یارگیری ایران و روسیه در قاره سیاه/ رمزگشایی از پشت پرده رایزنی‌های کرملین با رهبران شام

اقتصاد۲۴- فارین پالسی با انتشار یادداشتی نوشت: دولت نظامی سودان اخیراً توافقی را برای راه‌اندازی نخستین پایگاه دریایی در آفریقا در نزدیکی بندر سودان به روسیه اعطا کرده است. این موضوع را وزیر امور خارجه سودان، علی یوسف احمد الشریف، پس از دیدار با همتای روسی خود، سرگئی لاوروف، در مسکو اعلام کرد.

مانور روسیه در قاره سیاه

روسیه به‌واسطه راه‌اندازی و تضمین پایگاه نظامی در ساحل دریای سرخ، از رویکرد ایالات متحده و چین پیروی کرده که هر دو دارای پایگاه‌های نظامی در جیبوتی هستند. خروج نیرو‌های روسیه از سوریه پس از سقوط دولت بشار اسد باعث شد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دارایی‌های نظامی خود را به لیبی و سودان منتقل کند؛ این گزاره‌ای است که داده‌های اطلاعاتی بر آن مهر تأیید زده‌اند.

همزمان، تصاویر ماهواره‌ای اخیر نشان می‌دهند که روسیه در حال گسترش پایگاه هوایی معتن السره در جنوب‌شرقی لیبی است که در نزدیکی مرز‌های چاد و سودان واقع شده است. این تصاویر نشان می‌دهند که روسیه باند فرودگاه را بازسازی کرده، تأسیسات جدیدی ساخته و توانایی‌های لجستیکی خود را تقویت کرده است.

این پایگاه آخرین بار در سال ۲۰۱۱ توسط نیرو‌های دیکتاتور معمر قذافی استفاده شده بود. در حال حاضر این پایگاه تحت کنترل خلیفه حفتر قرار دارد که رهبری ارتش ملی لیبی را عهده‌دار است.

به باور ناظران، «این تحولات با استراتژی روسیه برای ایجاد پایگاه‌های نظامی متعدد در لیبی همخوانی دارد». پایگاه معتن السره به مسکو این امکان را می‌دهد که مسیر‌های تأمین نیرو را کنترل کرده و حرکت تجهیزات و پرسنل را به سمت صحرای آفریقا تسهیل کند، در حالی که از نظارت بین‌المللی بر بنادر و فرودگاه‌های اصلی اجتناب می‌شود. انتقال هواپیما‌های نظامی و نیرو‌ها حداقل ۱۰ بار از اواسط دسامبر توسط اطلاعات نظامی اوکراین پیگیری شده‌اند که از پایگاه هوایی روسیه در حمیمیم سوریه به شرق لیبی منتقل شده‌اند.

در هفته‌های اخیر، احمد الشرع، رهبر ائتلاف مخالفان مورد حمایت ترکیه که اسد را برکنار کرد، پیشنهاد کرده که قصد دارد روابط نزدیکی با روسیه حفظ کند. الشرع اواخر دسامبر در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی عربی گفت: «ما نمی‌خواهیم روسیه به‌گونه‌ای از سوریه خارج شود که روابطش با کشور ما تضعیف گردد.»

در اوایل این ماه، یک هیئت روسی به دمشق سفر کرد تا درباب این‌که چگونه مسکو می‌تواند پایگاه‌های نظامی خود را در شام حفظ کند، رایزنی کنند. با این حال، برای پوتین منطقی است که ریسک‌های خود را مدیریت کرده و منابعش را در جغرافیا‌های مختلف مستقر کند.

صف آرایی روسی

در سودان، روسیه از هر دو بازیگر درگیر در جنگ داخلی حمایت می‌کند؛ این کشور ابتدا از نیرو‌های پشتیبانی سریع حمایت کرد و سپس با وعده ارائه تسلیحات بیشتر به ارتش سودان در ازای پایگاه دریایی در کنار نیرو‌های مسلح قرار گرفت.

بیشتر بخوانید:برادر بشار اسد که در روسیه زندگی می‌کند، در بی‌ثباتی سوریه نقش دارد

سودان برای اولین بار در سال ۲۰۱۷ تحت ریاست‌جمهوری عمر البشیر، که در کودتای ۲۰۱۹ از قدرت برکنار شد، احتمال استقرار یک پایگاه دریایی روسی در این کشور را مطرح کرد. پس از آن توافقی در سال ۲۰۲۰ صورت گرفت، اما پس از آغاز جنگ داخلی میان ژنرال‌های رقیب سودان در آوریل ۲۰۲۳ این توافق به هم خورد.

سودان همزمان با هدف یافتن متحدانی در میانه جنگ، روابط نزدیکی با ایران برقرار کرد. از سوی دیگر، لیبی بین دولتی که از سوی ترکیه پشتیبانی می‌شود و از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته شده، در طرابلس، و دولت رقیب شرقی تحت رهبری حفتر که از سوی روسیه، مصر و امارات متحده عربی حمایت می‌شود، تقسیم شده است. مسکو برای حفتر تجهیزات و تسلیحات ارسال کرده، در حالی که غول نفتی روسیه، روس‌نفت، قراردادی بلندمدت برای توسعه میادین نفتی و فروش نفت لیبی منعقد کرده است.

پایگاه هوایی حمیمیم سوریه که پیش‌تر مرکز عملیات گروه شبه‌نظامی روسی واگنر و «ارتش آفریقا» وابسته بدان در مالی، بورکینافاسو، نیجر و جمهوری آفریقای مرکزی قلمداد می‌شد، در حال حاضر در آستانه تغییر استراتژی قرار دارد. تحقیقاتی که توسط شبکه خبری سی‌ان‌ان انجام شد، نشان داد که پس از سقوط اسد، پرواز‌های روسی اکنون از لیبی به جای سوریه به مقصد پایتخت مالی، باماکو، انجام می‌شود.

علاوه بر پایگاه معتن السره، مسکو در حال انتقال تجهیزات به پایگاه‌های هوایی لیبی در ال‌خادم، واقع در شرق بنغازی، و ال‌جفره (یک پایگاه پیشین گروه واگنر) است تا به‌عنوان یک مرکز عملیات در آفریقا عمل کند. گفته می‌شود که نیروی دریایی روسیه در جستجوی یک بندر تحت کنترل حفتر است. رسانه‌های سوری در اواخر ژانویه گزارش دادند که اجاره ۴۹ ساله روسیه برای بندر سوریه‌ای طرطوس لغو شده است.

براساس داده‌های اطلاعات نظامی بریتانیا، توانایی روسیه در پشتیبانی لجستیکی از نیرو‌های نظامی و پیمانکاران نظامی خصوصی خود در آفریقا، همچنین محدود کردن آسیب‌های ناشی از سقوط دولت اسد، قطعاً اولویت‌های دولت روسیه خواهد بود. تحلیلگران پیشنهاد می‌کنند که یک پایگاه دریایی دیگر روسی ممکن است در بندر طبرق در شرق لیبی شکل بگیرد که به مسکو این امکان را می‌دهد تا توانایی خود را در غرب آفریقا حفظ کرده و همچنان یک مرکز استراتژیک در برابر ناتو در دریای مدیترانه فراهم آورد.

در نهایت، پایگاه‌های استراتژیک روسیه در شرق لیبی به حفتر قدرت بیشتری در مذاکرات تحت نظارت سازمان ملل درباره آینده لیبی می‌دهند، که ممکن است زمان‌بندی انتخابات ملی شکسته‌شده را به تأخیر بیندازد.