ماجرای تاریخی تعارف شاه عبدالعظیمی چیست؟

اقتصاد۲۴- اصطلاح «تعارف شاه عبدالعظیمی» وقتی به کار می‌رود که فردی قصد پذیرایی از مهمان را ندارد، اما به‌طور لفظی او را به خانه‌اش دعوت می‌کند. اما چرا با وجود مهمان‌نوازی اهالی ری، این اصطلاح به مردم ری نسبت داده می‌شود؟

«امیرمحمد عطارنژاد» از کاسبان و ساکنان قدیمی محله سرتخت به نقل از پدر مرحومش در این باره می‌گوید: «زمانی که هنوز تهرانی وجود نداشته، مردم برای زیارت یا تفریح به ری می‌آمدند. چون وسیله حمل و نقل مانند امروز نبود و مسیر طولانی در پیش داشتند صبح زود راه می‌افتادند. وقتی مسافر غریب و خسته بازار را بالا و پایین می‌کردند اهالی پیش آنها می‌رفتند و به منزل دعوتشان می‌کردند؛ چون شب، جاده خطرناک و ممکن بود راهزنان به آنها حمله کنند. اهالی و پدربزرگم زمانی که می‌دیدند مسافران مستأصلند، آنها را به منزل می‌بردند و پذیرایی می‌کردند، صبح علی‌الطلوع صبحانه را می‌دادند و سپس به آنها می‌گفتند: "بفرمایید"! به مرور زمان، بازگو کردن این رفتار، یعنی بُردن زائر به التماس و رد کردن او با واژه "بفرمایید"، قدری لوث و در فرهنگ عامه به «تعارف شاه‌عبدالعظیمی» معروف شد.»

در زمان قاجار با راه افتادن ماشین دودی به یکباره تعداد زیادی از مسافران تهرانی عازم شهرری و زیارت حرم حضرت عبدالعظیم (ع) شدند. علاوه برآن وجود چشمه‌علی، کوه تفریحی زیارتی بی‌بی شهربانو و محوطه گردشگری بسیار مفرح امامزاده ابوالقاسم (ع) نیز بر تعداد مسافران شهرری می‌افزود. مسافران و گردشگران ری بلیت رفت و برگشت ماشین دودی را با هم می‌خریدند و می‌دانستند هر جا که باشند رأس ساعت مشخصی باید به ماشین دودی برسند تا به خانه‌هایشان در تهران برگردند. ماشین دودی فقط یکبار صبح به شهرری می‌آمد و یک بار بعدازظهر بر می‌گشت. هر مسافری از ماشین دودی جا می‌ماند باید یک شبانه‌روز در شهرری اتراق می‌کرد یا با گاری‌های اسبی به تهران بر می‌گشت که در مقایسه با ماشین دودی استفاده از گاری‌های اسبی بسیار سخت و زمانبر بود. به همین دلیل همه مسافران رأس یک ساعت خود را به ماشین دودی می‌رساندند. اهالی شهرری به مسافران تعارف می‌کردند که بیشتر در شهرری بمانند و حتی شب را در منزل آنها استراحت کنند.

اما مسافران تعارف اهالی ری را جدی نمی‌گرفتند و معتقد بودند: «چون اهالی ری می‌دانند ما باید رأس ساعت مشخص شهرری را ترک کنیم به ما تعارف و اصرار بر ماندن می‌کنند.» از آن زمان ضرب‌المثل تعارف شاه عبدالعظیمی بین گردشگران شهرری رسم شد. هرچند اهالی قدیمی شهرری با این مثل هیچ موافقتی ندارند. نمونه مهمان‌نوازی‌های اهالی شهرری هم شخصیت‌های بنامی مثل «حسین اربابی» و پهلوان «شاه کرم» هستند. به نحوی که آوازه مهمان‌نوازی و سفره باز پهلوان شاه کرم در دوران پهلوی تا تهران رسیده بود. این پهلوان همیشه سفره‌اش برای در راه‌ماندگان، باز و به همین دلیل به شاه کرم معروف شده بود.