سیگنال‌های مذاکره بین تهران-واشنگتن؛ آیا دولت پزشکیان فرصت تکرار نشدنی برای مذاکره با آمریکا است؟

اقتصاد۲۴- کیاوش حافظی: نامش که می‌آید ذهن ده‌ها میلیون ایرانی به سمت پاره کردن برجام و فشار حداکثری می‌رود. اگرچه «دونالد ترامپ» مبدع تحریم علیه جمهوری اسلامی نبود، اما شدیدترین تحریم‌ها در دوره او اتفاق افتاد. در همه چهار سالی که او از کاخ سفید رفته بود، احتمال بازگشت او و اعمال فشار‌های اقتصادی بر ایران وجود داشت. حال ترامپ برای بار دیگر به کاخ سفید رفته و با تکرار سخنان پیشین خود می‌گوید؛ «ما بازگشتیم تا ایران را پاسخگو کنیم و بهره‌برداری آن از پول نفت برای تامین مالی سازمان‌های تروریستی را متوقف کنیم».

این خط و نشان‌ها، اما یک سوی ماجراست. او در تمام دورانی که سیاست فشار حداکثری به جمهوری اسلامی را دنبال می‌کرد به دنبال گفت‌و‌گو با مقامات ایران نیز بود و این روز‌ها نیز سیگنال‌هایی از مذاکره با ایران را به سمت دولتمردان چهاردهم فرستاده است.

این سیگنال ها، اما به چه نقطه‌ای خواهد رسید؟ آیا نشستن دور یک میز، پیاده روی و گفتگوی مستقیم مقامات ایرانی با همتایان آمریکایی‌شان ممکن خواهد بود؟

سیگنال‌هایی دو طرفه برای مذاکره مستقیم

ارزیابی فضای سیاسی و سیگنال‌هایی که این روز‌ها از سمت برخی دولتمردان صادر می‌شود حاکی از آن است که ایران در شرایط کنونی به اندازه دوره پیشین ریاست جمهوری ترامپ با مذاکره مخالف نیست، اما نه مذاکره با هر شرایطی.

مسعود پزشکیان رئیس دولت چهاردهم هفته گذشته پیش از تحلیف ریاست جمهوری دونالد ترامپ در گفت‌و‌گو با شبکه تلویزیونی NBC آمریکا اعلام کرد که ایران مشکلی برای مذاکره ندارد.

اعلام رسمی پزشکیان: تصمیم‌گیر نهایی گفت‌و‌گو با آمریکا رهبریست

پزشکیان با بیان این‌که رهبری تصمیم‌گیرنده نهایی درباره گفت‌و‌گو با آمریکاست اضافه کرده: «آنچه که باعث می‌شود رهبر معظم انقلاب ما به عنوان تصمیم‌گیر نهایی در این رابطه همراهی کنند و همیشه هم البته همراه بودند، این است که باید یک اطمینانی وجود داشته باشد که اگر گفت‌و‌گو کردیم نتیجه خواهد داد، نه اینکه گفت‌و‌گو برای گفت‌و‌گو بشود. گفت‌و‌گو برای اینکه احترام هر دو طرف و برابری در قبال این روند شکل بگیرد، نه اینکه ما بیاییم به تعهداتمان عمل کنیم و طرف مقابل به تعهداتش عمل نکند.»

ظریف هم تکرار کرد: تصمیم‌گیری با مقامات نظام است

چنین اظهاراتی چند روز قبل‌تر هم از سوی محمدجواد ظریف معاون راهبردی رئیس جمهور مطرح شده بود. ظریف که پیشتر نقش اول مذاکرات دولت روحانی را برعهده داشت، در حاشیه همایش وفاق ملی وقتی در بین خبرنگاران قرار گرفت مذاکره با آمریکا را منوط به تصمیم مقامات نظام دانست و گفت: «تصمیم‌گیری این موضوع با مقامات نظام است، من می‌گویم همیشه امکان دارد.»

عبدالعلی‌زاده: حاکمیت نظام هم به مذاکره رو در رو رسیده است

علی عبدالعلی‌زاده، نماینده ویژه رییس جمهور در اقتصاد دریامحور نیز اخیرا گفت: «باید با آقای ترامپ مذاکره کنیم نمی‌شود که مسائل کشور را معلق نگه داشت ضمن اینکه مجموع حاکمیت نظام هم به مذاکره رو در رو رسیده است.» این اظهارات با وجود آن‌که حواشی و واکنش‌های تندی برای عبدالعلی‌زاده به همراه داشت نشانه‌ای از هماهنگی دولت پزشکیان با حاکمیت بر سر گفت‌و‌گو با آمریکا بود. در واکنش به این اظهارات، اما مهدی کوچک‌زاده نماینده پایداری‌چی مجلس گفت: «آقای عبدالعلی زاده اگر این حرف‌ها را جلوی مردم تبریز می‌زد مردم تبریز دهانش را خرد می‌کردند.»

تندرو‌ها آرام خواهند گرفت؟

اما به نظر می‌رسد اولین مانع بین گفتگوی ایران و آمریکا نیرو‌های تندرو جناح راست هستند. کسانی که در دوره حسن روحانی به عنوان دلواپس شناخته می‌شدند و ماه‌ها قبل، گرد سعید جلیلی می‌گشتند تا او را راهی پاستور کنند. با این حال کنشگران و تحلیل‌گران بر این باورند که در صورت اراده رهبری تندرو‌ها آرام خواهند شد.

بیشتر بخوانید:مساله اقتصاد کلید مذاکره ایران و آمریکا

حمیدرضا ترقی، قائم مقام حزب موتلفه نیز در یک گفت‌و‌گو مخالفت خود با مذاکره با دولت ترامپ را اعلام کرده، اما متذکر شده است که مذاکره با آنهایی که برجام را پاره نکرده‌اند می‌تواند ادامه پیدا کند. با این حال او در بخش دیگری از سخنان خود به فرارو گفته: «موضوعات باید در شورای عالی امنیت ملی به بحث گذاشته شود و به تایید مقام معظم رهبری برسد و اگر ایشان اجازه دادند، طبیعتا مردم نیز مایلند این مذاکرات انجام شود.»

پشتوانه اظهارات پزشکیان، نظام است

سیاسیون موافق مذاکره با آمریکا نیز البته تاکید دارند پزشکیان در هماهنگی با رهبری و در چارچوب سیاست‌های کلی نظام این مسیر را دنبال خواهد کرد.

محمد سلامتی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفت‌و‌گو با خبرآنلاین معتقد است که پزشکیان اظهارات خود را در خصوص گفت‌و‌گو با آمریکا با پشتوانه حاکمیت بیان کرده است. او می‌گوید: «.. الآن پشتوانه اظهارات او نظام است، این افراد (تندروها) در کارشکنی کاری از پیش نخواهند برد و خود را ضایع می‌کنند. این نوع منتقدان راه حلی ندارند، می‌خواهند قدرت انقلابی کسب کنند. همچنین، چون انقلابی نیستند راه‌های انقلابی هم بلد نیستند. بنابراین، در زمانی که آقای پزشکیان پشتوانه نظام را دارد، این افراد کاری از پیش نخواهند برد.»

اگر نظام تصمیم گرفته باشد، مخالفان نمی‌توانند سنگ‌اندازی کنند

عبدالرضا فرجی‌راد، تحلیل گر سیاست خارجی و دیپلمات پیشین ایران نیز به خبرآنلاین می‌گوید: «من فکر می‌کنم، اگر مجموعه نظام تصمیم گرفته باشد، می‌توانند مخالفت خودشان را بیان کنند، اما نمی‌توانند در برابر آنچه تصمیم گرفته سنگ اندازی کنند. خصوصا در آمریکا دولتی روی کار آمده که با دولت قبلی متفاوت است. کشور‌ها هم با مشکلات اقتصادی و تحریمی زیادی روبه‌رو است. لذا، تصمیم‌گیرندگان نظام به این مخالفت‌ها توجهی نمی‌کنند.»

تصمیمات اصلی از طریق رهبری، رئیس جمهور و شورای عالی امنیت ملی اتخاذ می‌شود

حسن قشقاوی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در خصوص تصمیم‌گیری برای مذاکره و رابطه با آمریکا به خبرگزاری دانشجو گفته: «تصمیمات اصلی در خصوص روابط با آمریکا از طریق مقام معظم رهبری، رئیس‌جمهور و شورای عالی امنیت ملی اتخاذ می‌شود.»

احمد بخشایش، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز با بیان اینکه بهتر است مذاکرات ایران و امریکا به صورت مستقیم انجام شود، معتقد است: «یکی از حسن‌های آقای پزشکیان این است که کار‌هایی که انجام می‌دهد، با مقام معظم رهبری هماهنگ می‌کند و درباره مذاکرات نیز این اقدام را انجام داده و تا جایی که من اطلاع دارم، ایشان مایل به مذاکره با آمریکا نیز هستند. معمولاً عمان به عنوان واسطه بین ایران و آمریکا عمل می‌کند، اما بهتر است مذاکرات به صورت مستقیم انجام شود.»

مذاکره با آمریکا خط قرمز‌های زیادی دارد

فتح‌الله توسلی نماینده بهار و کبودرآهنگ در مجلس نیز درباره احتمال از سرگیری مذاکرات با آمریکا می‌گوید: تصمیم‌گیری درباره این مسئله بالاتر از سطح کمیسیون‌های مجلس است. آمریکا کشوری است که جنایت‌های زیادی علیه کشور ما مرتکب شده، از جمله به شهادت رساندن حاج قاسم سلیمانی که این موضوع به هیچ عنوان از ذهن و دل مردم ایران و دوستداران مقاومت در جهان پاک نخواهد شد. او البته اضافه کرده: هنوز درباره این مسئله که دولت تصمیم دارد با آمریکا مذاکره کند، چیزی به مجلس ارائه نشده و اگر هم شود، خط قرمز‌های زیادی درباره آن وجود دارد.

مطهری: به مذکراه مستقیم، توافق و حتی رابطه با آمریکا اعتقاد دارم

علی مطهری، نماینده سابق مجلس نیز در گفته: بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، هم می‌تواند به نفع ما در ایران تمام شود و هم می‌تواند به ضرر ما تمام شود. به اعتقاد این فعال سیاسی به هیچ عنوان مذاکره مستقیم با آمریکا و حتی رابطه با آمریکایی‌ها، نه به معنای تسلیم شدن در برابر خواسته‌های آمریکا است و نه فراموش شدن آرمان‌های انقلاب اسلامی. ما می‌توانیم مذاکره مستقیم با آمریکا را شروع کنیم و به توافق برسیم و حتی رابطه را با ایالات متحده از سر بگیریم و در عین حال آرمان‌های انقلاب اسلامی هم پابرجا باشد. این دو منافاتی با همدیگر ندارند. برای مثال آیا اگر اگر جمهوری اسلامی ایران به دنبال مذاکره و توافق و حتی رابطه با آمریکا باشد، به معنای آن خواهد بود که ایران آرمان فلسطین را رها کرده است یا آن را فراموش خواهد کرد؟ قطعاً اینگونه نخواهد بود. اتفاقا حتی مذاکره مستقیم و توافق با آمریکا می‌تواند به پررنگ شدن بیش از پیش آرمان فلسطین کمک کند.

وقتی رهبری تصمیم بگیرند، تندرو‌ها هم ساکت می‌شوند

حسین مرعشی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز با تاکید بر رابطه نزدیک پزشکیان با رهبری و هماهنگی رئیس دولت با سیاست‌های کلی نظام به روزنامه اعتماد گفته: «تندرو‌ها را نمی‌توان حذف کرد. در جمهوری اسلامی آنها همواره حرکت‌های ایذایی داشته‌اند ولی تعیین کننده نبوده‌اند. وقتی رهبری تصمیمی را بگیرند، آنها نیز ساکت می‌شوند. امروز مهم این است که هماهنگی و رابطه جناب آقای پزشکیان با رهبری بسیار خوب و نزدیک است. همکاری و همراهی آقای رییس‌جمهور با سیاست‌های کلی نظام و آوردن قدرت رهبری پشت سر دولت، می‌تواند تحرکات تندرو‌ها و مانع تراشی‌های‌شان را خنثی کند.»

بیشتر بخوانید:پزشکیان: به‌دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم، نبودیم و نخواهیم بود

مرتضی الویری، فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز در خصوص اظهارات پزشکیان‌به روزنامه شرق گفته: معتقدم این اقدامات با تایید و موافقت کلیت نظام نیز بوده است. بعید می‌دانم بدون هماهنگی با مقامات عالیرتبه و تصمیمات لازم چنین اقدامات و پیام‌هایی ارسال شده باشد.

محمدعلی ابطی فعال سیاسی اصلاح‌طلب نیز با اشاره به روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ترامپ شمشیر دولبه است. هم می‌تواند فرصت خوبی باشد و هم خطرآفرین. در دوره ترامپ میدان و مذاکره و دیپلماسی بیشتر از همیشه به کمک یکدیگر نیاز دارند. خدا کند که به نفع مردم ایران تحریم‌ها کاهش پیدا کند و دیپلماسی ما بتواند این دوران را به جای تهدید به فرصت تبدیل کند. در دوران ترامپ دیپلماسی سنتی جواب نمی‌دهد.»

پزشکیان؛ یک فرصت تکرار نشدنی؟

اگر دولت پزشکیان مجال گفت‌و‌گو پیدا کند اولین دولتی نخواهد بود که با آمریکا وارد مذاکره می‌شود؛ اما به نظر می‌رسد که او خوش اقبال‌تر از دیگر روسای جمهور در مورد مذاکره رو در رو باشد. مذاکره مستقیم دولت‌ها در جمهوری اسلامی با طرف آمریکایی تا دوره حسن روحانی یک تابو به حساب می‌آمد. روحانی، اما به واسطه سوابق دیپلماتیک خود، توانست خرق عادت کند؛ خرق عادتی که البته برای دولت او بی‌هزینه هم نبود؛ نیرو‌های تندرو در زمان مذاکرات هسته‌ای دولت او را بی‌نصیب نمی‌گذاشتند.دولت ابراهیم رئیسی هم که با روی کار آمدن خود در برابر پاسخ به سوال گفت‌و‌گو با آمریکا یک کلمه بیشتر نداشت: «نه!» و البته آثار همین یک کلمه در عرصه‌های مختلف خود را نشان داد.

بیشتر بخوانید:بررسی رسانه‌های جهان درباره سفر پزشکیان به روسیه

اکنون با توجه به آن‌که مذاکره با آمریکا برای دولت پزشکیان خرق عادت نیست و ریاست جمهوری او به‌نوعی حاصل اجماع گروه‌های سیاسی برای حل بخشی از مسائل کشور است، می‌توان پزشکیان را نه فقط در زمینه مذاکره و برقراری رابطه با آمریکا، یک فرصت استثنایی و شاید تکرار ناشدنی برای نظام جمهوری اسلامی دانست. خصوصا آن‌که تندروی‌هایی که نسبت به دولت روحانی وجود داشت تا به این جای کار حداقل در مورد پزشکیان وجود ندارد.