به سوی فتح دریا‌ها؛ تلاش ایران برای توسعه قدرت دریایی با تغییر کاربری کشتی‏‌های تجاری به ناو‌های نظامی

اقتصاد۲۴- این ناو جدید نیروی دریایی ایران ممکن است از نظر فنی و ساختاری پایین‌‏تر از ناو‌های هواپیمابر مدرن و کشتی‏‌های تهاجمی آبی‏‌خاکی به نظر برسد، اما یک ارزیابی دقیق از فلسفه طراحی این ناو نشان می‌‏دهد که ایران از موفقیت حوثی‏‌های یمن درس‏‌هایی گرفته و این درس‌‏ها را در مقیاس بزرگ‏تری اجرا کرده است.

جمهوری اسلامی ایران برای رفع ضعف‌های صنعتی نظامی متعارف خود، شناور‌های تجاری را به هواپیما‌های بدون سرنشین و سکو‌های پرتاب موشک دریایی تبدیل کرده است. تهران کشتی‌های تجاری اولیه را با عرشه‌های حامل و سلاح‌های تهاجمی نامتقارن مانند پهپاد‌های رزمی، قایق‌های بدون سرنشین مملو از سلاح و موشک‌های بالستیک ضدکشتی مجهز کرده است.

به نظر می‌رسد این پلتفرم‌های جدید قادر به ایجاد قدرت در منطقه هستند. از آنجایی که تهران این کشتی‌ها را با اجزای عمدتاً تجاری تغییر می‌دهد، اقدامات سنتی کنترل تسلیحاتی برای محدود کردن ساخت آنها بی‌اثر است. البته تهران نمی‌تواند با ناو‌های هواپیمابر و اسکله‌های فرود هلیکوپتر‌های دشمنانش که از لحاظ فنی برتری دارند، برابری کند، اما این کشتی‌های موقت به ایران اجازه می‌دهند کشتی‌های دریایی منطقه‌ای را تهدید کرده و حضور نیروی دریایی ایالات متحده در خاورمیانه را به چالش بکشد.

در اوایل بهمن‌ماه امسال، اولین ناو هواپیمابر ایران، به نام ناو شهید باقری، رسماً به نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیوست. مراسم افتتاحیه در شهر بندرعباس در نزدیکی تنگه هرمز برگزار شد.

این ناو جدید نیروی دریایی ایران ممکن است از نظر فنی و ساختاری پایین‌تر از ناو‌های هواپیمابر مدرن و کشتی‌های تهاجمی آبی‌خاکی به نظر برسد، اما یک ارزیابی دقیق از فلسفه طراحی این ناو نشان می‌دهد که ایران از موفقیت حوثی‌های یمن درس‌هایی گرفته و این درس‌ها را در مقیاس بزرگ‌تری اجرا کرده است. مانند زرادخانه حوثی‌ها، این پهپاد‌هایی که از روی ناو پرواز می‌کنند، برای ایجاد مزیت‌های تاکتیکی و اهرم استراتژیک طراحی شده‌اند.

بیشتر بخوانید:تخلیه کشتی‌های حامل کالا‌های اساسی سرعت گرفت

ناو شهید باقری قبلاً یک کشتی کانتینری به نام پرارین بود. ناو شهید باقری با طول ۲۳۹ متر و باند پرواز حدوداً ۱۷۳ متر، مجهز به پشتیبانی از انواع پهپاد‌های ایرانی از جمله پهپاد‌های انتحاری است. سکو‌های برخاست عمودی می‌توانند بدون هیچ تغییر خاصی از روی ناو مورد استفاده قرار گیرند. این کشتی همچنین دارای یک ویژگی طراحی منحصر‌به‌فرد است: عرشه پرواز زاویه‌دار، شبیه به پرش اسکی، که به سمت لبه سمت راست کشتی انحراف دارد. این طراحی به عرشه پرواز اجازه می‌دهد تا فراتر از شاسی پرارین توسعه یابد، باند فرودگاه را طولانی‌تر کرده و به پهپاد‌های بزرگتر اجازه می‌هد تا از ناو هواپیمابر پرواز کنند.

با این وجود، تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که طراحی عرشه پرواز ناو، فضای کمی برای عملیات کنترل هواپیمای سنگین باقی می‌گذارد، زیرا هر گونه خطای فرود می‌تواند به کشتی آسیب برساند. هنوز مشخص نیست که آیا این کشتی دارای قابلیت کنترل پرنده است یا خیر.

نگاهی نزدیک به ناو شهید باقری

شهید باقری طیف گسترده‌ای از گزینه‌های جنگ رباتیک را در اختیار اپراتور‌های خود قرار می‌دهد. او در اولین ماموریت خود، دو نوع هواپیمای بدون سرنشین قاهر را حمل کرد. یکی ۶۰ درصد کوچکتر و دیگری ۲۵ درصد کوچکتر از بدنه اصلی هواپیمای قاهر. درحالی‌که مشخص نیست که نوع بزرگتر توانسته از روی پلتفرم بلند شود یا خیر، اما قاهر کوچکتر با موفقیت پرواز کرد. ابابیل-۳ که می‌تواند مهمات هدایت‌شونده را حمل کند یا به عنوان یک پهپاد کامیکازه عمل کند نیز با موفقیت از ناو برخاست. ابابیل-۳ دارای بدنه هوایی مستحکمی است که به آن امکان می‌دهد محموله بیشتری را حمل کند. قابل ذکر است که حوثی‌ها از نوع کامیکازه خانواده ابابیل استفاده کرده‌اند.

همچنین در مراسم به آب انداختن ناو شهید باقری یک فروند پهپاد مهاجر-۶ نیز به پرواز درآمد. پهپاد مهاجر-۶ که توسط صنایع هوایی قدس طراحی شده است، از مواد کامپوزیتی برای کاهش وزن خود استفاده می‌کند. این هواپیما مجهز به مسافت‌یاب لیزری و حسگر‌های الکترواپتیکال مادون قرمز است. این پرنده می‌تواند برخاست و فرود خودکار را انجام دهد و محموله‌های پارازیت و حسگر الکترومغناطیسی را حمل کند که قابلیت‌های مهمی برای مبارزه با عملیات جنگ الکترونیک است. در نهایت، برد کنترل خط دید ۱۹۰ کیلومتری و سقف پرواز ۵ هزار و ۴۰۰ متری که به آن امکان می‌دهد از پدافند هوایی کوتاه‌برد در ارتفاع پایین فرار کند.

اکثر تحلیلگران تخمین می‌زنند که این پهپاد می‌تواند حدود ۱۲ ساعت پرواز کند، اگرچه برخی گزارش داده‌اند که می‌تواند تا ۲۴ ساعت در هوا دوام بیاورد. مهاجر-۶ اولین نوع از کلاس خود است که برای مهمات هدایت‌شونده مانند بمب‌های قائم-۱ کاربرد دارد. ارتش روسیه از تعداد محدودی پهپاد مهاجر-۶ در اوکراین برای هماهنگی حملات به‌ویژه بر فراز اودسا استفاده کرد.

بیشتر بخوانید:بازگشت شرکت‌های کشتیرانی خارجی به حمل و نقل دریایی ایران

ناو شهید باقری همچنین می‌تواند مهمات پرسه‌زن شاهد، پهپاد‌های مخصوص عملیات‌های جنگ دریایی نامتقارن و از نظر تئوری تسلیحات بدون سرنشین زیردریایی را پرتاب کند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از تجارب رزمی ارزشمندی که از حملات پهپادی و موشکی حوثی‌ها علیه دارایی‌های نیروی دریایی آمریکا در منطقه به دست آورده است، برای توسعه این قابلیت‌های مخرب استفاده کرده است.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با استفاده از ناوگان پهپادی خود می‌تواند عملیات‌های جنگی شدید حوثی‌ها را در مقیاس بزرگ‌تری تکرار کند. پایگاه‌های شناور ایران می‌توانند با توانایی‌های حمله ترکیبی متشکل از پهپاد‌های دریایی، مهمات پرسه‌زن و پهپاد‌های هوایی، موشک‌های بالستیک ضدکشتی، موشک‌های کروز ضدکشتی و سکو‌های جنگ رباتیک زیر آب به اهداف حمله کنند. چنین زرادخانه‌ای هر ناوگان دریایی در خاورمیانه را تهدید می‌کند.

سکو‌های موشکی دریایی

ناوگان دریایی ایران همچنین می‌تواند موشک‌های ضدکشتی، پدافند هوایی و حمله زمینی را انجام دهد. سکوی موشکی شناور شهید مهدوی بر روی کشتی کانتینری سروین ساخته شده و طول آن تقریباً به اندازه سکوی شهید باقری است. این پلتفرم دارای پد‌های هلیکوپتر به همراه لانچر‌های پرتاب موشک بالستیک است. در سال ۲۰۲۴، این شناور موشک‌های بالستیک خط پایه فاتح را آزمایش کرد که احتمالاً نوع دوربردتر دزفول است. حوثی‌ها نشان دادند که موشک‌های بالستیک ضدکشتی ساحلی می‌توانند حتی علیه اهداف متحرک نیز موثر باشند. یک ناو شناور موشکی و پهپادی ایرانی برای پدافند هوایی و موشکی منطقه تا حد قابل توجهی نگران‌کننده‌تر است.

جمهوری اسلامی ایران به غیر از ناو پهپادبر شهید باقری و سکوی موشکی شهید مهدوی، ناو مکران را که قبلاً یک نفتکش نفت خام بود، به‌عنوان یک کشتی پیشرو با ویژگی‌های پشتیبانی هوانوردی دریایی و توانایی حمل هلیکوپتر، توسعه داده است. تهران همچنین از کشتی شهید رودکی، یکی دیگر از کشتی‌های کانتینری سابق، به عنوان سکوی پرتاب موشک و پهپاد استفاده می‌کند.

ناوگان رو به رشد ایران توسط شناور‌های جاسوسی مانند ساویز و بهشاد که از تغییر کاربری شناور‌های کانتینربر به وجود آمده‌اند تقویت می‌شود. این پلتفرم‌ها که به قابلیت‌های اطلاعاتی و ویژگی‌های فرماندهی-کنترل مجهز شده‌اند، نقشی حیاتی در ارائه داده‌های هدف‌گیری لحظه‌ای پهپاد‌ها و پایگاه‌های موشکی شناور ایران دارند.

تأثیر ژئوپلیتیکی توانمندی‌های دریایی ایران

آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا در گزارش سال ۲۰۱۹ خود درباره قدرت نظامی ایران به این نتیجه رسید که هواپیما‌های بدون سرنشین پیشروترین توانمندی نیروی هوایی ایران هستند. تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، یافته‌های این آژانس را تأیید کرد، زیرا کرملین، اوکراین را با مهمات پرسه‌زن شاهد ساخت ایران مورد حمله قرار داد.

در همین حال، شبه‌نظامیان حوثی نشان دادند که فناوری‌های موشکی ضدکشتی ایران در صورت استفاده در کنار تجهیزات جنگی دریایی روباتیک چه کار‌هایی را می‌توانند انجام دهند. این آژانس ارزیابی کرد که فعالیت‌های حوثی‌ها در دریای سرخ باعث کاهش بیش از ۹۰ درصدی ترافیک دریایی در این منطقه شده است.

بیشتر بخوانید:توسعه فعالیت‌های گروه کشتیرانی با اجرای سند راهبردی ۱۴۰۴

این امر اقتصاد جهانی را به شدت تحت تأثیر قرار داد، زیرا ۱۵ درصد کشتیرانی جهانی از این منطقه عبور می‌کند و مسیر‌های جایگزین تقریباً ۱۱۰۰۰ مایل دریایی و ۱ میلیون دلار سوخت در هر سفر مصرف می‌کنند. حملات حوثی‌ها نیز سودآور بودند: گفته می‌شود که شبه‌نظامیان سالانه ۲ میلیارد دلار از طریق حق عبور گرفتن از کشتی‌ها درآمد کسب می‌کنند.

ناو‌های هواپیمابر ایران می‌توانند آسیب‌های بزرگ‌تری به کشتی‌رانی و تجارت دریایی جهانی وارد کنند، به‌ویژه اگر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با حوثی‌ها هماهنگ شود. بدتر از آن اینکه، پهپاد‌ها و قابلیت‌های موشکی ایران قوی‌تر از همیشه هستند. درس‌هایی از یمن و اوکراین، دانش ارزشمند دنیای واقعی را در اختیار تهران قرار داده است و از آنجایی که ایران شبکه لجستیکی خود را با اجزای تجاری موجود متنوع کرده است، چارچوب‌های سنتی کنترل تسلیحات نمی‌تواند کاری برای متوقف کردن این تهدید انجام دهد.