چه کسی پاسخگوی افزایش قیمت دلار در بازار آزاد است؟

اقتصاد۲۴- عبدالناصرهمتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، اخیرا در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چطور ممکن است افزایش نرخ دلار ۷۰ هزار تومانی اثر تورمی بر اقتصاد نداشته باشد، گفته است؛ «من نگفتم که افزایش نرخ دلار تورم‌زا نیست، من گفتم دولت تصمیمی بر افزایش گرانی و افزایش قیمت‌ها ندارد و دلار بازار آزاد که ارتباطی به دولت ندارد و به دلیل تنش‌های منطقه‌ای و شرایط منطقه دلار بازار آزاد و انتظار روانی افزایش پیدا کرد. آن چیزی که من گفتم این بود که کالا‌های اساسی افزایش قیمت نخواهد داشت.»

وی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه همزمان با نرخ دلار در بازار آزاد نرخ نیمایی هم در حال افزایش است آیا نیما هم ارتباطی به دولت ندارد، نیز اعلام کرده: «دلار نیمایی قرار نیست که به دنبال دلار ۷۰ و ۷۱ هزار تومانی بازار حرکت کند بلکه قرار بر این است که نیمایی و توافقی با هم باشند و در نهایت نرخ دلار را کاهش بدهند و الان در شرایط منطقه این اتفاق نیفتاده است.»

حال با وجود این پاسخ‌ها از سوی وزیر اقتصاد، سوال اصلی این است که چه کسی پاسخگوی افزایش نرخ دلار در بازار آزاد است و آیا این بازار متولی هم دارد؟

سیاست‌های ارزی ناکارآمد در بازار دلار

وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه در واکنش به سخنان وزیر اقتصاد مبنی بر اینکه «نرخ دلار بازار آزاد ارتباطی به دولت ندارد» گفت: پیش ازاین هم محمدرضا فرزین، رییس کل بانک مرکزی بار‌ها اعلام کرده بود که بانک مرکزی اصلا دلار بازار آزاد را قبول ندارد و نرخ دلار در بازار آزاد تلگرامی است و اصلا ارتباطی با عملکرد اقتصادی کشورندارد، اما با این وجود مشاهده کردیم که دلار در بازار آزاد واقعی بوده و بر معیشت مردم اثرگذار است. این اقتصاددان تصریح کرد: بسیاری از کالا‌ها در اقتصاد بر اساس قیمت دلار در بازار آزاد نرخ‌گذاری می‌شود و سهم دلار در بازار آزاد سهم کوچکی هم نیست و یک بخشی برای حفظ قدرت خریدشان به بازار آزاد مراجعه می‌کنند و حتی واردات غیررسمی هم با نرخ بازار آزاد دلار قیمت‌گذاری می‌شود و هر کالای قاچاقی که به اقتصاد ایران وارد می‌شود، با قیمت دلار بازار آزاد محاسبه می‌شود و متاسفانه سهم قاچاق هم در اقتصاد ایران حجم بالایی است.

بیشتر بخوانید: با این شروط قیمت دلار به کریدور ششم بازمی‌گردد

او با اشاره به ۲۰ میلیارد دلار قاچاق در اقتصاد کشور خاطرنشان کرد: این میزان واردات غیررسمی با نرخ بازار آزاد رقم کمی نیست و مردم هم به دلیل نااطمینانی‌ها و انتظارات تورمی عمدتا با نرخ بازار آزاد سفته بازی می‌کنند و دلار مورد نیازشان را تهیه می‌کنند و حتی اگر کسی بخواهد برای اقوام و فرزندان خودش در خارج از کشور دلاری ارسال کند چاره‌ای جز این ندارد که به بازار آزاد مراجعه کند.

تاثیر دومینووار افزایش نرخ دلار در بازار آزاد و سایر بازار‌ها

شقاقی‌شهری در ادامه افزود: به نظر می‌رسد بیش از ۳۰ درصد سیگنال‌دهی در قیمت‌گذاری کالا‌ها بر اساس نرخ بازار آزاد است و این جمله که بازار آزاد ارتباطی با دولت ندارد و دولت هم دخالتی در این بازار ندارد، چندان درست نیست و دلیل آن هم‌این است که آقای همتی هم زمانی که در بانک مرکزی حضور داشت بر این مساله واقف بود که دلار بازار آزاد چه سهم و نقشی در قیمت کالا و خدمات دارد. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: از این منظر دولت حتما باید برای مدیریت نرخ دلار در بازار آزاد یک برنامه روشن داشته باشد و اگر نتوانیم دلار بازار آزاد را مهار کنیم آن زمان نرخ توافقی و نیمایی و حتی نرخ ترجیحی هم پشت سر دلار در بازار آزاد افزایشی خواهد شد.

گسترش رانت ارزی

او گفت: آنچه واقعیت دارد این است که راهبر و پیشرو نرخ ارز نرخ دلار در بازار آزاد است و مادامی که نرخ دلار در بازار آزاد در حال افزایش است، نرخ توافقی هم که اخیرا از سوی بانک مرکزی راه‌اندازی شده هم پشت سر دلار در بازار آزاد حرکت خواهد کرد و زمانی که شکاف بین بازار آزاد و ارز ترجیحی بیشتر شود ماحصلی جز رانت ندارد.

او با بیان اینکه بازار آزاد سیگنال‌دهنده به اقتصاد است گفت: زمانی که شکاف بازار آزاد با سایر ارز‌ها بیشتر می‌شود منجر به رانت خواهد شد، به گونه‌ای که به گفته وزیر اقتصاد و دارایی در سال گذشته نیز میزان توزیع رانت در اقتصاد به ۱۷۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است که این مساله به دلیل اختلاف قیمت دلار بین بازار آزاد با نیمایی بوده است.

شقاقی‌شهری در ادامه افزود: آنچه مهم است اینکه دولت نباید از مدیریت و کنترل نرخ دلار در بازار آزاد طفره برود و اعلام کند که این موضوع ارتباطی هم به دولت ندارد، چون سفره و معیشت مردم با همین نرخ دلار در بازار آزاد بالا و پایین می‌شود.

او تصریح کرد: هر چقدر شکاف نرخ دلار در بازار آزاد با نرخ‌های رسمی، بیشتر می‌شود نتیجه‌ای جز رانت ندارد که کنترل آن هم به شدت سخت است و کار به جایی می‌رسد که واردکننده نرخ نیما را خریداری می‌کند، اما در نهایت با قیمت بازار آزاد کالای خود را به بازار عرضه می‌کند.

ادامه نااطمینانی‌ها منجر به تورم بیشتر می‌شود

شقاقی شهری در ادامه گفت: تا زمانی که دولت برنامه مشخصی برای مدیریت دلار در بازار آزاد نداشته باشد، نمی‌توان به نتیجه مطلوبی رسید که البته در این مسیر بحث حکمرانی ریال و مدیریت ریال در اقتصاد، مهار قاچاق در اقتصاد ایران و کاهش کسری‌های تجاری و کنترل و کاهش کسری‌های حساب سرمایه در اقتصاد و... هم مطرح است که اگر رخ ندهد امکان مهار دلار در بازار آزاد هم وجود نخواهد داشت و هر چقدر بازار آزاد نرخ‌های بالاتری را ثبت کند سایر نرخ‌هایی را هم که دولت در آن دخالت دارد و سامانه‌هایی را هم که ایجاد کرده است، رشد می‌کنند. او ادامه داد: با ادامه این وضعیت کنترل تورم هم مشکل می‌شود و نگرانی‌ها از افزایش تورم ادامه خواهد داشت چرا که یکی از ریشه‌های اصلی در کنترل تورم بهبود نابسامانی‌ها در بازار ارز است و تا زمانی که نااطمینانی‌ها تشدید شود میزان تورم را هم افزایش خواهد داد.

شقاقی شهری گفت: با افزایش بی‌اعتمادی‌ها شوک‌های تورمی باعث تشدید نرخ ارز در بازار می‌شود به گونه‌ای که با یک دور باطل قیمت ارز و تورم در اقتصاد ایران روبه‌رو خواهیم شد لذا دولت نباید از مدیریت و مهار و کنترل قیمت دلار در بازار آزاد طفره برود چرا که هر چقدر طفره بروند به همان میزان آسیب‌ها بیشتر می‌شود.

آیا اصلاح ساختار ارزی ممکن است؟

او تصریح کرد: این موضوع شبیه این است که فرزند فردی تب دارد، اما از بازگو کردن اینکه این فرزند تب دارد طفره می‌رود، اما این به تعویق انداختن و نادیده گرفتن تب این فرزند ممکن است به تشنج او بینجامد؛ لذا نباید ازاین مساله طفره رفت. در اقتصاد هم نرخ دلار در بازار آزاد یک واقعیت است که نباید از آن طفره بروند. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: دلار در بازار آزاد سهم و نقش مهمی در ایجاد تورم و قیمت‌گذاری دلار در بازار‌های مختلف دارد مانند بازار توافقی، نیمایی یا ارز ترجیحی و نباید از آن طفره رفت و باید تلاش شود الزامات مهار و مدیریت دلار در بازار آزاد را رعایت کنند.

او با بیان اینکه با انفعال شدید دولت برای پیاده‌سازی الزامات مهار قیمت ارز روبه‌رو هستیم گفت: نظام‌های چند نرخی ارز دارای الزاماتی است که اگر رعایت نشود قیمت دلار در بازار آزاد هم مدام افزایش پیدا می‌کند و موجب می‌شود قیمت ارز در سایر بازار‌ها نظیر بازار توافقی و ترجیحی هم افزایشی شود و این روند صعودی را طی کند.

افزایش انتظارات تورمی التهابات را بیشتر می‌کند

او با بیان اینکه تشدید نااطمینانی‌ها در بازار بر انتظارات تورمی اثرگذار است، افزود: البته پیش از این در مورد تقویت تاب‌آوری اقتصاد ایران، احتمال پیروزی جمهوری‌خواهان و احتمال تشدید تحریم‌های نفتی مباحثی مطرح کرده بودیم و هشدار بعدی این است که هنوز ترامپ به کاخ سفید نیامده و بر مسند قدرت ننشسته است و هنوز صادرات نفت ایران در شرایط عادی است و امروز نگران آنیم که در ماه‌های آتی با تشدید تحریم‌های نفتی به بخش پتروشیمی کشور برسند و این موضوع باعث افزایش التهابات بیشتر در اقتصاد کشور شود. شقاقی شهری در ادامه گفت: ضرورت دارد تا دولت در این شرایط بدون وقت‌کشی و فرصت‌سوزی‌ها از کسری‌های تجاری جلوگیری کند؛ چرا که هر گونه تحریم جدیدی باعث روند صعودی نرخ دلار در بازار آزاد می‌شود و دولت باید با مسائل اقتصادی به صورت واقع‌بینانه‌تری برخورد کند و برنامه مشخصی هم برای شرایط سخت پیش رو داشته باشد. او با بیان اینکه با به وجود آمدن انتظارات تورمی مردم هم دست به خرید‌های بیشتری می‌زنند افزود: مردم در این وضعیت به خرید بیشتر طلا و ارز رو می‌آورند که منجر به التهاب بیشتر بازار ارز و طلا می‌شود. این در حالی است که اگر دولت دغدغه‌مند بوده و صاحب برنامه و ایده باشد و تدابیر درستی هم ببیند حامل پیام مثبتی به جامعه است، اما با بی‌تفاوتی دولت و فرصت سوزی‌ها باعث نگرانی‌ها در بازار ارز می‌شود و این التهابات باعث می‌شود تا نرخ دلار در سایر بازار‌های ارزی هم صعودی شود.