رویاهای عثمانی برای شام؛ برنامه‌های اقتصادی و گازی مهم اردوغان پس از سقوط بشار اسد

اقتصاد۲۴ - کریم الجندی در یادداشتی تحت عنوان «جاه‌طلبی‌های ترکیه برای تبدیل شدن به قطب انرژی پس از سقوط اسد شتاب تازه‌ای می‌گیرد» در پایگاه اینترنتی اندیشکده «چتهم هاوس» نوشت: سقوط اسد می‌تواند به ترکیه کمک کند تا به هاب ترانزیت کلیدی گاز طبیعی تبدیل شود. اما انرژی‌های تجدیدپذیر ممکن است مسیر امیدوارکننده‌تری برای همکاری با رژیم جدید سوریه ارائه دهند.
در ادامه این مطلب آمده: سقوط ناگهانی سلسله ۵۴ ساله اسد در سوریه، امکانی را برای ایجاد یک نظم منطقه‌ای جدید فراهم کرده است. هنوز ابهامات زیادی وجود دارد، اما ترکیه - که میزبان بخش اعظم پناهندگان سوریه بوده و از طرف پیروز حمایت نموده است - در موقعیتی پیشرو برای شکل دادن به چنین آینده‌ای قرار دارد.
هزینه بازسازی سوریه حدود ۴۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و شرکت‌های ترک در جایگاه خوبی قرار دارند تا قرارداد‌های بزرگی را در صورت تبدیل اقتصاد دولتی سوریه به یک بازار آزاد به دست آورند.

از نظر دیپلماتیک، آنکارا می‌تواند از حمایت خود از شورشیان سوری برای مذاکره بر سر توافقنامه‌های دفاعی مطلوب با دولت جدید در دمشق استفاده کند و احتمالا توافقنامه‌های مشابهی را که با آذربایجان، قطر، سومالی و لیبی دارد، تکرار نماید. چنین سناریویی به طور قابل توجهی عمق استراتژیک ترکیه را در شرق مدیترانه گسترش خواهد داد.
تعیین مرز‌های دریایی فرصت مهم دیگری را ارائه می‌دهد. استقرار یک دولت جدید در سوریه ممکن است تمایل بیشتری برای به رسمیت شناختن ادعا‌های ترکیه در خصوص منطقه انحصاری اقتصادی اش در شرق مدیترانه داشته باشد که موقعیت آنکارا را در اختلافات جاری با یونان و قبرس تقویت خواهد کرد.

فرصتی برای تغییر شکل معماری انرژی شرق مدیترانه

این فرصت‌ها در زمانی پدیدار شده‌اند که آنکارا تلاش تازه‌ای را برای تثبیت ترکیه به عنوان قطب برتر انرژی منطقه انجام می‌دهد.
این جاه‌طلبی‌های شتاب گرفته ماه گذشته در یک اجلاس بزرگ انرژی در استانبول به نمایش گذاشته شد. مقامات ترکیه میزبان وزرای کشور‌های مهم تولیدکننده گاز از جمله آذربایجان، لیبی و ازبکستان، و نمایندگانی از کشور‌های ترانزیتی مانند گرجستان و واردکنندگان اروپای شرقی بودند. چشم انداز آنکارا این است که ترکیه به عنوان هاب کلیدی ترانزیت بین تولیدکنندگان گاز در شرق و جنوب خود و بازار‌های مستقر در غرب خود عمل کند.

زیرساخت‌های انرژی موجود ترکیه پایه خوبی برای این جاه طلبی‌ها فراهم می‌کند. خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی، که بخشی از کریدور گاز جنوبی‌ای است که گاز آذربایجان را به اروپا می‌رساند، قبلاً جایگاه مناسب ترکیه به عنوان یک کشور ترانزیتی را نشان داده است. این کشور همچنین دارای هفت خط لوله گاز، پنج پایانه LNG، سه واحد ذخیره سازی شناور و دو مرکز ذخیره سازی زیرزمینی است - و از همچنین ظرفیت واردات مازاد قابل توجهی برخوردار است که می‌تواند برای تجارت استفاده شود.

امکان ایجاد یک دولت جدید و باثبات در سوریه، فرصتی را برای ترکیه ایجاد می‌کند تا از این پتانسیل استفاده کند. با ایجاد یک خط لوله گاز به غرب سوریه و اتصال به شبکه خط لوله گاز عربی موجود (که سوریه، اردن و مصر را به هم متصل می‌کند) ترکیه می‌تواند مسیر تجاری تری به تولیدکنندگان گاز منطقه‌ای مانند اسرائیل و مصر به سمت بازار‌های اروپا در مقایسه با جایگزین‌های فعلی LNG ارائه دهد.
این امر به طور موثری مجمع گازی شرق مدیترانه را که اتحادیه‌ای مرکب از مصر، اسرائیل، یونان، قبرس، فلسطین، اردن، ایتالیا و فرانسه است به چالش می‌کشد.
ثبات در سوریه می‌تواند اجازه دهد تا پروژه خط لوله طولانی مدت برای اتصال میادین گاز طبیعی قطر با ترکیه از طریق عربستان سعودی، اردن و سوریه احیا شود.

بیشتر بخوانید: امتیازات نقد عراقچی و رؤیا‌های نسیه منتقدان؛ ناگفته‌ها از شکست مذاکرات در دولت سیزدهم و از دست رفتن فرصت احیای برجام

پروژه شاخص خط لوله EastMed مجمع گازی شرق مدیترانه با مشکلات فنی و مالی مواجه بوده و خط لوله پیشنهادی ۱۹۰۰ کیلومتری در آب‌های عمیق که اسرائیل و قبرس را به یونان متصل می‌کند، پیشرفت کمی داشته است. این خط لوله همچنین زمانی که ایالات متحده در سال ۲۰۲۲ حمایت خود را پس گرفت، ضربه بزرگی خورد.
یک مسیر زمینی از طریق سوریه به زیرساخت‌های موجود ترکیه، که جایگزینی کوتاه‌تر است، از نظر فنی ساده‌تر و مقرون به صرفه‌تر خواهد بود. این امر همچنین می‌تواند فرصت جدیدی را برای لبنان فراهم کند که به تازگی کار اکتشاف دریایی را آغاز کرده و فاقد زیرساخت‌های صادراتی برای خود است. لبنان عضو مجمع گازی شرق مدیترانه نیست و اگر تلاش‌های اکتشاف گاز آن موفقیت آمیز باشد، می‌تواند مسیر ترکیه را به ویژه جذاب بیابد.

علاوه بر این، ثبات در سوریه می‌تواند اجازه دهد تا پروژه خط لوله طولانی مدت برای اتصال میادین گاز طبیعی قطر با ترکیه از طریق عربستان سعودی، اردن و سوریه احیا شود. این طرح، ظاهراً برای محافظت از صادرات گاز روسیه به بازار‌های اروپا توسط رژیم اسد رد شده بود. آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه، تنها دو روز پس از سقوط اسد، علناً برای بازبینی این طرح ابراز آمادگی کرد.

فراتر از سوخت‌های فسیلی

شایان ذکر است که بایراکتار همچنین به علاقه آنکارا برای همکاری با سوریه در بازسازی انرژی فراتر از سوخت‌های فسیلی اشاره کرده است.
ترکیه از موفقیت قابل توجهی در گسترش شبکه انرژی‌های تجدیدپذیر خود برخوردار بوده است - ۴۳ درصد از برق این کشور در سال ۲۰۲۳ از طریق ترکیبی از انرژی باد، خورشیدی و برق آبی تولید شده است – و آنکارا یک طرح عملی برای توسعه انرژی پس از جنگ سوریه ارائه می‌دهد.
ادغام شبکه ترکیه و سوریه به عنوان یک گره حیاتی در یک شبکه برق در حال ظهور در شرق مدیترانه عمل خواهد کرد.

سایر اجزای این شبکه –شامل شبکه‌های اتصال متقابل مصر-عربستان سعودی، اتصال متقابل دریای بزرگ (اسرائیل-قبرس-یونان) و اتصال متقابل) مصر-یونان) - در مجموع نشان دهنده یک معماری قدرت در حال ظهور است که می‌تواند امنیت انرژی منطقه را متحول کرده و از یکپارچگی انرژی‌های تجدیدپذیر حمایت نماید. چنین شراکت‌هایی همچنین می‌تواند همکاری اقتصادی را تقویت کرده و از طریق افزایش وابستگی متقابل به کاهش تنش‌های ژئوپلیتیکی کمک نماید.

چالش‌های ساختاری و فرصت‌های استراتژیک

گشایش استراتژیک ترکیه پس از سقوط اسد هم فرصت‌ها و هم انتخاب‌های استراتژیکی را پیش روی آنکارا قرار می‌دهد.
معماری قدرت در حال ظهور منطقه‌ای، هرچند که امیدوار کننده است، اما با چالش‌های ساختاری و بازاری قابل توجهی رو‌به‌رو است. تکلیف ایجاد یک دولت پایدار و به رسمیت شناخته شده بین المللی در سوریه همچنان نامشخص است.
تقاضای اروپا برای گاز پس از سال ۲۰۳۰ کاهش خواهد یافت و سرمایه گذاران بین المللی تمایل کمتری برای سرمایه گذاری در زیرساخت‌های سوخت فسیلی خواهند داشت.

حتی با یک نتیجه سیاسی مطلوب در سوریه، ترکیه با یک تصمیم حیاتی رو‌به‌رو است: اینکه آیا به دنبال جاه طلبی‌های سنتی تبدیل شدن به قطب گازی برود که ممکن است با بازدهی نزولی رو‌به‌رو شود، و به دنبال نفوذ از طریق سیاست‌های سنتی خط لوله باشد - یا اینکه از این لحظه برای قرار دادن خود در مرکز انتقال انرژی پاک منطقه استفاده نماید.
به نظر می‌رسد اولویت دادن به انرژی پایدار بر شبکه‌های گاز عادی بهترین روشی است که ترکیه می‌تواند از طریق آن مزیت استراتژیک موقت خود را به نفوذ منطقه‌ای پایدار تبدیل کند.
صرف نظر از این، انتخاب‌هایی که آنکارا در ماه‌های آینده انجام می‌دهد برای آینده این کشور به‌عنوان یک قطب منطقه‌ای و برای کل چشم‌انداز انرژی شرق مدیترانه حیاتی خواهد بود.