نامگذاری‌های پرحاشیه شورای شهر در تهران؛ از فروغ فرخزاد، شجریان و صمد بهرنگی تا عقب‌نشینی از تغییر نام بیستون

اقتصاد۲۴-تغییر نام معابر در همه دوره‌های مدیریت شهری موضوعی پرحاشیه بوده که با واکنش‌های گسترده‌ای هم از سوی افکار عمومی رو به رو بوده، رویکرد سیاسی و سلیقه‌ای در انتخاب نام‌ها همواره صدای بخشی از جامعه را بلند کرده است. هرچند مردم همیشه خیابان‌ها را به نام‌های آشنای خود می‌شناسند فرقی نمی‌کند خیابان به نام چهره محبوب سیاسی و ملی باشد یا هنرمندی محبوب یا یکی از چهره‌های مقاومت.

جدیدترین حاشیه مربوط به مصوبه اخیر شورای شهر تهران در خصوص تغییر نام خیابان بیستون حدفاصل میدان جهاد تا خیابان فتحی شقاقی به نام شهید یحیی سنوار بود. نام گذاری که با واکنش‌های گسترده‌ای همراه بود و در نهایت شورای شهر تهران مجبور به عقب نشینی از این مصوبه خود شد.

علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر تهران به رسانه‌ها گفت:با وجود تصویب تغییر نام تنها یک چهارم انتهایی خیابان بیستون و با وجود ۷ معبر دیگر در تهران با نام بیستون، در راستای توجه بیشتر به نظرات همشهریان، مصوبه مجدد برای بررسی بیشتر در کنار موضوعات دیگر به کمیسیون نامگذاری باز می‌گردد تا معبر مناسب تری در شان شهید بزرگ مقاومت یحیی سنوار یافته و برای نامگذاری به صحن شورا پیشنهاد شود.

سوده نجفی عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران هم در شبکه ایکس نوشت: نظر به اهمیت حفظ تاریخ و فرهنگ ایران و نامگذاری خیابانی مناسب‌تر، در پیگیری که از رئیس شورا داشتم؛ نام خیابان بیستون باقی و در جلسه‌ای دیگر نسبت به نامگذاری خیابانی به نام شهیدسنوار تصمیم گیری خواهد شد

این تنها نامگذاری پرحاشیه این دوره از مدیریت شهری ششم نیست. یکی از تغییر نام‌های پر واکنش تغییر نام بن بست اختر به نام بصیرت بود. بن‌بست اختر محل حصر خانگی میرحسین موسوی و زهرا رهنورد است. این رویکرد از همان روز‌های نخست مدیریت شهری ششم آغاز شد.
در همان ماه‌های نخست نام چهار چهره ادبی بزرگ از خیابان حجاب حذف شد. کوچه یکم در خیابان حجاب به نام استاد صمد بهرنگی با حفظ شماره‌گذاری، کوچه سوم در خیابان حجاب به نام مهدی آذر یزدی، کوچه پنجم مجاور خیابان حجاب به نام هوشنگ مرادی کرمانی، و کوچه هفتم در خیابان حجاب به نام استاد جبار باغچه‌بان.

این نامگذاری‌ها در شورای پنجم شهر تهران مصوب شده بود و همان زمان منتقدانی هم داشت. روزنامه کیهان آن زمان در مطلبی نوشت: شورای اسلامی شهر تهران همچنان درگیر بازی اسم فامیل است. این دوره از شورا که در انتخابات ۲۸ خرداد از سوی مردم تهران «نه» شنیدند و نامزد‌های متمایل به جبهه انقلاب رأی بالاتری از یاران شورای فعلی کسب کردند، گویی قصد گرفتن انتقام از مردم را دارند.

یکی دیگر از تغییر نام‌هایی که در این دوره از شورای شهر پرحاشیه شد تغییر نام خیابان انوشیروان بود. سخنگوی شورای شهر تهران در صحن شورای شهر تهران در دفاع از این تغییر نام گفت که ما در جمهوری اسلامی سیاست‌های رسمی داریم. یا انقلاب کردیم یا خیر. انقلاب اسلامی سال ۵۷ ضدیت با سلطنت ۲۵۰۰ ساله داشت یعنی ما غیر از پادشاهی حضرت سلیمان و حضرت داوود هیچ پادشاهی را به رسمیت نمی‌شناسیم. هم‌اکنون چند کوچه در اطراف دفتر مقام معظم رهبری به اسم پادشاهان است. اینکه ما اسم شهید را بر روی این کوچه‌ها بگذاریم منافاتی ندارد.

بیشتر بخوانید:فیلم/ واکنش عجیب چمران درباره عدم تعطیلی شورای شهر

ما انقلاب کردیم و رژیم سلطنتی را برانداختیم. قرار بود اخلاق سلطنتی نداشته باشیم، ظلم نکنیم، مردم‌داری کنیم، فساد نباشد، استقلال باشد و وادادگی به بیگانگان صورت نگیرد که خوشبختانه در بخش اعظمی، جمهوری اسلامی در این خصوص موفق بود، اما قرار نیست آثار تاریخی تمدنی خود را محو کنیم. بالاخره اینها جزئی از تاریخ ایران هستند. تاریخ ایران را نمی‌توان نادیده گرفت و آن را حذف کرد. این تغییر نام در صحن شورای شهر رأی نیاورد.

در دوره پنجم مدیریت شهری هم نام‌گذاری‌های پر سر و صدا کم نبود. یکی از این نام‌گذاری‌ها مصوبه تغییر نام خیابان فلامک واقع در منطقه ۲ تهران به اسم استاد شجریان بود که دو سال با تاخیر اجرایی شد. ۲۷ فروردین ۹۹ اعضای شورای شهر تهران در جریان رسیدگی به نام‌گذاری و تغییر نام معابر و خیابان‌های شهر تهران، به تغییر نام خیابان‌ها به نام شاعران شهر تهران رأی مثبت دادند که در میان آنها نام شاعرانی مانند سپانلو، فروغ فرخزاد و منوچهر آتشی دیده می‌شد.

در هفته‌های منتهی به درگذشت محمدرضا شجریان نیز کمیته نام‌گذاری شورای شهر تهران تلاش کرد نام محمدرضا شجریان را براساس مصوبه شورای شهر روی خیابان فلامک بگذارد، اما مخالفت فرماندار تهران از یک سو و همچنین نامه محرمانه رییس شورا به شهردار درباره صبر کردن درباره این نام‌گذاری، این اتفاق را با تاخیر میسر کرد یا نام‌گذاری معبری به نام فروغ هرگز اتفاق نیفتاد.
یکی از تغییر نام‌های پرحاشیه که در شورای دوم مدیریت شهری رخ داد تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی به انتفاضه است که با حاشیه‌های زیادی همراه بود و سبب شد که این مصوبه اجرا نشود.

در شورای سوم که رکورد بیشترین مصوبه نام گذاری را در اختیار دارد سه‌هزار و ۲۵۷ درخواست مطرح شده که دوهزارو ۶۴۱ مورد تصویب شده است.

۱۶۳۰ نام‌گذاری عمومی، ۹۶۵ نام شهدا،۴۰ نام‌گذاری هم به نام شهید انجام شده است. شهریار، آرش کمانگیر، غزالی، حافظ، مولانا، هادی ساعی، کمال‌الملک، مالک اشتر و شمس تبریزی ازجمله نام‌های مشاهیری بود که در این دوره برای خیابان‌های تهران انتخاب شد.

در دوره چهارم تغییر نام بزرگراه نیایش به آیت‌الله هاشمی، نام گذاری معبری به نام آیت‌الله مهدوی‌کنی، عسگراولادی، طاهره صفارزاده انجام شد.

شورای پنجم متفاوت‌ترین نام گذاری‌های را در طی ۴ سال انجام داد از نام‌گذاری معبری به نام مصدق که مطالبه سالیان دراز مردم شهر بود، تا استادشجریان، بیژن ترقی، داوود رشیدی، بهمن کشاورز، جمشید مشایخی، بازرگان، عباس کیارستمی، حسین منزوی، علی نصیریان، پروین دولت‌آبادی، سیمین دانشور، اخوان‌ثالث، علی حاتمی، عزت‌الله انتظامی، ناصر حجازی و....
اما نکته قابل توجه که همین نام گذاری‌ها هم مورد توجه مردم قرار نگرفت. شاید از این نام‌گذاری‌ها اسقبال کردند، اما این خیابان‌ها را به نام جدیدشان نخواندند.

تغییر نام خیابان‌ها و معابر شهری از منظر جامعه‌شناسان و تهران‌شناسان به دلایل مختلفی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر هویت اجتماعی و فرهنگی شهروندان و بافت شهری داشته باشد. این تغییرات گاهی به‌عنوان بازتابی از تغییرات سیاسی و اجتماعی تعبیر می‌شوند، اما در مواردی نیز می‌توانند موجب تنش و نارضایتی عمومی شوند.

جعفر مهرداد، پژوهشگر تاریخ تهران، تأکید می‌کند: «خیابان‌های تهران هرکدام داستانی در دل خود دارند و تغییر نام آنها می‌تواند این داستان‌ها را به دست فراموشی بسپارد.»

بیشتر بخوانید:دو عضو شورای شهر قلعه نو بازداشت شدند

جامعه‌شناسان معتقدند که نام خیابان‌ها بخشی از هویت جمعی و خاطرات مشترک یک جامعه را تشکیل می‌دهند. تغییر این نام‌ها، به‌ویژه اگر بدون مشورت عمومی انجام شود، می‌تواند باعث گسست در پیوند‌های فرهنگی و تاریخی شهروندان با محیط زندگی‌شان شود.
به اعتقاد آنها نام خیابان‌ها به‌عنوان بخشی از حافظه تاریخی جامعه شناخته می‌شوند. تغییر ناگهانی این نام‌ها می‌تواند احساس بیگانگی شهروندان با محیط شهری را تقویت کند.

نام خیابان‌ها می‌تواند عامل انسجام یا اختلاف میان گروه‌های اجتماعی مختلف باشد. تغییر نام‌هایی که با ارزش‌های یک گروه خاص همخوانی دارند، ممکن است موجب درگیری‌های نمادین میان گروه‌های اجتماعی شود.

تمام نامگذاری‌های پرحاشیه شورای شهر؛ از فروغ فرخزاد، شجریان و صمد بهرنگی تا عقب‌نشینی از تغییر نام بیستون/ نام پادشاهی که ماندگار شد 
تغییر نام خیابان‌ها بدون مشورت و رضایت عمومی، حس بی‌اعتمادی به مدیریت شهری و کاهش مشارکت مدنی را در پی دارد. جامعه‌شناسان معتقدند که چنین اقداماتی باید با نظرسنجی و گفت‌و‌گو با شهروندان همراه باشد. تهران‌شناسان بر این باورند که نام خیابان‌ها بازتابی از تاریخ و فرهنگ شهر هستند.

جعفر مهرداد، پژوهشگر تاریخ تهران، تأکید می‌کند: «خیابان‌های تهران هرکدام داستانی در دل خود دارند و تغییر نام آنها می‌تواند این داستان‌ها را به دست فراموشی بسپارد.»

تهران‌شناسان تغییر نام خیابان‌های قدیمی و معروف را تهدیدی برای حافظه محلی می‌دانند. برخی معتقدند که تغییر نام‌ها باید متناسب با بافت اجتماعی و فرهنگی همان محله باشد. به‌عنوان مثال، نام‌گذاری خیابانی با ارزش‌های مذهبی در محله‌ای با پیشینه تاریخی یا فرهنگی خاص، ممکن است موجب واکنش‌های منفی شود.