رویای آبی اردوغان؛ رمزگشایی از خیز سلطان برای توسعه توان دریایی ترکیه

اقتصاد۲۴- در سال‌های اخیر، ترکیه به طور قابل توجهی جاه‌طلبی‌های دریایی‌اش را در دریای مدیترانه تقویت کرده و هدف این بازیگر اعمال نفوذ و حفاظت از منافع خود در منطقه است. اخیراً، رزمایش ماوی وطن ۲۰۲۵، یک عملیات دریایی در مقیاس بزرگ که بین ۷ تا ۱۶ ژانویه در دریای سیاه، دریای اژه و دریای مدیترانه برگزار شد، آرزو‌های استراتژیک دریایی آنکارا را به نمایش گذاشت.

این عبارات بخشی از یادداشت منتشر شده در The Cradle است که توسط اقتصاد نیوز در دو بخش ترجمه شده و بخش نخست آن تحت عنوان «خیز اردوغان برای مانور از دریای مدیترانه تا دریای سیاه/ عبور آنکارا از اف-۳۵ آمریکا و اس-۴۰۰ روسیه؛ فصل تازه بازی ژئوپلتیکی کلید خورد؟» منتشر شد و در ادامه بخش دوم و نهایی آمده است.

خانه آبی و پیامد‌های آن

فضای دریایی یک عنصر کلیدی در دکترین ژئوپلیتیک معاصر ترکیه است. تا همین اواخر، نقطه اصلی تنش در حوزه دریایی میان ترکیه با یونان و قبرس محدود بود. توسعه ظرفیت فنی برای حفاری نفت و گاز در دریا، کشف و بهره‌برداری از میدان پرینوس در دریای اژه و روند تدوین پیش‌نویس کنوانسیون حقوق دریا توسط سازمان ملل در دهه ۱۹۷۰ شروع به تغییر کرد.

افسران ارشد نیروی دریایی ترکیه در سال ۲۰۰۶ اصطلاح وطن آبی را برای نشان دادن نیاز ترکیه به دفاع از منطقه وسیع اقتصادی انحصاری (EEZ) پذیرفتند و از آن استفاده کردند. در دهه ۲۰۱۰، این دکترین فراتر از دریای اژه و قبرس تا دریای سیاه و مدیترانه شرقی گسترش یافت. از آن زمان، اردوغان به یکی از نمایندگان برجسته «میهن آبی» تبدیل شده و این مفهوم پایه و اساس سیاست منطقه‌ای «فعال» ترکیه در نظر گرفته می‌شود.

اگرچه این دکترین به منابع انرژی جدید در دریای سیاه و مدیترانه شرقی نیز مرتبط است، اما می‌توان آن را به عنوان یک مفهوم ژئوپلیتیکی گسترده در نظر گرفت که در نهایت آرزوی کنترل مسیر‌های ترانزیتی دریای شرقی به اروپا را در خود نهفته دارد.

بیشتر بخوانید:اردوغان یک روز عزای عمومی اعلام کرد

دریای مدیترانه از بسیاری جهات میدان مانور ژئوپلیتیکی با اهمیت است. روزانه ۷ هزار کشتی تجاری بخش قابل توجهی از لجستیک اروپا از طریق حمل و نقل در این دریا را تأمین می‌کنند. این مسیر ترانزیت نفت و گاز خاورمیانه را به دریای سرخ، مدیترانه، دریای اژه، دریای سیاه، اروپا و اقیانوس اطلس منتقل می‌نماید. حمل و نقل دو طرفه هیدروکربن از طریق این مسیر برای ترکیه و سایرین مهم است؛ بنابراین می‌توان آن را جغرافیای حیاتی تجارت خارجی قلمداد کرد.

در این میان دریاسالار بازنشسته آلتین سوین که به‌اتهام تلاش برای کودتا در جریان محاکمه‌های ارژنیکون دستگیر شد، به The Cradle گفت که این منطقه نه تنها به خاطر منابع انرژی بالقوه‌اش، بلکه برای اطمینان از انتقال منابع انرژی مناطق همسایه به بازار‌ها نیز مهم است.

به ادعای او، این جغرافیا محل تلاقی مسیر‌های دریایی مهم مانند کانال سوئز، تنگه ترکیه و مسیر‌های مدیترانه مسیر‌های مهم تجاری است. مدیترانه همیشه مرکز ژئواستراتژیک (هارتلند) جهان در دریا بوده است. امروزه این مرکز به مدیترانه شرقی منتقل شده است.

رویای دریایی اردوغان

علاوه بر این، گروهی براین باورند که حضور نیروی دریایی ترکیه در لیبی، سومالی و شاخ آفریقا و همچنین در لبنان در کنار نیروی یونیفل سازمان ملل متحد و در قطر با سایر عناصر نیرو‌های مسلح ترکیه، هر کدام دلایل خاص خود را دارند.

او می‌گوید: «معقول‌تر است که همه آنها را مرتبط با گسترش حوزه‌های منافع و نفوذ ترکیه بدانیم». علاوه بر منابع هیدروکربنی، از جمله هیدرات گاز، برای تولید انرژی از دریا‌ها از طریق باد، جریان جزر و مد با گذاشتن صفحات خورشیدی نیز گزینه‌های قابل تاملی برای تحقق اهداف بلندپروازانه ترکیه است.

علاوه بر این، جزیره قبرس، که امنیت سواحل جنوبی ترکیه را تامین می‌کند، امنیت خود را نیز از طریق جمهوری ترکیه خودخوانده قبرس شمالی (TRNC) محقق می‌سازد.

گسترش نیروی دریایی تهاجمی ترکیه به تنش‌های فزاینده میان این بازیگر با یونان، مصر و اسرائیل منجر شده است که همگی ادعا‌های همپوشانی در مدیترانه شرقی دارند. یونان، به ویژه، به شدت به دکترین "میهن آبی" واکنش نشان داده است، زیرا از تجاوز به آب‌های سرزمینی خود هراس دارد.

بنابراین، توسعه نیروی دریایی ترکیه نه تنها به خاطر دفاع، بلکه در قاب رقابت قدرت منطقه‌ای قابل تبیین است. استقرار قاطعانه نیرو‌های دریایی ترکیه در آب‌های مورد مناقشه تنش‌های دیپلماتیک را افزایش داده و نگرانی‌ها را در مورد رویارویی‌های نظامی احتمالی افزایش داده است.

بیشتر بخوانید:عکس/ ژست سهل‌انگارانه پزشکیان مقابل اردوغان

با وجود تنش با متحدان غربی بر سر مسائلی مانند سیستم موشکی اس-۴۰۰ روسیه و اختلافات انرژی، ترکیه همچنان یکی از اعضای مهم ناتو است. مانور‌های دریایی اخیر با ایالات متحده، مانند رزمایش مشترک اوت ۲۰۲۴ در شرق مدیترانه، نشان می‌دهد که آنکارا به حفظ روابط نظامی قوی با واشنگتن ادامه می‌دهد.

هزینه‌های مانور منطقه‌ای آنکارا

در حالی که ترکیه هنوز با قدرت‌های دریایی جهانی مانند ایالات متحده یا چین رقیب نیست، اکنون دارای قدرتمندترین نیروی دریایی در غرب آسیاست و در بین ۱۰ نیروی دریایی برتر در سراسر جهان قرار دارد. دریاسالار بازنشسته سویم خاطرنشان می‌کند که در حالی که قدرت دریایی ترکیه به طور قابل توجهی گسترش یافته است، این کشور در مرحله انتقالی باقی مانده و به عنوان یک "نیروی متوسط" در سطح جهانی و "یک نیروی در مقیاس بزرگ" در سطح منطقه قلمداد می‌شود.

او پیشنهاد می‌کند که نقش ترکیه به این بستگی دارد که چگونه پیشرفت‌های دریایی را در یک استراتژی ژئوپلیتیکی گسترده‌تر ادغام کند. در این میان صلح و ثبات در شرق مدیترانه باید در اولویت باقی بماند؛ چرا که رقابت دریایی کنترل نشده می‌تواند منجر به درگیری‌های ناخواسته شود.

از منظری دیگر، نیروی دریایی ترکیه را نمی‌توان یک نیروی دریایی (دریای آزاد) با «بعد جهانی» در نظر گرفت. بلکه می‌توان آنها را ابزار مبارزه قدرت منطقه‌ای دانست. در حالی که قدرت دریایی گزینه‌های استراتژیک آنکارا را تقویت می‌کند، خطراتی را نیز به همراه دارد؛ به ویژه در محیطی که تنش‌ها با یونان، اسرائیل و شرکای ناتو حل نشده باقی مانده است.

این افزایش قدرت فقط مربوط به پرستیژ آنکارا نیست. این گزاره مواردی، چون تامین منابع انرژی، کنترل مسیر‌های تجاری حیاتی و تاکید بر نفوذ استراتژیک ترکیه از دریای مدیترانه تا آفریقا را در بردارد. سال‌های آینده نشان خواهد داد که آیا جاه‌طلبی‌های دریایی ترکیه به نفوذ پایدار یا ایجاد بی‌ثباتی بیشتر منجر می‌شود یا نه.

در حال حاضر، ناوگان رو به رشد و دکترین دریایی قاطعانه این کشور را تضمین می‌کند تا به عنوان بازیگر اصلی در توازن قدرت در حال تحول غرب آسیا باقی بماند