تاریخ انتشار: ۱۶:۰۰ - ۲۶ اسفند ۱۴۰۳

نوروز در گذر تاریخ؛ ردپای کهن‌ترین جشن باستانی ایرانیان در سنگ نوشته‌ها و اسناد باستانی

در روایت شاهنامه، پس از یک دوره دشوار و بحرانی، جمشید با ایجاد اصلاحات و رونق زندگی مردم، نوروز را به‌عنوان عید ملی اعلام کرد

نوروز در گذر تاریخ

اقتصاد۲۴- نوروز، فراتر از یک آیین سنتی، بازتابی از هویت، فرهنگ و تاریخ ایرانیان است. این جشن کهن نه‌تنها نمادی از تجدید طبیعت و آغاز سال نو است، بلکه در گذر قرن‌ها به یک عنصر بنیادین در ساختار اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی ایران تبدیل شده است. اما پرسش اساسی این است که چگونه نوروز توانسته است با وجود تغییرات تاریخی، تهاجمات فرهنگی و دگرگونی‌های اجتماعی، همچنان زنده بماند و به یکی از معدود جشن‌هایی تبدیل شود که مرز‌های جغرافیایی و تاریخی را درنوردیده است؟ پاسخ این پرسش را می‌توان در لایه‌های مختلف تاریخ ایران جست‌و‌جو کرد؛ از سنگ‌نوشته‌های هخامنشیان در تخت‌جمشید، که ردپای آیین‌های نوروزی را در تشریفات درباری ثبت کرده‌اند، تا متون کهن زرتشتی که به فلسفه این جشن اشاره دارند. شاهنامه فردوسی، آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، و حتی گزارش‌های مورخان عرب و یونانی، همگی گواهی بر دیرینگی و اهمیت این آیین هستند.

نوروز تنها یک سنت بازمانده از گذشته نیست؛ بلکه میراثی زنده است که در طول تاریخ بار‌ها بازتعریف شده، در دوران‌های مختلف شکل‌های تازه‌ای به خود گرفته و با مقتضیات هر دوره سازگار شده است. از دربار شاهان هخامنشی و ساسانی گرفته تا جشن‌های مردمی دوران قاجار و پهلوی، نوروز همواره نه‌تنها جشنی برای عامه مردم، بلکه آیینی دولتی و حکومتی نیز بوده است.

در این گزارش، با بررسی مستندات تاریخی، کتیبه‌های باستانی و متون کهن، و همچنین گفت‌و‌گو با کارشناسان و پژوهشگران، تلاش خواهیم کرد تصویری جامع از مسیر تحول نوروز در طول تاریخ ارائه دهیم. نگاهی که نه‌تنها ریشه‌های کهن این جشن را آشکار می‌کند، بلکه نشان می‌دهد چگونه نوروز توانسته است هویت خود را در برابر تندباد‌های تاریخ حفظ کند و به یک میراث جهانی تبدیل شود.

نوروز در اسناد کهن؛ از اوستا تا شاهنامه

«غلامرضا لاشجردی فراهانی»، پژوهشگر تاریخ ایران باستان، معتقد است: «برای درک ریشه‌های نوروز باید به متون کهن ایرانی و اسلامی مراجعه کنیم. نخستین اشاره‌های مکتوب به این جشن را در اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، می‌بینیم. در بخش‌هایی از اوستا، به‌ویژه در «وندیداد – فرگرد یک»، به آیین‌های مرتبط با آغاز بهار و تجدید طبیعت اشاره شده است. این مسئله نشان می‌دهد نوروز از دیرباز با مفهوم نو شدن و آغاز چرخه‌ای تازه گره خورده است.»

او ادامه می‌دهد: «اما مهمترین سند مکتوب درباره نوروز را ابوریحان بیرونی در کتاب‌های «التفهیم» و «آثارالباقیه» ارائه کرده است. او در این کتاب‌ها، ضمن اشاره به برگزاری نوروز در ایران باستان، از ارتباط این جشن با تقویم خورشیدی سخن گفته است. بیرونی توضیح می‌دهد که در دوران باستان، آغاز سال نو با اعتدال بهاری هم‌زمان بوده و نوروز نه‌تنها یک جشن، بلکه یک نقطه‌عطف در محاسبات تقویمی بوده است.»

پژوهشگر تاریخ ایران باستان تصریح می‌کند: «از سوی دیگر، شاهنامه فردوسی نیز نوروز را جشنی دانسته که جمشید، پادشاه اسطوره‌ای ایران، آن را بنیان گذاشت. در روایت شاهنامه، پس از یک دوره دشوار و بحرانی، جمشید با ایجاد اصلاحات و رونق زندگی مردم، این روز را به‌عنوان عید ملی اعلام کرد. این روایت اسطوره‌ای هرچند با واقعیات تاریخی متفاوت است، اما نشان از جایگاه ویژه نوروز در فرهنگ ایرانی دارد.»

نوروز در کتیبه‌های باستانی؛ از تخت‌جمشید تا نقش‌رستم

«علیرضا جعفری‌زند»، باستان‌شناس و متخصص میراث هخامنشی، درباره شواهد باستان‌شناسی نوروز می‌گوید: «کتیبه‌های برجای‌مانده از دوره هخامنشیان، به‌ویژه در تخت‌جمشید، نشان می‌دهند نوروز نه‌تنها یک جشن مردمی، بلکه جشنی حکومتی و رسمی بوده است. در سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید، شاهد تصاویری از نمایندگان اقوام مختلف هستیم که در حال اهدای پیشکش به شاهنشاه هخامنشی هستند. این مراسم که در ایام نوروز برگزار می‌شده، نمادی از اتحاد امپراتوری و پیوند میان سرزمین‌های مختلف تحت حاکمیت هخامنشیان بوده است.

یکی از یافته‌های جالب در تخت‌جمشید، جهت‌گیری معماری آن است. پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهند طلوع خورشید در نخستین روز بهار، دقیقاً از میان دروازه ملل، به تالار مرکزی کاخ می‌تابد. این طراحی، که براساس محاسبات دقیق نجومی صورت گرفته، به‌احتمال زیاد نشان‌دهنده برگزاری مراسمی خاص در روز نوروز بوده است

او ادامه می‌دهد: «یکی از یافته‌های جالب در تخت‌جمشید، جهت‌گیری معماری آن است. پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهند طلوع خورشید در نخستین روز بهار، دقیقاً از میان دروازه ملل، به تالار مرکزی کاخ می‌تابد. این طراحی، که براساس محاسبات دقیق نجومی صورت گرفته، به‌احتمال زیاد نشان‌دهنده برگزاری مراسمی خاص در روز نوروز بوده است.»

این باستان‌شناس تصریح می‌کند: «در دوره‌های بعد، از جمله دوران ساسانی، نوروز همچنان جایگاه خود را حفظ کرد. در نقش‌برجسته‌های ساسانی در نقش‌رستم و طاق بستان، صحنه‌هایی از بار عام شاهنشاهان دیده می‌شود که در آن بزرگان و مقامات، هدایای خود را تقدیم شاه می‌کنند. این مراسم شباهت زیادی به آیین‌های نوروزی هخامنشی دارد و نشان می‌دهد این جشن طی قرن‌ها دچار تحول نشده، بلکه به‌عنوان یک سنت دیرینه در نظام حکومتی ایران باقی مانده است.»

نوروز پس از ورود اسلام؛ جشنی که فراتر از تاریخ رفت

«مریم توسکی»، پژوهشگر تاریخ اجتماعی و فرهنگ ایران، به بررسی جایگاه نوروز پس از اسلام می‌پردازد و می‌گوید: «پس از ورود اسلام به ایران، بسیاری از آیین‌های باستانی دستخوش تغییر شدند، اما نوروز یکی از جشن‌هایی بود که نه‌تنها از بین نرفت، بلکه در دوره‌های مختلف تقویت شد. در دوران عباسیان، این جشن تا حدی مورد پذیرش قرار گرفت که حتی برخی خلفای عباسی نیز نوروز را جشن می‌گرفتند و هدایای نوروزی دریافت می‌کردند.»

او ادامه می‌دهد: «در دوران صفویه، نوروز جایگاه رسمی خود را دوباره به‌دست آورد. شاهان صفوی، که به احیای هویت ایرانی علاقه‌مند بودند، نوروز را به یکی از مهمترین مناسبت‌های تقویمی ایران تبدیل کردند. برخی از آیین‌هایی که امروزه با نوروز شناخته می‌شوند، مانند حاجی فیروز و چهارشنبه‌سوری، در این دوره به‌شکل رسمی‌تری درآمدند. نوروز همچنین در این دوران با مفاهیم شیعی ترکیب شد و برخی مراسم مذهبی در کنار آن برگزار می‌شدند.»

پژوهشگر تاریخ اجتماعی و فرهنگ ایران می‌افزاید: «در دوره قاجار، مراسم نوروز با تشریفات گسترده‌تری همراه شد. در کاخ گلستان، شاهان قاجار در نخستین روز سال نو، آیین بار عام برگزار کرده و از بزرگان و مقامات هدایا دریافت می‌کردند. این سنت که شباهت زیادی به مراسم نوروزی ساسانیان داشت، نشان می‌دهد نوروز در هر دوره‌ای با اقتضائات زمانه سازگار شده، اما جوهره اصلی خود را حفظ کرده است.»

نوروز؛ میراثی کهن که جهانی شد

نوروز، جشنی که امروز به‌عنوان میراث جهانی در یونسکو ثبت شده، نه‌تنها یک آیین سنتی، بلکه نمادی از هویت فرهنگی ایرانیان است. گفت‌و‌گو با پژوهشگران نشان می‌دهد این جشن از هزاران سال پیش در ایران برگزار می‌شده و اسناد تاریخی، کتیبه‌های باستانی و متون کهن، همگی بر قدمت و اهمیت آن تأکید دارند.

اما پرسشی که امروز مطرح می‌شود، این است که آیا ما به‌اندازه کافی برای حفظ و انتقال این میراث به نسل‌های آینده تلاش می‌کنیم؟ آیا نوروز تنها به جشن‌های عمومی و تعطیلات خلاصه شده است یا هنوز هم نقش فرهنگی و اجتماعی عمیقی در زندگی ایرانیان دارد؟ شاید نوروز تنها یک آغاز برای تفکر درباره ریشه‌ها و هویت ما باشد.

منبع: روزنامه پیام ما
ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

قیمت خودرو‌های جک و لیفان شرکت کرمان موتور امروز + جدول

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت قند و شکر امروز

قیمت روز روغن خوراکی + جدول

قیمت تبلت سرفیس و سامسونگ امروز + جدول

قیمت انواع لپ تاپ لنوو + جدول

قیمت سکه و طلا امروز سه‌شنبه ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت دلار و یورو امروز سه‌شنبه ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت سکه و طلا امروز دوشنبه ۲۷ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت خودرو‌های سایپا امروز دوشنبه ۲۷ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

پیش بینی قیمت طلا و سکه امروز ۲۸ اسفند ۱۴۰۳/ افزایش چشمگیر قیمت طلا و سکه در بازار

قیمت خودرو‌های سایپا امروز سه‌شنبه ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

قیمت دلار و یورو امروز دوشنبه ۲۷ اسفند ۱۴۰۳ + جدول

عکس/ نمایی از زیبایی خیره کننده اسب موفرفری دورنگ

عکس/ پوستر استقلال به مناسبت بازگشت مجتبی جباری

عکس/ استایل لاکچری یکتا ناصر با مانتوی طرحدار و صندل

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

چگونه در تعطیلات نوروزی چاق نشویم؟

فیلم/ مراسم قاشق‌زنی چهارشنبه‌سوری امیرآباد تهران

افزایش شمار فوتی‌های چهارشنبه‌سوری به ۸ نفر

فیلم/ ناپدید شدن کرج در آتش و دود چهارشنبه سوری

فیلم/ دیدن چهارشنبه سوری تهران از فراز توچال

فیلم/ آتش‌سوزی یک ساختمان در چهارشنبه سوری تهران

عکس/ اجتماعی بی نظیر از مردم ارومیه در گرامیداشت نوروز

جاده چالوس یک‌طرفه شد

فیلم/ روشن کردن آتش نوروز در ارومیه

فیلم/ انفجاری عجیب در چهارشنبه سوری قزوین

فیلم/ سفیر انگلستان هم از روی آتش چهارشنبه سوری پرید

فیلم/ انفجار ترقه‌های چهارشنبه‌سوری از فراز برج میلاد

سرخی رویت را بده، زردی رویم را بگیر؛ نگاهی به آیین‌ها و خاستگاه سنت چهارشنبه سوری + فیلم

عکس/ الناز حبیبی در قابی مشترک با پارسا پیروزفر

عکس/ لباس و استایل تازه مهراوه شریفی نیا جنجال برانگیز شد

عکسی خاص از آزاده صمدی در منزل شخصی اش!

عکس/ رونمایی صبا راد از سفره هفت سین طلایی‌اش

بیت‌کوین در آستانه سقوط یا جهش؟

عکس/ دختر ناصرالدین شاه که درویش شد با دو فرزندش حدود ۱۵۰ سال پیش

آتش افروزی بازار طلا و سکه در چهارشنبه سوری

آتش چهارشنبه سوری به دلار زد

عکسی نایاب از یک پستچی در دوره قاجار و حدود ۱۵۰ سال پیش

فیلم/ آتش‌سوزی مجتمع پزشکی در بهشهر مازندران

رقص شکوفه‌ها در بهار مازندران

چرا قیمت میلگرد کارخانه با بازار متفاوت است؟

اینفوگرافی/ تورم موادغذایی در ۶ ماهه ابتدایی دولت پزشکیان

عکس/ واکنش غم‌انگیز جواد کاظمیان به افزایش قیمت دلار

عکس/ واکنش احساسی مهدی به بازگشت مجتبی جباری

عکس/ بازار تهران در ایام عید نوروز حدود ۵۳ سال پیش

تهران و واشنگتن در پرتگاه جنگ به سر می‌برند

جشن بین‌المللی نوروز در تخت جمشید

عکسی دیده نشده از پدر فرشته حسینی پای سفره عقد دخترش

نوروز ۱۴۰۴ چند روز تعطیل است؟

هشدار به ایرانیان متقاضی اقامت اروپا در برابر کلاهبرداری‌های شرکت‌های جعلی؛ رویا فروشی به چه قیمت؟

اعلام ساعت پایان طرح ترافیک در تهران

گران‌ترین شهر حومه‌ای پایتخت در پایان سال ۱۴۰۳ کجاست؟

آیا بازدهی نقره به طلا می‌رسد؟

گران‌ترین خانه‌های تهران کجاست؟

افزایش حیرت انگیز قیمت طلا و سکه تا کجا ادامه دارد؟

ترافیک نیمه‌سنگین در چالوس و هراز

عکس/ چشم اندازی از ۶۰ سال پیش اتوبان تهران-کرج

قیمت روغن خوراکی امروز + جدول

قیمت روز لپ تاپ لنوو LENOVO

قیمت خودرو‌های جک و لیفان کرمان موتور امروز

عکس/ نان و پنیر خوردن فرح دیبا در خانه یک روستایی همدان ۴۷ سال پیش

عکس/ تیر‌های تلگراف در مقابل سی و سه پل اصفهان ۱۷۰ سال پیش

قیمت دینار عراق امروز + جزئیات

قیمت لیر ترکیه امروز + جزئیات

عکس/ رونمایی فرشته حسینی از خانواده اش در اینستاگرام

عکس/ تصویری کمیاب از کارمندان اداره پست و صندوق مالیه ۱۷۰ سال پیش و دوران قاجار