بازی قدرت در دیپلماسی هسته‌ای؛ نگرانی از نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌عنوان ابزار فشار!

اقتصاد۲۴- قطعنامه‌های اروپا علیه ایران که در پاسخ به افزایش غنی سازی اورانیوم در ایران انجام می‌شود، تغییر لحن داده و احتمال بهره برداری از شورای امنیت برای فشار مضاعف بر ایران افزایش یافته است.

اتحادیه اروپا روز پنج‌شنبه در نشست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در وین قطعنامه جدیدی علیه ایران پیشنهاد داد که تهران را به دلیل افزایش غنی‌سازی اورانیوم به سطح ۶۰ درصد و عدم همکاری با بازرسان آژانس محکوم می‌کند. این اقدام در حالی صورت گرفت که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در ۳ مارس از «گفت‌و‌گو‌های سازنده» با ایران خبر داد و گفته بود: «ما به تعامل ادامه می‌دهیم.» همزمان، روسیه پیشنهاد میانجی‌گری میان ایران و آمریکا را مطرح کرده و دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، اعلام کرد: «گفت‌و‌گو تنها راه‌حل است.»

به گزارش پرس تی‌وی، وابسته به ایران، گروسی گفت: «پیشرفت‌هایی در شفافیت دیده می‌شود، اما هنوز کافی نیست.» در دو سال گذشته، اروپا سه قطعنامه علیه ایران صادر کرده است: GOV/۲۰۲۲/۷۰ در ۲۶ آبان ۱۴۰۱، GOV/۲۰۲۴/۳۹ در ۱۶ خرداد ۱۴۰۳، و GOV/۲۰۲۴/۶۸ در ۱ آذر ۱۴۰۳، که همگی خواستار توقف غنی‌سازی و همکاری کامل با آژانس بوده‌اند. اما اروپا در شرایط فعلی که روسیه به دنبال میانجی گری میان ایران و امریکا است چه نقشی در مناقشه هسته‌ای ایران ایفا می‌کند؟

اروپا قطعنامه جدید را در حالی پیشنهاد داده که روسیه در تلاش برای میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن است. در همین حال مقامات روسی اذعان داشتند «از اروپا می‌خواهیم تهدید‌های بازگشت تحریم‌ها یا همان اسنپ بک را متوقف کند.» این درخواست در شرایطی مطرح شده که ایران، طبق گزارش آژانس در فوریه ۲۰۲۵، بیش از ۲۵۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصد تولید کرده است.

بیشتر بخوانید: ادعای تازه آژانس اتمی درباره ذخایر اورانیوم ایران

این در حالی است تهران تایمز نیز به نقل از یک تحلیلگر تاکید داشته: «اروپا نگران است که میانجی‌گری روسیه ابتکار عمل را از دست آنها خارج کند.» پیش از این، باید گفت که تنش‌های اوکراین و اختلافات با مسکو، اروپا را به حفظ فشار مستقل بر ایران سوق داده، و پس از آن، این قطعنامه تلاشی برای تضمین نقش‌آفرینی در برابر پیشنهاد مسکو است.

اما به نظر می‌رسد سناریوی اروپا برای ایران فراتر از اینهاست و کشور‌های اروپایی بر مبنای برجام، مسیر پاسخگو کردن ایران از مسیر شورای امنیت را دنبال می‌کنند.

در همین حال، ایندیپندنت، به نقل از یک مقام بریتانیایی گفته: «ما نمی‌توانیم اجازه دهیم ایران بدون پاسخگویی پیش برود.» پیش از این، این نشان‌دهنده نگرانی از پیشرفت هسته‌ای ایران است، و پس از آن، صدور قطعنامه می‌تواند سیگنالی به روسیه باشد که اروپا همچنان اهرم‌های خود را حفظ می‌کند.

شورای امنیت آخرین مسیر اروپا در برابر اقدامات ایران

ناظران سیاسی تاکید دارند اروپا از آژانس به‌عنوان ابزار اصلی برای نظارت و فشار بر ایران استفاده می‌کند. سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا (EEAS)، مستقر در بروکسل، در بیانیه ۵ مارس اعلام کرد: «ایران باید به تعهدات پادمانی خود عمل کند و ما از آژانس می‌خواهیم گزارش جامع‌تری ارائه دهد.» پیش از این، کشف ذرات اورانیوم در سایت‌های اعلام‌نشده نگرانی‌ها را تشدید کرده، و پس از آن، این درخواست می‌تواند زمینه‌ساز اقدامات سخت‌تر باشد.

پارلمان اروپا، مستقر در بروکسل نیز در سندی در ۵ مارس به نقل از یک نماینده نوشت: «ما باید از آژانس بخواهیم نظارت بر نطنز و فردو را افزایش دهد.» پیش از این، این نشان‌دهنده تداوم رویکرد نظارتی است، و پس از آن، هدف آن محدود کردن ظرفیت ایران با استفاده از گزارش‌های آژانس است.

این در حالی است که یک دیپلمات به رویترز گفته: «اروپا از آژانس انتظار دارد تا بهار ۲۰۲۵ ارزیابی کاملی ارائه کند.» پیش از این، این بخشی از استراتژی فشار مداوم است، و پس از آن، این می‌تواند به ارجاع موضوع به شورای امنیت منجر شود.

نقاط مشترک برنامه اروپا و آمریکا در برخورد با برنامه هسته‌ای ایران

اروپا و آمریکا در هدف مهار برنامه هسته‌ای ایران هم‌راستا هستند و یک هدف را از دو مسیر متفاوت دنبال می‌کنند. در همین راستا می‌توان به نقل قولی از وزارت خارجه آمریکا استناد کرد که اعلام کرده بود: «تمام معافیت‌های تحریمی ایران در حال بازنگری است.» رویترز به نقل از یک مقام امریکایی گفته: «ما با متحدانمان هماهنگ هستیم.» پیش از این، این نشان‌دهنده هماهنگی با اروپا در فشار اقتصادی است و پس از آن، هر دو خواستار توقف غنی‌سازی و شفافیت هستند.

تهران تایمز که رسانه‌ای داخلی است نیز به این موضوع اشاره داشته و نوشته: «اروپا و آمریکا هر دو از بازگشت به برجام ناامید شده‌اند.» پیش از این، خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ و موضع سخت اروپا پس از آن هم‌سویی را تقویت کرده، و پس از آن، این اشتراک می‌تواند به تحریم‌های مشترک منجر شود.

لیبرال کارنتس رسانه امریکایی نیز این موضوع را تایید کرده و به نقل از یک تحلیلگر گفته: «هر دو بر استفاده از آژانس برای فشار متمرکزند.» پیش از این، گزارش‌های آژانس محور اقدامات آنهاست، و پس از آن، هدف وادار کردن ایران به مذاکره یا پذیرش محدودیت‌های سخت‌تر است.

پیش‌بینی گام بعدی اروپایی‌ها علیه ایران

کارشناسان می‌گویند گام بعدی اروپا به نوع کنشگری ایران در برابر اروپا بستگی دارد. شورای اروپا اعلام کرده: «ما از همه ابزار‌ها برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای استفاده می‌کنیم.» پیش از این، این قطعنامه زمینه‌ساز اقدامات بعدی است، و پس از آن، ناظران معتقدند در صورت عدم پیشرفت، ارجاع به شورای امنیت محتمل است.

بیشتر بخوانید:کشور‌های کلیددار کلاهک‌های هسته‌ای؛ چرا برای زرادخانه هسته‌ای این قدر هزینه می‌شود؟

اما گمانه زنی‌های روشن حاکی از آن است که اروپا احتمالا تحریم‌های جدیدی اعمال خواهد کرد» و این مسئله با قطعنامه GOV/۲۰۲۴/۶۸ در ۱ آذر ۱۴۰۳ هم‌راستاست؛ بنابراین با توجه به ۲۵۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در ایران، این احتمال تقویت می‌شود که اروپا با همسو با فشار اقتصادی امریکا، ایران را تحریم کند.

در جمع‌بندی، قطعنامه جدید اروپا در پاسخ به افزایش غنی‌سازی و همزمان با میانجی‌گری روسیه، تلاشی برای حفظ فشار و نفوذ است. این قطعنامه از آژانس برای نظارت و گزارش‌دهی استفاده می‌کند و با آمریکا در جلوگیری از سلاح هسته‌ای هم‌راستاست. با سه قطعنامه پیشین (۲۶ آبان ۱۴۰۱، ۱۶ خرداد ۱۴۰۳، ۱ آذر ۱۴۰۳)، گام بعدی اروپا احتمالاً تشدید تحریم‌ها یا ارجاع به شورای امنیت خواهد بود، مگر اینکه ایران، نوآوری در دیپلماسی ارائه کند.