رمزگشایی از رد پای چین در یمن/ بازی پکن با کارت دولت انتقالی، حوثی‌ها و پوست اندازی استراتژی اژد‌های زرد

اقتصاد۲۴- امواج میدیا با انتشار یادداشتی مدعی شد: علیرغم خوش‌بینی‌ها، توافق مارس ۲۰۲۳ بین ایران و عربستان سعودی با میانجیگری چین برای احیای روابط دیپلماتیک با آینده نامشخصی مواجه است. پکن با پیش‌بینی شکست‌های احتمالی، تعامل دیپلماتیک خود را در منطقه، به‌ویژه در یمن، افزایش داده است؛ جغرافیایی درگیر بحران که نزدیک به سه سال است درگیر بن‌بست شکننده است.
در این میان، اهداف کلیدی پکن، چون تنش زدایی بین ایران و عربستان و جلوگیری از تشدید مجدد تنش در یمن است که خطر کشاندن ریاض و تهران به رویارویی را به دنبال دارد.

توازنی شکننده؟

این وبگاه در ادامه ادعا کرد، توافق عادی سازی بین ایران و عربستان در پس زمینه تیره شدن روابط ریاض و واشنگتن در دولت جو بایدن شکل گرفت؛ یعنی بازه زمانی که رئیس جمهوری وقت بن سلمان، ولیعهد سعودی را به واسطه گزاره‌های حقوق بشری، چون قتل جمال خاشقچی در کنسولگری ریاض در ترکیه به چالش کشید. پکن با سرمایه‌گذاری بر شکاف به وجود آمده میان دو متحد سنتی و تاکید دولت بایدن بر آسیا، تلاش کرد تا از این خلاء دیپلماتیک برای خود فرصت سازی کند. با این وجود، سیاست خارجی چین با محوریت عدم مداخله و قدرت نرم اقتصادی، ظرفیت این کشور برای اعمال نفوذ قابل توجه در منطقه یا به رسمیت شناخته شدن به عنوان بازیگر اصلی را محدود می‌کند.

به ادعای امواج میدیا، چالش کلیدی توافق پکن در رقابت ایران و عربستان سعودی برای نفوذ در یمن نهفته است. انتظار می‌رود که با تغییر پویایی‌های ژئوپلیتیکی که توازن قدرت در منطقه را تغییر می‌دهد، این رقابت تشدید شود. موقعیت تهران با سقوط بشار اسد در شام تحت تاثیر قرار گرفته، همزمان محور مقاومت چون حزب‌الله لبنان نیز به واسطه رویارویی با اسرائیل بیش از هر زمان دیگر بر بازداندگی‌اش تمرکز دارد. به ادعای ناظران، در چنین شرایطی ایران ممکن است حمایت خود را انصارالله یمن، یکی از ریسک گریزترین اعضای مقاومت افزایش دهد.

به ادعای ناظران،  قابلیت‌های نظامی انصارالله به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و این گروه را به یکی از بازیگران برجسته محور مقاومت تبدیل کرده است. شواهد این تغییر را می‌توان در حملات حوثی‌ها به کشتیرانی بین‌المللی مشاهده کرد؛ حملاتی که زنجیره‌های عرضه جهانی متکی به دریای سرخ، خلیج عدن و اقیانوس هند را از نوامبر ۲۰۲۳ مختل کرده است.

به ادعای تحلیلگران، فعل و انفعال‌های حوثی‌ها، تلاش‌های سازمان ملل برای حل و فصل مناقشه یمن را تضعیف کرده و همچنین مذاکرات این گروه و سعودی‌ها را که در سال ۲۰۲۲ آغاز شده بود، متوقف کرده است. طبیتا این مقوله برای ریاض که به دنبال رهایی از جنگی پرهزینه است، می‌تواند دشوار باشد.

در چنین چشم اندازی، چین همچنان به دنبال دیپلماسی فعال در جبهه یمن با هدف سرمایه‌گذاری در پیشرفت‌های حاصل شده از طریق توافق عادی سازی بین ایران و عربستان است. حفظ صلح میان ایران و پادشاهی عمیقاً با استراتژی گسترده‌تر پکن برای حفاظت از ابتکار کمربند و جاده (BRI) -پروژه‌ای شاخص که برای تقویت ارتباط بین آسیا و اروپا و دسترسی ایمن به منابع حیاتی نفت طراحی شده، در هم تنیده است. گنجاندن یمن در طرح کمربند و جاده در آوریل ۲۰۱۹، اهمیتی را که پکن برای تلاش‌های دیپلماتیک خود در این کشور قائل شده را نشان می‌دهد.

پوست اندازی استراتژی چین؟

در اواخر سال ۲۰۲۴، دیپلمات‌های چینی تلاش‌های‌شان در یمن را تشدید و با ذینفعان محلی و بین‌المللی برای احیای روند صلح تعامل کردند. در ۱۲ نوامبر، شائو ژنگ، کاردار سفارت چین در یمن، با هانس گروندبرگ فرستاده ویژه سازمان ملل در ریاض دیدار کرد.

یک هفته بعد، ژنگ برای حضور در کارگاه آموزشی و با هدف تقویت نهادهای دولتی به عدن سفر کرد و با شخصیت‌های کلیدی در دولت بین‌المللی به رسمیت شناخته شده یمن رایزنی‌هایی داشت. دیپلمات چینی بار دیگر با مقامات یمن از جمله وزیر دفاع در 10-11 دسامبر و سفیر ایالات متحده استیون اچ. فاگین در 12 دسامبر دیدار داشت. ژنگ همچنین از مصاحبه با رسانه‌های محلی در اوایل دسامبر ابایی نداشت - که نشان دهنده قصد چین برای ارتباط مستقیم با مردم محلی است.

در حوزه منطقه‌ای، کمیته مشترک سه جانبه عربستان، چین و ایران برای پیگیری توافق پکن برای دومین نشست خود در 19 نوامبر در ریاض تشکیل شد و چین اطمینان داد که یمن بخشی از دستور کار است. در این نشست بر تعهد مشترک بر یافتن یک راه‌حل سیاسی جامع در کشور عربی جنگ زده، تحت نظارت سازمان ملل متحد تاکید شد. اوایل ماه دسامبر، کاردار چین با عبده شریف، سفیر بریتانیا در یمن در ریاض دیدار کرد تا درباره یمن و بحران دریای سرخ گفتگو کند و دو روز بعد با یوگنی کودرو، کاردار روسیه رایزنی داشت.

بیشتر بخوانید: رویای فتح شعام، پشت پرده دعوای پاجوش‌ها و قالیبافی‌ها / جلیلی و سودای شورای‌عالی امنیت ملی

جزئیات نتایج تلاش‌های دیپلماتیک متمرکز منطقه‌ای چین اندک است، اما به نظر می‌رسد که هدف اصلی جلوگیری از تجدید درگیری بین ایران و عربستان سعودی در یمن باشد و تا بدین طریق توافق میان طرفین تقویت شود.

در این راستا، چین می‌خواهد اطمینان حاصل کند که درگیری مجدد، عادی‌سازی روابط میان ایران و عربستان را به خطر نمی‌اندازد، حتی اگر به طور فزاینده‌ای درگیر ناآرامی‌های منطقه‌ای گسترده‌تر شوند. تلاش‌های چین عمدتاً بر دولت یمن که در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است متمرکز شده است، که نشان دهنده عدم وجود روابط دیپلماتیک این کشور با حوثی‌هاست.

با این حال، ژنگ در مصاحبه اخیر خود فاش کرد که پکن با انصارالله تماس دارد. در اقدامی نادر، او همچنین علیه تنش‌های جاری دریای سرخ صحبت کرد و خواستار پایان دادن به حملات به کشتی‌های تجاری شد و طرح‌هایی را برای چین برای همکاری با شرکای منطقه‌ای برای ارتقای صلح در منطقه تشریح کرد.

هراس چین از پایان توافق ریاض و تهران

با این حال، گزارش‌ها حاکی از وجود رابطه رو به رشد بین پکن و حوثی‌ها است؛ تحولی که تعجب‌آور نیست. در مارس 2024، به دنبال گفت و گوی چین با ایران جهت رایزنی با حوثی‌ها، این گروه به پکن اطمینان دادند که کشتی‌هایش می‌توانند بدون مانع از دریای سرخ عبور کنند.

با این حال، در همان ماه، یک نفتکش متعلق به چین به اشتباه توسط حوثی‌ها مورد اصابت قرار گرفت. اگرچه آنچه رخ داد یک حادثه بود، اما احتمالاً نگرانی پکن را از خطرات ناشی از گرفتار شدن در تنش‌های احتمالی افزایش داده است.

اخیراً، نهادهای اطلاعاتی ایالات متحده مدعی‌اند که انصارالله از سلاح‌های ساخت چین در حملات خود به گلوگاه‌های دریایی مهم استفاده می‌کند. پکن این ادعاها را رد کرده و ژنگ مخالفت چین با تحریم‌های اخیر ایالات متحده را که شرکت‌های چینی متهم به تامین مواد نظامی برای حوثی‌ها را هدف قرار داده، تایید کرد.

در این میان، حضور نظامی پکن در جیبوتی، پایگاهی که در سال ۲۰۱۷ تأسیس شد، این بازیگر را در مجاورت استراتژیک با یمن قرار داده و از نظر تئوری، نقش چین را برای ایفای نقش فعال‌تری در رفع اختلال در کشتیرانی بین‌المللی برجسته‌تر می‌کند با این حال، وقایع در دریای سرخ و آب‌های اطراف داستان متفاوتی را بیان می‌کند. پکن تمایل چندانی به مداخله نشان نمی‌دهد؛ مگر اینکه منافع اقتصادی‌اش با تهدید قابل‌توجهی مواجه شود؛ تهدیدی که هنوز رخ نداده است. در حال حاضر، چین همچنان به استراتژی احتیاط متعهد است و حفاظت از منافع خود را از طریق تضمین‌های اسمی حوثی‌ها در اولویت قرار می‌دهد.

با توجه به این موضوع، رویکرد فعلی پکن احتمالاً نفوذ دیپلماتیک این کشور در یمن را محدود خواهد کرد. به نظر می‌رسد چین نه تنها تمایلی به اعمال فشار بر حوثی‌ها ندارد، بلکه احتمالاً فاقد اهرم لازم برای تحت تاثیر قرار دادن این گروه است.

در عوض، انتظار می‌رود چین به تعاملات کم حاشیه و مبادلاتی با انصارالله ادامه دهد و مشارکت اقتصادی خود با ایران را در اولویت گذاشته و در عین حال روابط با عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی خلیج فارس را حفظ کند.

با این حال، یمن می‌تواند به نقطه عطفی در دولت دونالد ترامپ تبدیل شود، در همین راستا، قرار گرفتن دوباره نام حوثی‌ها در فهرست سیاه و احتمال موضع سختگیرانه‌تر در قبال فعالیت‌های دریایی این گروه، خطر افزایش تنش بین ایران و عربستان سعودی را به همراه دارد. اینکه آیا و چگونه چنین تنشی بر توافق پکن تأثیر خواهد گذاشت و ان را به خطر می‌اندازد در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.