رقابت پنهان ترکیه با آنکارا در میدان سیاست عراق / آیا ساختار سیاسی عراق قربانی بازی‌های ژئوپولتیکی می‌شود؟

اقتصاد۲۴- امواج میدیا با انتشار یادداشتی مدعی شد، محمد الحلبوسی که به‌عنوان یکی از ماهرترین سیاستمداران مدرن عراق شناخته می‌شود، پس از برکناری از ریاست پارلمان در اواخر سال ۲۰۲۳ در شرایطی دشوار قرار گرفت. با وجود مشکلات، او توانسته به عنوان یک چهره کلیدی سیاسی باقی بماند و از استراتژی‌های هوشمندانه و اتحاد‌های دقیق برای حفظ نفوذ استفاده کند

بازی در دو زمین ایران و ترکیه

به ادعای این وبگاه، ماه گذشته، زمانی که بلوک‌های سنی برای جلوگیری از تصویب قانون عفو عمومی به پا خاستند، الحلبوسی دوباره به عنوان چهره غالب در میدان ظاهر شد. این مرکزیت در ساختار سیاسی سنی عراق در حالی ادامه دارد که مخالفان سعی دارند او را از صحنه سیاسی کنار بزنند و احتمالاً از حذف دائمی اش از سیاست عراق سخن می‌گویند. تحولات اخیر در سیاست‌های الحلبوسی—که در برخی برهه‌ها به ایران و ترکیه گرایش پیدا کرده—او را در برابر دینامیک‌های ژئوپولیتیکی در حال تغییر در منطقه آسیب‌پذیر نموده است. نحوه مواجهه این رهبر سنی با این تحولات ممکن است تعیین‌کننده بقا یا سقوط او در سیاست عراق باشد.

در صورتی که اعتبار الحلبوسی در مقاومت و سرسختی آسیب ببیند، خطر کنار زده شدن از سوی رقبا و قدرت‌های منطقه‌ای وجود دارد. الحلبوسی که در سال ۲۰۱۴ برای نخستین‌بار به عنوان نماینده پارلمان انتخاب شد، در اوایل کار سیاسی اش به دلیل نارضایتی گسترده سنی‌ها از ساختار حکومتی تحت سلطه شیعیان مورد توجه قرار گرفت. صعود او همزمان با آشفتگی‌های سیاسی سنی‌ها پس از حملات گروه داعش بود. او در سال ۲۰۱۷ به مقام استانداری استان سنی‌نشین الانبار رسید و این، شروع مسیر حیات سیاسی اش بود: الحلبوسی درست در بازه زمانی که رقبایش ضعیف‌تر هستند، پیشرفت می‌کند.

با وجود حمایت اولیه مردمی و قبیله‌ای—به واسطه وعده‌های ادعایی رهبری لیبرال و تکنوکراتی اش تقویت شده بود—رهبر سنی‌ها پس از آن با اتهامات گسترده‌ای از جمله فساد و فشار‌های سیاسی مواجه شد. اما الحلبوسی همواره از رقبای خود پیشی گرفته، به‌ویژه در سال ۲۰۱۸ که توانست با حمایت بلوک‌های شیعه حامی ایران، به ریاست پارلمان عراق برسد. با این حال، در اقدامی خاص، الحلبوسی به سرعت از این اتحاد‌ها فاصله گرفت و کمتر از یک ماه پس از انتخاب به عنوان رئیس پارلمان، به استانبول سفر کرد تا با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه ملاقات کند و خود را به‌عنوان رهبر سنی معرفی نماید که قادر به مقابله با نفوذ ادعایی ایران در عراق است. برای کسب دوباره ریاست پارلمان در ژانویه ۲۰۲۲، آنکارا نیز به ایجاد اتحاد بین الحلبوسی و رقیب دیرینه‌اش خمیس الخنجر، برای رهبری سنی‌ها، کمک کرد. این اتحاد، با وجود گزارش‌های طولانی از دشمنی متقابل، شکل گرفت.

 این دو رهبر سنی عرب همچنین با جنبش صدر همکاری کردند تا دولتی "اکثریت ملی" تشکیل دهند که در قالب آن حزب دموکرات کردستان (KDP) نیز شریک بود. این ابتکار قرار بود بلوک شیعه حامی ایران را کم رنگ کند. با این حال، این پروژه زمانی که مقتدی صدر، در ژوئن ۲۰۲۲ از پارلمان خارج شد و در آگوست ۲۰۲۲ اعلام کرد که از سیاست عراق خارج می‌شود، متلاشی شد. این تحولات، فضای سیاسی جدیدی را ایجاد کرد که الحلبوسی را برای بازگشت به اتحاد‌های شیعه نزدیک به ایران و احزاب کرد تحت چتر ائتلاف دولت‌سازی کرد که در سپتامبر ۲۰۲۲ تشکیل شد، متقاعد نمود.

رقابت پنهان ترکیه با آنکارا در میدان سیات عراق.

اما در میانه تلاش‌هایش برای تضعیف اتحاد سنی حمایت‌شده توسط ترکیه علیه رهبری اش، روابط الحلبوسی با رهبری شیعه عراق دوباره خراب شد. این درگیری‌ها حول انتصابات سیاسی می‌چرخید و باعث بروز تنش میان الحلبوسی و محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، شد. الحلبوسی در نهایت در نوامبر ۲۰۲۳ با اتهامات تقلب از ریاست پارلمان برکنار شد و حتی کرسی خود در مجلس را از دست داد، به‌طوری که دیگر هیچ‌گونه حضور مستقیمی در پارلمان نداشت. محمد الحلبوسی در تلاش برای حفظ موقعیت خود در میان پیامد‌های ناشی از بحران‌ها، در دسامبر ۲۰۲۳ زمانی که جبهه تکادم موفقیت‌های قابل توجهی در انتخابات استانی عراق به دست آورد، فرصتی برای بازگشت یافت. توانایی او در کسب پیروزی انتخاباتی، علیرغم افزایش فشارها، شهرتش به عنوان فردی با تاب‌آوری بالا در دایره‌های سیاسی عراق را افزایش داد. در طول سال گذشته، تغییرات چشمگیر در وضعیت ژئوپولیتیکی منطقه موقعیت الحلبوسی را به طرز قابل توجهی پیچیده کرده است. افزایش سلطه ترکیه، الحلبوسی را در میان دو قدرت رقیب یعنی تهران و انکارا قرار داده است. الحلبوسی که به نظر می‌رسد به سوی ایران تمایل دارد، حمایت خود را از اقدامات مقاومت، به‌ویژه از نامزدی محمود المشهدانی برای جایگزینی اش به عنوان رئیس پارلمان در اکتبر ۲۰۲۴، اعلام کرده است.

بیشتر بخوانید:عکس/ تشییع نمادین سید حسن نصرالله در عراق

با این حال، برخی از شخصیت‌های کلیدی در چارچوب هماهنگی هنوز نسبت به عملگرایی و تاریخ تغییر اتحادیه‌های الحلبوسی تردید دارند. در همین حال، ترکیه او را هم یک مانع و هم یک دارایی می‌بیند. اگرچه آنکارا می‌داند که کنار گذاشتن کامل الحلبوسی با توجه به تمایل همیشگی اش برای بقا، غیرعملی است، اما ترکیه تلاش دارد تا نفوذ او را با حمایت از رهبری سنی جایگزین کاهش دهد. 

این برنامه‌ها هنوز در حال شکل‌گیری هستند. در ژانویه سال جاری، ترکیه از یک ائتلاف جدید سنی حمایت کرد که هدف آن اتحاد گروه‌های مختلف سنی، صرف‌نظر از رقابت‌های داخلی بود. علاوه بر خانجر، این ائتلاف شامل شخصیت‌های برجسته‌ای، چون احمد الجبوری، مثنی السامرائی و اسامه النجیفی است که همگی از مخالفان الحلبوسی هستند. با حمایت از این ائتلاف، آنکارا احتمالاً قصد دارد تا نفوذ الحلبوسی را تضعیف کرده و در عین حال از اختلافات در میان گروه‌های شیعه عراق بهره‌برداری کند تا اهداف منطقه‌ای خود را پیش ببرد. در این راستا، یک عضو ارشد پارلمان از جبهه تکادم که با شرط ناشناس ماندن با امواج میدیا صحبت کرده، با این نظر موافق است که آنکارا هنوز قصد دارد الحلبوسی را به جبهه خود بازگرداند. با این حال، این منبع اشاره کرد که اعتماد بین دو طرف به دلیل تغییرات اتحادیه‌های پیشین الحلبوسی شکننده باقی خواهد ماند. در حالی که این عضو پارلمان مدعی است که الحلبوسی به دنبال موقعیت مستقلی است که از تأثیرات منطقه‌ای و بین‌المللی آزاد باشد، او همچنین اذعان کرد که "میانجی‌گری در نظر گرفتن چالش‌ها برای بازسازی اعتماد بین الحلبوسی و متحدان عراقی ترکیه دشوار است.

 " با وجود این چالش‌ها، به نظر می‌رسد که "کانال‌های ارتباطی با ترکیه هنوز فعال است. " عضو پارلمان تکادم افزوده است که "مشوق‌های سیاسی توسط آنکارا برای بازگرداندن الحلبوسی ارائه می‌شود. " اگرچه این منبع در مورد ماهیت این مشوق‌ها توضیح بیشتری نداده است، احتمالاً این مشوق‌ها به پروژه‌های بازسازی در استان‌های سنی‌نشین مربوط می‌شود، پروژه‌هایی که همواره به عنوان دروازه‌ای کلیدی برای نفوذ ترکیه در نظر گرفته شده‌اند. "ترکیه می‌داند که محیط سیاسی کنونی نیاز به توافقات دارد، حتی اگر موقت باشد، تا نفوذ خود را در برابر پیشروی ایران در آستانه انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵ عراق حفظ کند. " این گزاره نشان‌دهنده رویکرد عملگرایانه آنکارا برای حفظ جایگاه خود در عرصه سیاسی سنی‌های عراق است، به‌ویژه در میان رقابت فزاینده منطقه‌ای.