پرونده سوریه در سعدآباد؛ آیا قطر در قامت میانجی‌گری چندسویه وارد تهران شده است؟

اقتصاد۲۴- مسعود پزشکیان عصر دیروز چهارشنبه به طور رسمی از شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، در مجموعه فرهنگی، تاریخی سعدآباد استقبال کرد. سفر امیر قطر و هیات بلندپایه مجددا نقش میانجی‌گری قطر را به میان آورده است. اما به نظر می‌رسد این میانجی‌گری بیش از آنکه مساله هسته‌ای و وساطت میان ایران و آمریکای ترامپ را محور رایزنی‌ها قرار داده باشد، موضوع محوری سوریه و تبادل پیام میان تهران و دمشق جدید را کانون گفت‌و‌گو‌های سطح بالا قرار داده است. 
دوحه همراه با آنکارا از اصلی‌ترین بازیگران و متحدان نظام سیاسی جدید سوریه به رهبری احمد الشرع یا همان ابومحمد الجولانی سابق، رهبر گروه سلفی-جهادی هیئت تحریرالشام، به شمار می‌روند. پیش‌تر محمدرضا رئوف شیبانی، دستیار ویژه وزیر خارجه در امور سوریه، با تایید اظهارات اخیر اسعد شیبانی، وزیر امورخارجه دولت موقت سوریه، مبنی بر تبادل پیام‌های مثبت بین تهران و دمشق گفت که جمهوری اسلامی ایران به صورت غیرمستقیم با مسوولان کنونی سوریه در ارتباط است و پیام‌هایی نیز دریافت کرده‌ایم.

نماینده ویژه وزیر امور خارجه کشورمان در امور سوریه افزود: «نگاه ما نسبت به تحولات سوریه و بازگشت روابط با سوریه، نگاهی رو به جلوست.» وی تاکید کرد: «ما با تامل و تانی تحولات سوریه را رصد می‌کنیم و در زمان مناسب تصمیم خاص خودمان را خواهیم گرفت.» در همین خصوص رئیس‌جمهور دیروز چهارشنبه در نشست خبری با تمیم بن حمد، امیر قطر، بر نقش خیرخواهانه قطر و جایگاه آن در سیاست خارجی ایران تاکید کرد: تقویت و توسعه روابط در حوزه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و امنیتی با کشور‌های منطقه و همسایه سیاست کلیدی جمهوری اسلامی ایران است و در این میان دولت دوست و برادر قطر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

حلقه اتصال ایران با دمشق جدید

از همین زاویه یک منبع آگاه درخصوص جزئیات این سفر، به‌ویژه میانجی‌گری دوحه میان تهران و دمشق، به «دنیای اقتصاد» گفت: سفر امیر قطر به تهران پس از تحولات اخیر منطقه و بین‌المللی سفری مهم و حائز اهمیت است که به نظر می‌رسد مهم‌ترین بحث در ارتباط با این سفر مربوط به مسائل منطقه‌ای به‌ویژه سوریه باشد. قطر نفوذ غیرقابل چشم‌پوشی در دولت جدید دمشق دارد و می‌تواند به جمهوری اسلامی ایران و دولت انتقالی سوریه برای از سرگیری روابط کمک کند. این منبع افزود: ازسرگیری روابط برای هر دو کشور دارای اهمیت است، چراکه اولا سوریه اهمیت راهبردی در منطقه شامات دارد و روابط تاریخی تهران و دمشق نباید از بین برود. علاوه بر این، میلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری اقتصادی ایران در سوریه در زمینه‌های اقتصادی می‌تواند بستری برای ازسرگیری روابط باشد به‌ویژه که بعد از پایان فضای احساسی بعد از تغییرات سیاسی و رفت‌وآمد‌های دیپلماتیک، دولت دمشق با واقعیت‌های اداره کشور مواجه شده است. 

این منبع با اشاره به نقش چندجانبه قطر در حوزه سیاست خارجی و فراتر رفتن از نقش سنتی قدرت گفت: سفر امیر قطر در زمینه بین‌المللی هم می‌تواند مهم باشد؛ هرچند مقامات رسمی تاکید کرده‌اند که پیامی از سوی قطر به تهران آورده نمی‌شود ولی اساسا ارزش افزوده سیاست خارجی قطر میانجی‌گری سیاسی است و بعید است که دوحه نسبت به پرونده ایران و آمریکا بی‌تفاوت و بدون موضع باشد. از این رو آنها تلاش می‌کنند با ابتکار عملی به تهران بیایند و این ابتکار را احتمالا با آمریکایی‌ها نیز مطرح خواهند کرد تا شاید بتوانند دیدگاه‌هایشان را به هم نزدیک کنند؛ هرچند تضمینی برای موفقیت‌آمیز بودن چنین ابتکار‌هایی وجود ندارد. این منبع در پایان تاکید کرد: در زمینه دوجانبه هم اگرچه روابط خوبی میان تهران و دوحه از نظر سیاسی وجود دارد، ولی از جنبه اقتصادی این روابط محدود به خرده تجارت است و شاهد پیشرفت و ارتقا به روابط اقتصادی راهبردی نیستیم. علاوه بر این، پرونده پول‌های ایران که از کره جنوبی به قطر منتقل شد، هنوز حل نشده و موفقیتی در این زمینه حاصل نشده است که می‌تواند در روابط فی‌مابین اثر منفی داشته باشد.

پاسخی به سفر مهرماه پزشکیان

سفر امیر قطر پاسخی به سفر رئیس‌جمهور ایران در مهر‌ماه سال جاری است. مسعود پزشکیان ۱۱ مهر ۱۴۰۳ به منظور دیدار رسمی دوجانبه با امیر قطر و نیز شرکت در اجلاس مجمع گفت وگوی همکاری آسیا به این کشور سفر کرده بود. در این سفر مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران و قطر ۶ سند و یادداشت تفاهم همکاری در بخش‌های مختلف اقتصادی و تجاری، فرهنگی، آموزشی و ورزشی به امضا رساندند.

جایگاه ویژه قطر در سیاست خارجی ایران

رئیس‌جمهور ایران در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با امیر قطر، گفت: کشور دوست و برادر قطر از جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برخوردار است. مسعود پزشکیان با بیان اینکه در این سفر با برادرم امیر محترم دولت قطر درخصوص موضوعات دوجانبه و در راستای تامین منافع مشترک گفت‌و‌گو کردیم و تصمیمات خوبی در جهت توسعه و تعمیق مناسبات و گشودن مسیر‌های جدید همکاری اتخاذ کردیم، اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران معتقد است کشور‌های منطقه می‌توانند براساس سیاست حسن همسایگی، احترام متقابل و تعامل سازنده در جهت حفظ ثبات و امنیت در منطقه گام بردارند و مسیر همکاری مشترک را هموار کنند. 

بیشتر بخوانید: روسیه و آمریکا پشت میز مذاکره در ریاض و اوکراین بیرون بازی و در حاشیه؛ تغییری شگفت‌آور در راه است

رئیس‌جمهور در ادامه یادآور شد: در این دیدار بر حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت کشور سوریه و مشارکت همه مردم این کشور در تعیین سرنوشت خود تاکید کردیم. لازم می‌دانم از تلاش‌های میانجی‌گرایانه قطر برای دستیابی به آتش‌بس در غزه و آزادسازی اسرای مظلوم فلسطینی قدردانی کنم. پزشکیان افزود: در دیدار با امیر قطر بر ضرورت اتخاذ تدابیر منسجم‌تر کشور‌های اسلامی در راستای کاهش آلام و رنج‌های مردم غزه و توقف جنایات علیه آنان و همچنین پیگیری اقدامات جنایتکارانه رژیم صهیونیستی تاکید کردیم و بر این باوریم که تمام ملت‌ها و دولت‌های منطقه و جهان بر پایه ارزش‌های الهی و انسانی باید تلاش خود را برای دفاع از مردم مظلوم فلسطین به‌ویژه غزه در برخورداری از زندگی ایمن در سرزمین تاریخی خود به کار گیرند

تاکید امیر قطر بر گفت‌و‌گو برای حل اختلافات

امیرقطر نیز در این نشست خبری مشترک با ابراز خوشحالی از سفر به ایران، گفت: این سفر در شرایطی انجام شده که منطقه ما با تحولات و چالش‌هایی روبه‌روست و نیازمند هماهنگی و مشورت در مورد آن هستیم. شیخ تمیم بن حمد بن خلیفه آل‌ثانی افزود: سفر اخیر رئیس جمهوری اسلامی ایران به قطر فرصت خیلی مهم و خوبی بود برای اینکه بتوانیم روابط برادرانه و تاریخی بین خودمان را گسترش دهیم، روابطی که بر پایه حسن همجواری بین دو کشور است. ما اطمینان داریم که ادامه این‌گونه سفر‌ها می‌تواند به گسترش هرچه بیشتر این روابط کمک کند. شیخ تمیم بیان کرد: امروز من گفت‌و‌گو‌هایی با جناب رئیس جمهور اسلامی ایران درخصوص زمینه‌های مختلف همکاری بین دو کشور داشتم و ما تاکید کردیم که باید فرصت‌های همکاری احتمالی بیشتری را بین یکدیگر به‌خصوص در زمینه‌های تجاری و اقتصادی ایجاد کنیم. 

وی تصریح کرد: ما همچنین بر اهمیت پیگیری نتایج نشست‌های کمیسیون اقتصادی مشترک بین دو کشور که اخیرا منعقد شد و افزایش حجم تبادل تجاری بین دو کشور تاکید کردیم؛ به طوری که بتواند اهداف ما را محقق کند. علاوه بر آن تاکید کردیم همکاری خود را در همه زمینه‌ها گسترش دهیم. امیر قطر ادامه داد: ما همچنین درخصوص شرایط سختی که منطقه ما با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند و درخصوص مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی که مورد اهتمام مشترک ماست گفت‌و‌گو کردیم. وی گفت: ما توافق کردیم که بهترین راه برای حل نزاع‌هایی که درحال‌حاضر وجود دارد گفت‌و‌گو‌های سازنده است. ما در این راستا از آنچه جناب پزشکیان درخصوص روابط سازنده با کشور‌های شورای همکاری کشور‌های اسلامی مبتنی بر منافع مشترک و حسن همجواری فرمودند، استقبال می‌کنیم. شیخ تمیم با استقبال از رویکرد ایران درمورد توسعه و تعمیق روابط با همسایگان، گفت: ما همچنین از تفاهم‌هایی که منجر به حمایت از استقرار و ثبات و شکوفایی در منطقه باشد حمایت می‌کنیم.

امیر قطر تاکید کرد: مساله فلسطین در صدر صحبت‌ها و پرونده‌هایی بود که در ارتباط با آن صحبت کردیم. ما بر لزوم پایبندی به توافق آتش‌بس در غزه تاکید می‌کنیم و معتقدیم که طرف‌ها باید به اجرای مراحل این توافق متعهد باشند. همچنین بر اهمیت اینکه کمک‌های انسان‌دوستانه به برادرانمان در غزه برسد نیز تاکید کردیم. وی افزود: من امروز خدمت رئیس جمهوری اسلامی ایران تاکید کردم که کشور قطر و شرکای آن درخصوص میانجی‌گری برای موفقیت‌آمیز بودن این توافق متعهد هستند؛ توافقی که به نظر من گامی اساسی است برای اینکه آتش‌بس همیشگی و پایدار را در غزه شاهد باشیم و همچنین ورود کمک‌های انسان‌دوستانه را به داخل غزه بدون هیچ مانع‌تراشی تضمین کند.