شگرد ایران در دور زدن تحریم‌ها با استفاده از تکنولوژی بلاکچین/ رمز ارز‌ها پایانی بر تحریم‌های سنتی است؟

اقتصاد ۲۴- موضوع تحریم‌ها اگر روزگاری به مانند یک سد در مقابل روند تجارت خارجی و بازار سرمایه ایران دیده می‌شد، اما امروز در نهایت می‌توان تحریم‌ها را در نهایت در حد یک تور پر خلل و فرج دید که دیگر جلودار اراده کشور برای شکست تحریم‌های اقتصادی نیست. یکی از راهکار‌های دور زدن تحریم‌ها استفاده از فناوری‌های نوین برای مراودات مالی از جمله استفاده از تکنولوژی بلاکچین و یا به عبارت بهتر رمز ارز‌ها است. اولین ظهور رمز ارز‌ها در سال ۲۰۰۹ و با معرفی سکه‌ای دیجیتال بود که به بیت‌کوین مشهور شد؛ پس از آن طولی نکشید که بیت‌کوین به شدت رشد کرد و جای خود را در بین جوامع مالی به دست آورد.

در حال حاضر گفته می‌شود که بیش از ۱۳۰۰ نوع مختلف رمز ارز وارد بازار کیریپتو شده‌اند و هر کدام از آنان ویژگی‌ها و رویکرد‌های مخصوص به خود را دارند. مهمترین ویژگی رمز ارز‌ها که آنها را به ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها و یا انجام مبادلات ناشناس تبدیل کرده است، غیر متمرکز بودن آنهاست. غیر متمرکز بودن یعنی رمز ارز‌ها به مانند آب جاری در فضای دیجیتال هستند و هیچ مقر فرماندهی و مرکزی ندارد. اگر بخواهیم ساده‌تر بیان کنیم مبادله یک ارز دیجیتال مانند جابجایی پول در بانک نیست.

چرا رمز ارز‌ها برای دور زدن تحریم‌ها مفیدند؟

در مبادلات بانکی دو فرد مستقیم به یکدیگر وصل نمی‌شوند، یعنی زمانی که شخصی پولی را به حساب شخص دیگر واریز می‌کند، درخواست این جابجایی ابتدا به بانک عامل رفته و نهایتا پول از حساب واریز کننده برداشت و به حساب دریافت کننده واریز می‌شود. بدیهی است که در این جریان علاوه بر لزوم تایید انتقال از سوی بانک مبدا و مقصد، نظارت و تایید بانک مرکزی و همچنین قابلیت رهگیری تراکنش وجود دارد؛ اما در مبادلات ارز دیجیتال فرستنده و دریافت کننده به صورت مستقیم با یکدیگر در ارتباط هستند و نیاز به هیچ تاییدی برای انجام تراکنش وجود ندارد، چرا که در واقع هیچ مرجعی برای تایید وجود نداری و این مبادله صرفا تراکنشی رمز نگاری شده بین کیف پول دیجیتال دو طرف است.

از طرف دیگر اساس رمز ارز‌ها بر رمزنگاری دو طرفه است که موجب می‌شود طرفین معامله تا حد بالایی ناشناس بمانند. اولین گزارش وزارت دادگستری آمریکا بیان می‌کند که جمهوری اسلامی ایران برای دور زدن تحریم‌ها به استفاده از رمز ارز‌ها رو آورده است. این گزارش وزارت دادگستری آمریکا مورخ ۴ نوامبر ۲۰۲۲ در مورد فعالیت‌های غیرقانونی مرتبط با رمز ارز‌ها تاکید دارد که شرکت‌های ایرانی از جمله وابسته به سپاه پاسداران از سال ۲۰۱۸ به این سو، با تولید ۸ میلیارد دلار رمز ارز، تحریم‌های آمریکا را دور زده‌اند.

همچنین این گزارش تشریح می‌کند که سه ماه پیش از آن و در روز ۹ اوت، ایران نخستین واردات خود را به مبلغ ۱۰ میلیون دلار با استفاده از یک رمز ارز نامشخص و با دور زدن تحریم ها، انجام داد. این معامله بخشی از یک راهبرد گسترده‌تر برای تجارت از طریق دارایی‌های دیجیتال و قرارداد‌های هوشمند خارج از محدوده سامانه مالی جهانی تحت سلطه دلار آمریکا بود که همچنین با هدف تسهیل تجارت دوجانبه بین ایران و کشور‌هایی مانند روسیه صورت گرفت که تحت تحریم‌های مشابه آمریکا و جامعه بین المللی قرار دارند. به همین منظور، ایران و روسیه در نوامبر ۲۰۱۸ قراردادی دوجانبه در زمینه همکاری ارز‌های دیجیتال منعقد کردند و دو ماه بعد، سازمان توسعه تجارت ایران مذاکراتی را برای استفاده از رمز ارز برای تراکنش‌های مالی با روسیه و هفت کشور دیگر از جمله اتریش، بوسنی و هرزگوین، انگلستان، فرانسه، آلمان، سوئیس و آفریقای جنوبی انجام داد.

بیشتر بخوانید: تتر لیدر بازار شد؛ رد پای بازارساز در قیمت دلار

هرچند که این گزارش اولین بازخورد استفاده از رمز ارز‌ها برای دور زدن تحریم است، اما این نکته را روشن می‌کند که امکان نفوذ در سد تحریم با استفاده از این ابزار وجود دارد؛ در همین راستا عبدالناصر همتی وزیر اقتصاد نیز تاکید کرد که جمهوری اسلامی از ظرفیت رمز ارز‌ها برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کند. باید توجه داشت که استفاده از رمز ارز‌ها نه تنها موجب آسان‌تر شدن مبادلات اقتصادی با متحدان و هم پیمانان کشور می‌شود و به موسسات ایرانی امکان دور زدن تحریم‌ها را می‌دهد، بلکه این امکان را برای سایر شهروندان ایرانی نیز مهیا می‌کند که انتقال دارایی‌های خود به داخل و خارج کردن آن از کشور را آسان‌تر انجام دهند، اما آیا با تکیه رمز ارز‌ها می‌توان تحریم‌ها را به شکست کامل کشاند؟

آیا گسترش فناوری بلاکچین و رمز ارز‌ها پایانی بر تحریم‌های سنتی است؟

هر چند که همانطور که گفته شد رمز ارز‌ها پتانسیل بسیار خوبی برای شکستن تحریم‌ها دارند، اما توجه به چند نکته برای استفاده از آنها در این راستا نیز ضروری است. در دنیای رمزارز‌ها تغییرات قیمتی بسیار سریع، شدید و شبانه روزی است؛ چرا که این فضا هرگز تعطیل نمی‌شود و به همین سبب تاثیرات متغییر‌ها به صورت شبانه روزی بر آن در حال اعمال است. روشن است که در چنین شرایطی انجام معاملات بسیار بزرگ ریسک بزرگی نیز به همراه دارد و ممکن است که با تغییرات قیمتی زیان هنگفتی برای طرفین پدید آید.

نکته پر اهمیت دیگر نیز نوع استخراج رمز ارزهاست که معمولا به وسیله دستگاه‌های موسوم به ماینر انجام می‌شود، اما این دستگاه مصرف انرژی بسیار بالایی دارند. هر چند که نرخ انرژی در ایران بسیار پایین است و یارانه بسیار زیادی از سوی دولت به حامل‌های انرژی اختصاص می‌یابد، اما با این شرایط نیز همچنان ناترازی‌های انرژی و خاموشی‌ها مسئله‌ای مهم برای تامین انرژی ماینر‌ها است.

نکته مهم دیگر نیز نیاز‌های اقتصادی کشور است؛ باید توجه کرد که کشور ما اقتصاد بسیار گسترده و بزرگی دارد که به تبع آن حجم تجارت جهانی و نیاز به سرمایه گذاری نیز در آن بسیار بالا است؛ بنابراین تنها با تکیه بر پتانسیل رمز ارز‌ها نمی‌توان تمام نیاز‌های تجاری کشور را برطرف نمود و نیاز به ساز و کار‌های ضد تحریمی موازی همچنان وجود دارد. علاوه بر آن نرخ خدمات صرافی‌های رمز ارز نیز بالاست و ممکن است برای برخی از فعالیت‌ها این مورد اقتصادی نباشد. همچنین ممکن است که برخی طرف‌های خارجی نیز با توجه به برخی ملاحظات حاضر به تسویه‌های مالی از طریق رمز ارز‌ها نباشند و یا شرایط خاصی را برای این نوع مبادله در نظر داشته باشند.

عباس آشتیانی، پژوهشگر حوزه رمز ارز‌ها و بلاکچین در این خصوص به اقتصاد ۲۴ گفت: قطعا رمز دارایی‌ها می‌توانند نقش بسیار پرنگ و شگرفی در موضوع شکستن تحریم‌های اقتصادی علیه کشور ایجاد کنند. این کلاس دارایی جدید که هم اکنون مورد توجه تمام جهان قرار گرفته است، می‌تواند ابزاری موثر برای تسویه مبادلات تجاری خارجی کشور باشد، اما برای به کارگیری این ابزار نظام مالی کشور نیازمند گام‌های عملیاتی زیادی است.

وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین این گام ها، شناسایی و تدوین آیین نامه‌ای از سوی وزارت صمت و بانک مرکزی است که همانطور که طلا را می‌توان منشا بازگشت ارز صادراتی دانست، رمز دارایی‌ها نیز به این منظور شناسایی شوند؛ یعنی آیین نامه‌ای نگارش و تصویب شود که صادرکنندگان بتوانند در کنار دیگر ارز‌ها و طلا ارز حاصل از صادرات خود را به صورت رمز دارایی به کشور بازگردانند. در همین راستا می‌توان تصریح کرد که بایستی موانع قانونی در حوزه گمرک برای استفاده از رمز دارایی در مورد واردات و صادرات برطرف شود تا بتوانیم از این نوع دارایی استفاده کنیم.

آشتیانی در خصوص تغییر سریع قیمت رمز ارز‌ها و ریسک ناشی از آن گفت: برخی از رمز ارز‌ها حتی نسبت به برخی از ارز‌های خارجی نیز ثبات قیمت بالاتری دارند که از این دسته می‌توان به تتر اشاره کرد؛ به همین جهت می‌توان با استفاده از این نوع کوین‌ها، ریسک مورد نظر را کاهش داد، اما توجه به این نکته ضروری است که موضوعیت استفاده از رمز ارز‌ها برای دور زدن تحریم فقط در موعد تسویه معاملات است و می‌توان حتی با استفاده از رمز دارایی پر نوسان نیز تسویه و جابجایی ارزش معامله را انجام داد و پس از آن می‌توان به سرعت رمز دارایی مورد استفاده قرار گرفته را به فروش گذاشت و تبدیل نمود.

پژوهشگر حوزه رمز ارز‌ها و بلاکچین در پایان تصریح کرد: هرچند مبدا و مقصد معاملات در حوزه کریپتو نیز قابل شناسایی است، اما حتی در صورت شناسایی این مبادلات توسط دولت‌های متخاصم نیز امکان ضبط اموال و اعمال محدود در این حوزه به شدت کمتر از شیوه‌های سنتی تسویه و جابجایی ارزش معاملات است؛ پس می‌توان گفت که رمز ارز‌ها ابزاری بسیار مناسب برای تسویه مبادلات تجاری خارجی هستند.

به گزارش اقتصاد ۲۴؛ هر چند که بازار رمز ارز‌ها بازاری پرریسک و پر متغییر است و همچنین صرافی‌های رمز ارز نیز هزینه بالایی دارند و از این جهت تجارت با تکیه بر رمز ارز‌ها می‌تواند ریسک و هزینه بالایی را به معاملات تجاری تحمیل نماید، اما می‌توان این تکنولوژی را ابزار کارآمد برای مبادلات تجاری خرد در شرایط تحریمی دانست.