تهران _ مسکو؛ بزنگاه دوباره برای وزن کشی روابط

اقتصاد۲۴- مسکو به مدد بازگشت "دونالد ترامپ" به کاخ سفید و تمایل نهادینه او در به رسمیت شناختن تنها سه قدرت در مرکز قدرت‌های جهانی؛ یعنی ایالات متحده؛ روسیه و چین، فرصت کم بدیلی را برای بازگشت فعال به جامعه جهانی کسب کرده است. گفت‌وگوی طولانی دونالد ترامپ _ولادمیر پوتین در ۱۲ فوریه ۲۰۲۵ (۲۴ بهمن ۱۴۰۳) و نخستین گفت‌وگوی "مارک ربیو" و "سرگئی لاوروف" وزیران امور خارجه امریکا _ روسیه در ریاض برای نه تنها جامعه بین‌الملل بلکه به ویژه اروپا- غرب آسیا و دو کشور ایران و اوکراین از اهمیتی استراتژیک برخوردار بود. این اهمیت از آن روست که نتایج مثبت گفت‌و‌گو‌ها باپیامد‌های بسا "متعارض" و یا "متفاوت" از تصورات پیش از این درباره فرایند تحولات منطقه‌ای و حتی جهانی همراه شود.

گفت‌و‌گو‌های آغاز شده میان واشنگتن و مسکو در حال حاضر در سه کانون مورد توجه است: اروپا، اوکراین و ایران. اروپا؛ از آن رو که تمایلات اقتدارگرایانه ترامپ در نادیده گرفتن متحدان سنتی ایالات متحده را یک خطر فوری برای جایگاه جهانی و منطقه‌ای خود تفسیر می‌کند. اوکراین؛ به این سبب که شاهد تجدید نظر سیاست واشنگتن درباره تمامیت ارضی این کشور در پی اشغال بخش‌هایی از آن توسط روسیه است. سرانجام تهران که برنامه هسته‌ای ایران یکی از محور‌های اصلی گفت‌وگوی طولانی ترامپ _ پوتین را شامل شد.

اگر پرداختن به دو محور کانونی یعنی اروپا و اوکراین در گفت‌وگوی سران ایالات متحده و فدراسیون روسیه و نیز گفت‌و‌گو‌های ریاض را به مجالی دیگر واگذاریم، اما پرداختن به موضوع ایران مقوله‌ای است که از نظر تهران نمی‌تواند بیرون از حساسیت‌های لازم باشد. در این‌حال خواسته یا ناخواسته جنگ اوکراین با تنش‌های جاری در روابط میان تهران و غرب _ و خاصه با واشنگتن _ پیوندی هم‌پوشاننده یافته است. از همین روست که هرگونه توافق بر سر آتش‌بس یا شروع مذاکرات صلح درباره اوکراین بسته به شروطی است. یکی از اصلی‌ترین شروط، می‌تواند از یک‌سو نقشی باشد که روسیه برای خود در مدیریت و کنترل تنش روابط تهران وغرب قائل است.

از سوی دیگر واشنگتن انتظار دارد که مسکو در تعدیل مواضع تهران تأثیر بگذارد. حال آنچه در این میان برجسته است؛ یکی نقش آفرینی تازه مسکو با شروع دور تازه ترمیم روابط با واشنگتن در قبال سیاست‌های تهران است. دیگری انتظاری است که تهران از مسکو به اندازه یک "متحد" از نگاه خود و یک "شریک صمیمی" از نگاه روس‌ها دارد.

مقام‌های کرملین درپی گفت‌وگوی صمیمی پوتین_ترامپ و با درک حساسیت‌های تهران اظهار کرده‌اند؛ مذاکرات مسکو _واشنگتن تأثیری بر همکاری روس‌ها با ایران نخواهد داشت. کرملین همچنین اطمینان داده است که «مسکو کماکان آماده کمک به تهران برای حل مشکلات مربوط به برنامه هسته‌ای است. این درحالی است که «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین با گزارش گفت‌وگوی ترامپ _ پوتین تصریح کرد؛ برنامه هسته‌ای ایران یکی از موضوعات گفت‌وگوی آن دو بود. وی همچنین تأکید کرد: روسیه به روابط خوب و مشارکت با ایران اهمیت می‌دهد. همچنین قصد دارد این مناسبات را به صورت جامع توسعه دهد و این که به حل مهم‌ترین مسائل هسته‌ای کمک کند.»

پسکوف، اما یک جمله کلیدی را نیز به سخنانش افزود. او گفت: «اگر اراده سیاسی از سوی همه طرف‌های درگیر وجود داشته باشد، مساله برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند و باید به صورت دیپلماتیک حل شود.» ترجیح بند سخنان پسکوف فارغ از ظاهر روشن آن، اما مفهومی دو پهلو دارد. این مفهوم مربوط به استفاده از واژه"اراده سیاسی" است. در نگاه مسکو، اراده سیاسی چه تعدیل‌هایی را در مواضع طرف‌ها برای قبول راه‌حل سیاسی اختلاف‌ها و یا کاهش تنش‌ها شامل می‌شود؟ همچنین این پرسش باقی است که کف و سقف انتظار مسکو از تهران برای گشایش در گفت‌و‌گو‌های سیاسی چگونه تعریف خواهد شد؟ آیا مسکو در گفت‌وگویش با واشنگتن دست بالا را دارد؟ یا به بهای بازگشت به جامعه جهانی می‌خواهد ارزان فروشی کند؟ به عبارت دیگر وزن مطالبات طرف‌ها از یکدیگر چه میزان است و مسکو تا کجا می‌خواهد همچنان یک شریک خوب برای تهران باشد؟

دونالد ترامپ به سرعت نشان داده که برای آشتی با مسکو حاضر است اشغال بخشی از خاک اوکراین را به رسمیت بشناسد. او در همراهی با خواست پوتین علیه "ولادیمیر زلنسکی" شمشیر کشیده و همان ادبیاتی را دارد که مسکو در چهار سال گذشته درباره رئیس جمهوری اوکراین به زبان رانده و بر کناره‌گیری او از قدرت اصرار دارد. همچنین در هم‌راستایی با سیاست‌های مسکو در حال تحقیر اروپائیان چه در روابط دوجانبه و چه نادیده گرفتن آنان در مذاکرات مربوط به جنگ اوکراین است.

علاوه براین، ترامپ با ورود به پرونده اختلافات واشتگتن _ تهران درگفت‌وگو‌های مسکو _واشنگتن، به ترتیبی نقش تروئیکای اروپایی را کم‌رنگ و یا اصولاً بی‌رنگ جلوه داده است. همه آنچه گفته شد، به ترتیبی نمایش اراده ترامپ برای ترمیم روابط با مسکوست. مسکو، اما با چه شروطی از سوی واشنگتن روبروست؟ آیا می‌خواهد روابط خود را با تهران در چارچوبی که ترامپ دنبال می‌کند، ادامه دهد؟ یا اصول حاکم در روابط تهران _مسکو به قوٌت گذشته خود باقی است؟

سفریک روزه "سرگئی لاوروف" وزیر امورخارجه روسیه به تهران و نتایج آن، چشم‌اندازی از آینده روابط تهران و مسکو را نمایان خواهد کرد. اکنون بزنگاهی دوباره برای وزن کشی روابط است.

جلال خوش‌چهره