دستور کار عراقچی در سفر افغانستان چیست؟

اقتصاد۲۴- سیدعباس عراقچی عازم افغانستان می‌شود. این خبر را سفارت ایران در کابل اعلام کرده و اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه نیز آن را تایید کرده است. در حالی که هنوز از زمان دقیق این سفر اطلاعاتی منتشر نشده، صرف خبر آن بازتاب‌های زیادی داشته است. اتفاقی که حاکی از اهمیت سفر وزیر خارجه ایران است. البته مشخص نیست که وزیر خارجه ایران به دعوت چه مقامی از هیات موقت سرپرستی افغانستان به این کشور سفر می‌کند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که طیف گسترده‌ای از موضوعات سیاسی، اقتصادی و امنیتی در دستور کار سفر عراقچی است.

با اعلام خبر سفر عراقچی به افغانستان، فیلم گفت‌وگویی از او در فضای مجازی دست‌به‌دست شده است. در این فیلم سیدعباس عراقچی در سال ۹۸ و پس از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران از هزینه ۸ میلیون یورویی اتباع افغانی در ایران سخن می‌گوید و تاکید می‌کند که اروپا و آمریکا باید در قبال مهاجران افغان و غیر افغان مسئولیت پذیر باشند و اگر ایران به دلیل تحریم‌ها از تامین هزینه‌های اتباع ناتوان شود با آنها خداحافظی می‌کند. عراقچی در این گفت‌و‌گو توضیح می‌دهد که اتباع در ایران از یارانه‌هایی که به شهروندان ایرانی تعلق دارد استفاده می‌کنند. البته هزینه‌هایی که عراقچی اعلام کرده مربوط به سال ۹۸ و زمانی است که جمعیت اتباع در ایران بین ۲ تا ۳ میلیون نفر برآورد می‌شود.

 با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران، اما از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ جمعیت اتباع رشدی فزاینده داشت. به طوری که در پاییز ۱۴۰۲ نماینده دولت در جریان بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه جمعیت اتباع را ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اعلام کرد. البته این آمار حتی از آن زمان نیز گویا افزایش داشته است. چراکه یعقوب رضازاده عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌و‌گو با فراز گفت که جمعیت اتباع به بیش از ۱۰ میلیون نفر در ایران رسیده است؛ بنابراین طبق برآورد‌های فراز میزان استفاده اتباع خارجی از یارانه‌های مختلف اعم از نان، دارو، آموزش و انرژی سالانه ۷ میلیون و ۲۶۰ هزار تومان از جیب هر ایرانی است.

راهبرد‌های ضدایران طالبان

باوجود هزینه‌های بالای اتباع افغانی در ایران، هیات سرپرستی موقت افغانستان در مسائلی، چون حقابه هیرمند سیاست‌های دوستانه‌ای اتخاذ نکرده است. سال ۱۴۰۱ از ۸۲۰ میلیون متر مکعب حقابه قانونی ایران فقط ۲۷ میلیون متر مکعب تامین شد و سال گذشته نیز وضعیت نه تنها بهتر نشد بلکه وخیم‌تر نیز شد. بهانه مقامات هیات موقت سرپرستی افغانستان نیز این بوده که به دلیل کاهش بارش سطح سد‌های این کشور پایین آمده و آنها قادر به تامین حقابه ایران نیستند. در حالی که دولت ایران و کارشناسان وزارت نیرو تاکید کردند که تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد ادعای گروه طالبان مبنی بر کاهش ذخایر آبی درست نیست.

 طالبان حتی در بازدید هیات ایران و رایزنی‌های مرتبط نیز کمترین همکاری را با ایران داشت.

بیشتر بخوانید:عراقچی به کابل رفت

عدم همکاری افغانستان فقط در تامین حقابه هیرمند ایران نیست. به نظر می‌رسد که راهبرد هیات موقت سرپرستی افغانستان اتخاذ سیاست‌های ضدایران در حوزه آبی است. شانه آشکار این سیاست نیز دستور اخیر رهبر این گروه برای ساخت یک سد آبی بزرگ در خاشرود یعنی نزدیکی ایران است. همچنین با احداث سد سلما در افغانستان نیز آبی که به سد دوستی می‌آمد، همچون هیرمند عملا قطع شده است. در حالی که پیش از آن نزدیک به ۳۵ درصد آب شهر مشهد از افغانستان می‌آمد. به این ترتیب طالبان تلاش می‌کند تا کنترل هرچه بیشتری بر منابع حوزه آبی در مرز‌های افغانستان داشته باشد و از دادن حقابه‌های ایران سر باز زند.

کاهش مبادلات اقتصادی ایران و افغانستان در دوران طالبان

در دوره طالبان حجم مبادلات ایران با افغانستان نیز به یک سوم دوران اشرف غنی رسیده است. به گفته محسن روحی صفت کارشناس مسائل افغانستان بانک آرین ایران نیز در افغانستان در دوره طالبان بسته شد و هنوز باز نشده است. با این همه موازنه تجاری ایران و افغانستان همواره به سود ایران بوده و گفته شده هیاتی اقتصادی نیز عراقچی را در سفر به افغانستان همراهی می‌کنند.

دولت چهاردهم و کوشش برای تغییر رویکرد دیپلماسی

تغییر رویکرد‌های دیپلماسی در دولت چهاردهم از آغاز با سخنان مسعود پزشکیان در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری محسوس بود. با روی کارآمدن دولت و انتخاب عراقچی در مسند وزیر خارجه، یکی از اولین تغییر‌ها در وزارت خارجه انجام شد؛ حسن کاظمی قمی سفیر و نماینده ویژه دولت سیزدهم در افغانستان جای خود را به علیرضا بیگدلی داد. تا اینجا علیرضا بیگدلی، رویه متفاوتی از کاظمی قمی را پیش گرفته و با مسئولان هیات موقت سرپرستی افغانستان از جمله ولوی عبدالکبیر (معاون سیاسی وقت نخست‌وزیر افغانستان)، امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه افغانستان، شیرمحمد عباس استانکزی، معاون وزارت خارجه، سراج‌الدین حقانی وزیر داخله دولت سرپرست دیدار و گفت‌و‌گو‌هایی داشته است. از سوی دیگر ذاکر جلالی ذاکر از مقامات هیات موقت سرپرستی افغانستان نیز در واکنش به خبر سفر عراقچی آن را آغاز فصل جدیدی در روابط دو کشور دانسته و گفته که منافع مشترک سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان افغانستان و ایران فرصتی برای تقویت همکاری‌های دوجانبه است.

سند جامع همکاری ایران و افغانستان در دستور کار عراقچی

براساس اطلاعات رسیده به فراز سفر عراقچی به افغانستان یک روزه است و در روز‌های آتی در راس هیاتی سیاسی و اقتصادی انجام خواهد شد. افزایش جمعیت مهاجران و اتباع افغانی غیرمجاز در ایران در سه سال اخیر، مسائل دوجانبه‌ای همچون حقابه و مسائل امنیتی از جمله مهم‌ترین محور‌های سفر عراقچی خواهد بود. همچنین گفته می‌شود که موضوع سند جامع همکاری‌های دو کشور نیز در سفر یک روزه عراقچی در رایزنی‌ها مطرح شود. هرچند جزییاتی از این سند منتشر نشده، اما مذاکراتی طولانی پیش از قدرت گرفتن طالبان در افغانستان با حکومت قبلی این کشور درباره این سند در جریان بود. با این حال با روی کار آمدن طالبان و تغییر حکومت این مذاکرات متوقف شد و به مرحله نهایی و امضاء نرسید.

به این ترتیب طیفی از مسائل دو جانبه در سفر عراقچی مطرح خواهد بود. از سوی دیگر با توجه به تحولات منطقه و به ویژه آتش بس غزه و قدرت گرفتن هیات تحریر شام در سوریه، ممکن است برخی مسائل منطقه‌ای نیز محل بحث و گفت‌وگوی وزیر خارجه ایران و مقامات هیات موقت سرپرستی افغانستان باشد.