربی ارمنستان را برای آغاز جنگی جدید تحریک می‌کنند.

همزمان دولت بایدن آذربایجان و ارمنستان را برای انجام مذاکرات صلح تحت فشار قرار داده است. برخی از مقامات فعلی و سابق ارمنستان گفتند اخیراً پیشرفت‌هایی حاصل شده است، اما ترامپ یک کارت خطرناک است. ارمنستان از رویکرد ترامپ در ارتباط با ایران و اعمال فشار حداکثری علیه تهران هراس دارد.

آرگ کوچینیان، یک مقام امنیتی سابق ارمنی که یک اتاق فکر در ایروان را اداره می‌کند، گفت: بازیگران بد در مناطق دیگر ممکن است در این منطقه نقش بدی نداشته باشند. کاهش توجه و فشار ایالات متحده بر ایران این احتمال را ایجاد می‌کند درگیر خلاء نیروی تثبیت کننده در منطقه شویم. کشور‌های اروپایی نقش متعادل کننده قوا را بر عهده دارند. علیرغم نگرانی‌های حقوق بشری، این گروه از کشور‌ها روابط خود را با آذربایجان تعمیق بخشیده‌اند، زیرا این کشور غنی از نفت و گاز جایگزینی برای انرژی روسیه است. آنها همچنین اهمیت این کشور را برای اسرائیل که بخش اعظم نفت خود را از آذربایجان می‌گیرد، به آذربایجان سلاح می‌فروشد و ارزش استراتژیک را در داشتن روابط نزدیک با همسایه ایران می‌داند، درک می‌کنند. با این همه آنگونه که ریتر مدعی است، ارمنستان و آذربایجان هر دو در حال ساختن سنگر‌ها و مواضع توپخانه هستند تا برای بدترین حالت آماده شوند.