پشت پرده شورش در شام؛ دمشق خلیج فارس را هم ناامید کرد/چرا پای سوریه به رویارویی‌ها باز شد؟

اقتصاد۲۴-نشریه فایننشال تایمز با انتشار یادداشتی مدعی شد، سوریه برای بیش از یکسال از زمان آغاز درگیری‌ها در سراسر خاورمیانه و همچنین بالا گرفتن تنش‌ها میان ایران و اسرائیل سکوت کرد حالا شواهد نشان می‌دهد که ترکش رویارویی اسرائیل و محور مقاومت به این بازیگر هم برخورد کرده است. به ادعای ناظران بشار اسد، رئیس جمهوری کشوری که بعد از جنگ داخلی، رهبری کشوری با اقتصاد ورشکسته و بحرانی را در اختیار داشت، از آنجایی که حامیانش یعنی روسیه و ایران بر روی جبهه‌های مختلفی متمرکز بودند، تلاش کرد تا به جای شرط بندی و قمار، سکوت کند. اما حمله گروه‌های شورشیان به حلب، دومین شهر کشور و تصرف آن توسط این گروه ظرف ۴۸ ساعت، بی‌ثباتی در سوریه، شکنندگی ساختار رهبری حاکم بر این بازیگر و مقیاس نارضایتی‌ها را برجسته‌تر کرد.

سوریه در بن بست

این نشریه در ادامه مدعی شد، حید حیدر، تحلیلگر سوری فعال در چتم هاوس مدعی شده: «سوریه بسیار آسیب پذیر است. همه منتظرند ببینند آیا ساختار حاکم می‌تواند نیرو‌ها و متحدانش را برای عقب راندن شورشیان بسیج کند یا نه» این تحلیلگر در ادامه مدعی شد، سوریه پیش از این نیز در بن بست قرار داشت، اسرائیل در ۱۲ ماه گذشته بار‌ها مواضع مقاومت در این کشور را هدف قرار داده و به این بازیگر هشدار داد که باید بی طرفی را انتخاب کند. با این همه گروهی از ناظران مدعی‌اند که دولت سوریه ممکن است فرصتی برای بازپس گیری بخشی از خودمختاری اش را از طرف حامیان خارجی اش، باز پس بگیرد، بالاخص در شرایطی که کشور‌های عربی و برخی از قدرت‌های اروپایی در باب ساختار سیاسی حاکم بر این بازیگر با تردید‌هایی جدی رو‌به‌رو هستند.

به ادعای فایننشال تایمز تا پیش از این به نظر می‌رسید که جنگ داخلی سوریه به پایان رسیده و زمان خوبی برای رسیدگی به مسائل بین المللی مانند پناهندگان و قاچاق مواد مخدر فرا رسیده است. اما پیشروی غافلگیر کننده شورشیان بار دیگر نشان داد که سوریه کماکان به جمایت‌های ایران و روسیه وابسته است تا با توسل به این دو متحد بتواند بر چالش‌های داخلی اش فائق آید. در شرایط کنونی علاوه براستقرار بخشی از جنگنده‌های روسی در سوریه، گروهی از اعضای مقاومت عراق هم برای رویارویی با شورشیان عازم سوریه شده‌اند. پیشتر زمان جنگنده‌های روسی هم صدا با نیرو‌های دولتی سوریه مواضع شورشیان را بمباران کرده و تلاش دارند تا مانع از پیشروی شان شوند. با این همه به ادعای تحلیلگران، ۱۳ سال بعد از جنگ داخلی در سوریه، ناامیدی به ارتش این کشور نیز سرایت کرده است

اقتصاد در آستانه فروپاشی و ارتشی ناامید

اقتصاد سوریه سال‌هاست که در آستانه فروپاشی قرار گرفته، مقوله هایی، چون بدهی‌های پرداخت نشده به حامیان خارجی این بازیگر، تحریم‌های غرب و فروپاشی سیستم بانکی لبنان، که مدت‌ها پناهگاهی برای تجار سوری بوده چالش‌های جدی را برای دمشق ایجاد کرده است. جهاد یازیگی، کارشناس اقتصادی سوریه، در این باره ادعا کرد، طی پنج سال گذشته، سوری‌ها فقیرتر شده‌اند و ساختار سیاسی حاکم برای بهبود زندگی مردم کاری انجام نداده است. علاوه بر افزایش مالیات، مصادره زمین و اقتصاد در حال فروپاشی، فساد به چالشی جدی تبدیل شده است. در این میان انفعال ساختار سوریه برای اجرای اصلاحات اقتصادی و اجتماعی به میزان نارضایتی‌ها افزوده و موجب شده تا ناامیدی به حامیان دولت هم سرایت کند. یازیگی در این باره مدعی است: «بسیاری از این که پس از سال‌ها وفاداری، در شرایطی بدتر قرار دارند، خشمگین هستند». فساد و ناامیدی اکنون در بسیاری از مؤسسات دولتی در سوریه گسترش یافته است، زیرا کارمندان دولتی به نظارت بر فعالیت‌های دولتی کمک می‌کنند که عملکرد مثبتی ندارد. یازیگی در ادامه ادعا کرد، اگرچه اخیراً تلاش‌هایی برای احیا و تجهیز ارتش صورت گرفت، اما این گام، کمی کوچک بود که دیرهنگام برداشته شد. به ادعای او گزاره هایی، چون سربازگیری اجباری و حذف یارانه‌ها که هزینه بالایی را به ارتش تحمیل کرده موجب شده تا امید سربازان کاهش یابد.

بیشتر بخوانید:بشار اسد از این کشور درخواست حمایت مستقیم کرد

تحلیلگران مدعی‌اند که احساس ناامیدی به دلیل عدم تمایل آشکار دولت سوریه برای سازش با مخالفان است، حتی زمانی که حامی سوریه، بازیگرانی، چون روسیه و ایران تلاش کردند تا ساختار سیاسی این کشور گزینه آشتی را برگزیده و سازش را انتخاب کرده و فرایند را برای مشارکت هموار سازد، دمشق بی توجه به تلاش‌های متحدان گزینه انفعال را برگزید. با این حال، تلاش‌های کشور‌های عربی و برخی کشور‌های اروپایی برای تعامل مجدد با دولت سوریه پس از زلزله ویرانگر فوریه ۲۰۲۳ که ترکیه و شمال سوریه را لرزاند، موجب شد تا روزنه‌ای از امید به وجود آید

دمشق خلیج فارس را هم ناامید کرد؟

ماه ژوئیه، ایتالیا سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد و به فهرست کشور‌های کوچکتر اروپایی که روابط دیپلماتیک خود را با سوریه احیا کرده‌اند، پیوست. همزمان کشور‌های عربی، از جمله برخی از بازیگران حاشیه خلیج فارس که از ابتدای جنگ داخلی سوریه کنار تروریست‌ها قرار داشتند، نیز تحت فشار‌های عربستان سعودی زمینه را برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب هموار کردند وتلاش داشتند تا از سردی رابطه بکاهند. این گروه از کشور‌ها امیدوار بودند که به واسطه مشارکت با دولت سوریه زمینه برای ثبات ایجاد شود و محیطی امن برای بازگشت پناهجویان هموار شود. اما در هر دو جبهه دستاورد اندکی حاصل شد.

بیشتر بخوانید:محاسبات اشتباه سوریه؛ پشت‌پرده شورش در حلب/ پلن احتمالی ایران، روسیه و ترکیه

در چنین شرایطی ترکیه، حامی اصلی گروه‌های مخالف سوری، به طور مشابه به عادی سازی روابط با دمشق علاقه نشان داد، اما بشار اسد پیشنهاد آنکارا را رد کرد. مقامات عراقی که به میانجی‌گری مذاکرات میان دمشق و آنکارا در سال جاری کمک کردند، در این باره گفتند که دولت سوریه از دادن یک سانتی‌متر خاک این کشور به پناهندگان خودداری می‌کند که نقطه عطفی در سیاست داخلی ترکیه است. در عوض دولت سوریه کماکان مواضع شورشیان در ادلب را هدف قرار می‌داد؛ گزاره‌ای که موجب شده تا هزاران نفر دیگر به سمت مرز ترکیه فرار کنند؛ جایی که میزبان حدود ۳ میلیون پناهجوی سوری است.

برگ برنده ترکیه؟

تحلیلگران می‌گویند ممکن است ترکیه صراحتاً حمله شورشیان به رهبری تحریرالشام را تایید نکرده باشد، اما تحولات اخیر در این کشور در راستای منافع آنکارا است و موجب می‌شود تا این کشور اهرمی قدرت‌مند در میانه رایزنی‌های احتمالی داشته باشد. مالک العبده، تحلیلگر سوری گفت: دولت سوریه از تابستان این فرصت را داشت تا با رجب طیب اردوغان نشسته و طرحی را طراحی کند که بر اساس آن ترکیه منطقه‌ای تحت نفوذ در شمال سوریه را در اختیار بگیرد.

 این کشور این فرصت را داشت که از نظر سیاسی در این مورد مذاکره کند، اما نپذیرفت. به ادعای ناظران بشار اسد همیشه امتیازات را نشانه ضعف می‌دانست، اما حمله تحریر الشام بر وابستگی او به روسیه، ایران و گروه‌های حامی ایران و نقش بزرگ قدرت‌های خارجی در سوریه تاکید کرد. اولین حضور رئیس جمهوری سوریه در انظار عمومی از زمان بروز بحران تنها زمانی بود که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران یکشنبه شب به دمشق سفر کرد. روسیه، ایران و امارات متحده عربی متعهد شده‌اند که از این بازیگر حمایت کنند. در شرایط کنونی شاید توسل به یک راه حل دیپلماتیک تنها راه خروج سوریه از بن بست حاکم باشد؛ گزاره‌ای که این بازیگر سال‌ها از آن فاصله گرفت.