سهم ایران از گردشگر کشور‌های عربی، تنها مردم عراق است/ جا ماندن کشورمان از قطر، عربستان و حالا پاکستان/ عربستان در پلکان سوم بیشترین جذب گردشگر و ایران در ته جدول!

اقتصاد۲۴- ورودی گردشگر به ایران تقریبا به هیچ تمایل یافته و به رقم صفر نزدیک می‌شود. خبری تکان دهنده و فاجعه بار برای کشوری با طبیعتی بی نظیر و قدمت و تاریخ شناخته شده بیش از ۳۰۰۰ سال و وجود هزاران بنای تاریخی و گردشگری چند صد ساله و حتی چند هزار ساله، اما حقیقتی به شدت تکان دهنده و دردناک که گویا هنوز مسئولان کشور قصد پذیرش آن را ندارند.

هفته آخر آذر ماه سال جاری بود که محمدعلی اشرف واقفی، نایب‌رئیس سابق جامعه تورگردانان ایران خبر داد که گردشگری ورودی ایران در شرایط بسیار دشواری قرار دارد و عملاً متوقف شده و البته تاکید کرد: «تقریباً هیچ گروه گردشگر اروپایی یا آمریکایی به ایران سفر نمی‌کند و بازار گردشگران محدود به روس‌ها و چینی‌ها شده که آنها نیز به تعداد بسیار محدودی نسبت به گذشته سفر می‌کنند. این رکود تا جایی پیش رفته که حتی فصل بهار آینده، که همواره به‌عنوان اوج گردشگرپذیری ایران شناخته می‌شود و بسیاری از تور اپراتور‌های بزرگ از چندین‌ماه قبل نسبت به خرید تور‌های ایران اقدام می‌کردند، تمایلی به فعالیت در بازار ایران ندارند و از این رو ما فصل بهار را نیز از دست داده‌ایم.»

بحران جدی ورود گردشگر به ایران

اگر تصور می‌کنید که این عضو جامعه تورگردانان درباره وضعیت بزرگنمایی کرده کافی است به آمار موجود نگاهی بیاندازید. این البته در حالی است که به گزارش اقتصاد ۲۴، آمار‌های جهانی نیز نشان از بحران جدی در ورود گردشگر و توریست به ایران دارد. کما اینکه سازمان ملل نیز گزارشی از وضعیت ورود گردشگر خارجی به ایران در سال جاری میلادی، یعنی تیرماه امسال منتشر کرد که طبق آن در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۴ در مجموع یک میلیون و ۳۱۴ هزار و ۴۰۵ نفر گردشگر وارد ایران شده‌اند. 

این عدد نسبت به بازه زمانی مشابه در سال ۲۰۲۳، رشد داشته، اما فاصله زیادی با آمار‌های ورود گردشگر پیش از کرونا به ایران دارد. تنها در سه‌ماه نخست سال ۲۰۱۹، یعنی آخرین سال پیش از شیوع کرونا، سازمان جهانی گردشگری آمار ورود بیش از دو میلیون مسافر خارجی را برای ایران ثبت کرده بود.

گردشگر اروپایی نداریم و همسایه‌های محدودی به ما سر می‌زنند

از سوی دیگر بخش بزرگی از گردشگرانی که در دهه ۸۰ شمسی وارد ایران می‌شدند، توریست‌های اروپایی و آمریکایی بودند و اکنون بخش بزرگی از گردشگران تنها به کشور‌های اسلامی محدود و چین و روسیه معطوف شده است.

محمدعلی اشرف واقفی، نایب رئیس سابق جامعه تورگردانان ایران، فعال صنعت گردشگری و مدیر یک شرکت تورگردانی نیز به همین مساله اشاره کرد که گردشگری ورودی ایران در شرایط بسیار دشواری قرار دارد و عملاً متوقف شده و تقریباً هیچ گروه گردشگر اروپایی یا آمریکایی به ایران سفر نمی‌کند و بازار گردشگران محدود به روس‌ها و چینی‌ها شده که آنها نیز به تعداد بسیار محدودی نسبت به گذشته سفر می‌کنند.

بیشتر بخوانید: دلایل مفتضحانه غیبت ایران در اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن/ عدم حضور بعد از ۱۷۰ سال فقط برای ۳۰ میلیون دلار/ بودجه‌هایی که می‌سوزد و صرف نهاد‌های فرهنگی بی خاصیت می‌شود

باید توجه کرد که این رکود تا جایی پیش رفته که حتی فصل بهار آینده، که همواره به‌عنوان اوج گردشگرپذیری ایران شناخته می‌شود و بسیاری از تور اپراتور‌های بزرگ از چندین ماه قبل نسبت به خرید تور‌های ایران اقدام می‌کردند، تمایلی به فعالیت در بازار ایران ندارند و از این رو گردشگری ایران از اساس فصل بهار را نیز از دست داده است ودر واقع، می‌توان گفت گردشگری ورودی ایران به جز ورود گردشگرانی از کشور‌های همسایه تقریباً تعطیل شده است.

این در حالی است که حتی درمیان همسایگان نیز گردشگری ایران تنها وابسته به گردشگرانی از کشور‌های عربی، به‌ویژه عراق است که به ایران سفر می‌کنند و در مقابل گردشگران اروپایی، که روزگاری اصلی‌ترین گردشگران بازار اصلی تورگردانان ایرانی محسوب می‌شدند، حالا دیگر به‌طور کامل غایب هستند. 

باید توجه داشت که در چنین شرایطی تنها اروپایی‌هایی به ایران می‌آیند که عمدتاً برای مقاصد کاری سفر می‌کنند و نمی‌توان آن‌ها را در دسته گردشگران فرهنگی و گروهی محسوب کرد.
عجیب این است که با شدت گرفتن عدم ورود گردشگران به ایران، توریست‌های آسیایی کشور نیز با کاهش جدی مواجه شدند و برای نمونه تعداد گردشگرانی که از اندونزی، تایلند و مالزی به ایران می‌آمدند نیز به سمت صفر گرایش یافته و همچنین در مورد گردشگران اروپایی نه تنها اصلی‌ترین گروه یعنی آلمان‌ها از دست رفته‌اند بلکه گردشگران اسپانیایی، ایتالیایی و یونانی به عنوان آخرین گروه از اروپایی‌ها دیگر ایران از مقاصد گردشگری آنان نیست.

سایه حواشی سیاست بر سر گردشگری کشور

البته «مصطفی شفیعی شکیب»، رئیس جامعه تورگردانان روز ۵ دی ماه و در جلسه مشترک میان مجمع تشکل‌های صنفی گردشگری با فراکسیون گردشگری مجلس دوازدهم به موارد سیاسی و امنیتی اشاره می‌کند که عملا ورود گردشگر به ایران را مختل کرده است. به گزارش اقتصاد ۲۴، او در این نشست با اشاره به مشکلات ناشی از ایران‌هراسی و چالش‌های امنیتی و تأثیر آن‌ها بر گردشگری خبر داد که بسیاری از آژانس‌ها به‌دلیل این مسائل به‌شدت آسیب دیده‌اند و بسیاری از آن‌ها ورشکسته شده و یا مجبور به تغییر شغل شده‌اند. شفیعی شکیب در این جلسه به صراحت می‌گوید: «آقای وزیر همواره از توسعه گردشگری صحبت می‌کنند، اما باید یادآوری کنم که توسعه، فارغ از اینکه در حوزه گردشگری باشد یا در سایر حوزه‌ها، بدون وجود امنیت محقق نمی‌شود. رئیس‌جمهور کشورمان در شورای امنیت سازمان ملل از کشور‌های مختلف برای دوستی و وفاق دعوت کرده‌اند، اما باید پرسید که چرا برخی کشور‌ها مانند چین و روسیه هنوز در سایت‌های سفارتخانه‌های خود توصیه عدم سفر به ایران را برنداشته‌اند؟»

به نظر می‌رسد اشاره شفیعی شکیب رنگ‌های جدی از حقیقت در خود دارد کما اینکه او در همین نشست تاکید کرده بود: «یک فرد شجاع پیدا شود تا این موضوعات را به گوش رهبری برساند. تا زمانی که رهبری به‌طور جدی دنیا را دعوت به دوستی و صلح نکند، این صلح برای ما ممکن نخواهد شد و گردشگر به ایران نخواهد آمد.»

به گزارش اقتصاد ۲۴، اما آنچه اکنون به وضوح دیده می‌شود ارتباط میان بالا گرفتن تنش‌های منطقه‌ای و کاهش محسوس گردشگر در ایران است و این نشان می‌دهد که تنش‌های سیاسی، امنیتی و نظامی به طور آشکار بر وضعیت گردشگری ایران نیز تاثیر دارد.

تناقض جدی در آمار ورود گردشگر به ایران

از سوی دیگر مساله تناقض در آمار ورودی گردشگر به ایران نیز اکنون از موارد جدی برای تحلیل شرایط است.
آخرین آمار ورود گردشگر خارجی که محل اختلاف بین بخش خصوصی و دولت است، رقمی بیش از پنج میلیون نفر در ۸ ماهه اول امسال است که مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به هم‌میهن اعلام می‌کند. مسلم شجاعی توضیح می‌دهد تا پایان آبان‌ماه امسال پنج میلیون و ۲۰۰ گردشگر خارجی وارد ایران شده است؛ رقمی که برای سال گذشته شش میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اعلام شده بود. این آمار‌ها از سوی فراجا اعلام می‌شود و شامل همه افرادی است که با ویزا یا بدون ویزا وارد ایران می‌شوند.

شجاعی می‌گوید، بسیاری از کشور‌هایی که بازار هدف گردشگری ما هستند، برای ورود به ایران ویزا نمی‌گیرند؛ نمونه آن ۲۸ کشوری است که سال گذشته دریافت ویزای آنها برای ورود به کشور لغو شد، کشور‌هایی مثل جمهوری آذربایجان و عراق. به همین دلیل تعداد گردشگری که وارد ایران می‌شود با تعداد کسانی که ویزا دریافت می‌کنند، اختلاف آماری معناداری دارد: «آمار فراجا شامل همه کسانی است که وارد ایران می‌شوند؛ چه با ویزا و چه بدون ویزا. ما روی این گردشگران نامی نمی‌گذاریم. هرکسی که وارد می‌شود، می‌تواند برای زیارت یا مکان‌های گردشگری دیگر را بازدید کند.»
مساله این جاست که در برابر این ادعا، اما محسن حاجی‌سعید، رئیس هیئت‌مدیره جامعه راهنمایان گردشگری ایران می‌گوید که «آمار‌های رسمی ورود گردشگر به کشور قابل استناد نیست».

بیشتر بخوانید: رتبه سوم جهان برای عربستان با بیشترین ورود گردشگر

آماری که حاجی سعید درباره رقم واقعی ورود گردشگر به کشور ارائه می‌دهد، اما تکان دهنده است؛ او می‌گوید که «وقتی این آمار را داشته باشیم تازه به عمق فاجعه پی می‌بریم که میزان گردشگر ورودی ما چه عددی است؟ تعداد گردشگر ورودی فرهنگی ما در سه‌ماهه اول سال شاید به شش هزار نفر هم نرسید. یکی از نقاط گردشگری ما در شش‌ماهه گذشته، درمجموع ۱۸۰۰ مورد فروش بلیت خارجی داشته است. این عدد فاجعه است. از سوی دیگر اهالی این حوزه، راهنمایان گردشگری و هتل‌هایی که مخاطب گردشگری خارجی دارند، در آستانه ورشکستگی قرار دارند.»

این آمار در حالی توسط بخش خصوصی ارائه می‌شود که ایران تقریبا در همه استان هایش با وفور مناطق تاریخی و طبیعی ارزشمند مواجه است و بسیاری از گردشگران خارجی که در سال‌های گذشته به ایران آمده‌اند اذعان داشتند در بازه زمانی بین دو هفته تا یک ماه حضور در ایران کمتر از ۵ استان کشور را دیده‌اند و برای دیدن تمام ایران یا حتی ۵۰ درصد آن دستکم به چندین سفر مختلف نیاز است.
تنها چند استان ایران همچون فارس، کرمان، اصفهان، یزد، خطه شمال کشور و خراسان که در لیست گردشگران قرار داشتند نیز برای بازدید به زمانی طولانی نیاز داشتند و این در حالی است که ایران تقریبا یکی از ۵ کشور با پتانسیل بالا برای گردشگران است و از این جهت کنار مصر، چین، یونان و ایتالیا قرار می‌گیرد.

رویای سند ۲۰ ساله پیش روی گردشگری ایران

این البته در حالی است که طبق آخرین گزارشی که سازمان جهانی گردشگری منتشر کرده، حداقل ۹ کشور جهان در سه ماه ابتدای ۲۰۲۴ افزایش ورود گردشگر داشته‌اند که ایران بین این کشور‌ها نیست. 
جای خالی ایران در گزارش جدید سازمان جهانی گردشگری در حالی است که طبق هدف‌گذاری سند چشم‌انداز ۲۰ ساله گردشگری که دی ۱۳۸۳ تصویب شد ۴ دوره در فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۴ تعیین شده بود و برای هر دوره، میزان جذب گردشگر خارجی و میزان درآمدزایی از محل ورود گردشگران هم مشخص بود. 

بنا بر گزارش اقتصاد ۲۴ قرار بود در فاصله سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸، تعداد گردشگران خارجی ورودی به کشور با رشد ۳۰ درصدی به ۲.۶ میلیون نفر (۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر) ، در فاصله سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۳ با رشد ۲۰ درصدی به ۶.۵ میلیون نفر (۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر)، در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ با رشد ۱۵ درصدی به ۱۳ میلیون نفر و در فاصله سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ با رشد ۱۰ درصدی به ۲۰ میلیون نفر برسد! 

هم چنین در این سند، میزان درآمدزایی از ورود گردشگر در سال پایانی هر دوره هم مشخص بود، چنان که میزان درآمدزایی از ورود گردشگر در سال ۱۳۸۴ به عنوان سال پایانی دوره اول ۱.۵ میلیارد دلار، در سال ۱۳۹۳ به عنوان سال پایانی دوره دوم ۴.۵ میلیارد دلار، در سال ۱۳۹۸ به عنوان سال پایانی دوره سوم ۱۰ میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۴ به عنوان سال پایانی اجرای سند هم حدود ۲۵ میلیارد دلار تخمین زده شده بود.

این بدان معناست که در صورت تحقق این سند، ایران در سال ۱۴۰۴ می‌توانست مدعی سهم ۱.۵ درصدی از گردشگری جهان باشد.

با وجود این سند، اما هم گزارش سازمان جهانی گردشگری و هم گزارش‌های وزارت میراث فرهنگی نشان می‌دهد که تعداد گردشگر ورودی و میزان درآمدزایی از ورود گردشگران خارجی به هدف‌گذاری سند ۲۰ ساله نرسیده است.

اما از اصلی‌ترین بخش‌های این گزارش مربوط به مقایسه کشور‌های با رشد بالا با سال ۲۰۱۹ یعنی آخرین سال پیش از شیوع کرونا است.

بیشتر بخوانید: پر شدن کامل هتل‌های امارات در آستانه سال نوی میلادی

به گزارش اقتصاد ۲۴ در بخشی از این گزارش به رکوردشکنی کشور‌ها در جذب گردشگر خارجی در سه ماهه ابتدای ۲۰۲۴ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ توجه شده است که در این بخش قطر (با افزایش ۱۷۷ درصدی گردشگر ورودی)، آلبانی (افزایش ۱۲۱ درصدی)، عربستان سعودی (افزایش ۹۸ درصدی)، تانزانیا (افزایش ۵۳ درصدی)، صربستان (افزایش ۴۳ درصدی)، گواتمالا (افزایش ۴۱ درصدی) و بلغارستان (افزایش ۳۸ درصدی) در بالاترین ردیف‌های جدول جذب توریست در سه ماه ابتدای امسال نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ ایستاده‌اند.

از سوی دیگر در این گزارش به درآمد صنعت گردشگری مناطق مختلف جهان در سال ۲۰۲۳ اشاره و اعلام شده که در سال ۲۰۲۳ درآمد گردشگری به ۱۵۰۰ میلیارد دلار رسید که این عدد معادل ۹۷ درصد درآمد گردشگری در سال ۲۰۱۹ میلادی است.
این یعنی جهان در گردشگری به نزدیکی آخرین وضعیت خود در آخرین سال پیش از کرونا رسیده است.

طبق این گزارش در سال ۲۰۲۳ اروپا ۶۶۰ میلیارد دلار از ورود گردشگر درآمد داشته و در سه ماه ابتدای سال ۲۰۲۴ هم کشور‌های صربستان با ۱۲۷ درصد افزایش درآمد گردشگری نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹، در صدر است.

هم چنین ترکیه با ۸۲ درصد، پاکستان با ۷۲ درصد، تانزانیا با ۶۲ درصد، پرتغال با ۶۱ درصد، رومانی با ۵۷ درصد، ژاپن با ۵۳ درصد، مغولستان با ۵۰ درصد، کشور موریس (جزیره‌ای در جنوب قاره آفریقا) با ۴۶ درصد و مراکش با ۴۴درصد افزایش درآمد گردشگری نسبت به سه‌ماه ابتدای سال ۲۰۱۹، برترین‌های گزارش سازمان جهانی گردشگری هستند.

نکته این جاست که اکنون عربستان از نظر ورود گردشگر بین‌المللی در رتبه سوم جهان قرار گرفت و در هشت تا نه ماهه اول سال ۲۰۲۴ رشد بیش از ۶۱ درصدی را نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۱۹ به ثبت رسانده است.

با توجه به روند این گزارش‌ها از آخرین وضعیت گردشگری در سال ۲۰۲۳ و سه ماه نخست سال ۲۰۲۴ می‌توان اینطور گفت حالا دیگر به جز امارات که تقریبا دیگر از پیشتازان گردشگری نه در منطقه بلکه در جهان است، اکنون ایران در گردشگری و در آمدزایی از آن با فاصله از قطر، عربستان و حتی پاکستان نیز بسیار عقب افتاده و این جدا از عقب افتادگی شدید ایران از رقبای قدیمی اش همچون ترکیه و دبی است.

نگران کننده‌تر اینکه کشور‌هایی همچون باکو و حالا دیگر حتی تاجیکستان با سیاست تازه خود در در‌های باز برای توریست‌ها نیز ممکن است به زودی چنان از ایران پیش بیافتند که رویای فعالان گردشگری دیگر نه رسیدن به وضعیت گردشگری استانبول و دبی که رقابت با باکو و دوشنبه باشد!