اقتصاد جهانی سال ۱۴۰۳ را چگونه گذراند؟

اقتصاد۲۴- سال ۱۴۰۳ شمسی، سالی مهم و پرحادثه در جهان بود. این سال، با رخداد‌های گوناگونی در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فناوری همراه بود که هر یک به نوبه خود، تاثیرات چشمگیری بر معادلات جهانی گذاشتند. از حملات تروریستی مرگبار و تلاش برای ترور شخصیت‌های سیاسی گرفته تا جابه‌جایی قدرت در برخی کشور‌ها و تشدید تنش‌های بین‌المللی، سال ۱۴۰۳ شمسی را به دورانی پرچالش و در عین حال سرشار از تحولات مهم تبدیل کرد.

در کنار این رویداد‌های سیاسی و امنیتی، سال ۱۴۰۳ سال پیشرفت‌های چشمگیر در عرصه فناوری، به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی و صنعت ریزتراشه‌ها، نیز بود. روند صعودی قیمت طلا و نوسانات بازار رمزارز‌ها نیز از دیگر ویژگی‌های اقتصادی این سال به شمار می‌روند. این گزارش به بررسی تفصیلی این رویداد‌ها می‌پردازد و تلاش دارد تصویری روشن و جامع از مهم‌ترین وقایع و روند‌های سال ۱۴۰۳ شمسی در سطح جهانی به دست دهد.

حمله تروریستی داعش به کروکوس سیتی

حمله به تالار کنسرت کروکوس سیتی در حومه مسکو، یک اقدام تروریستی بود که در شامگاه جمعه، سوم فروردین‌ماه ۱۴۰۳، از سوی افراد مسلح وابسته به شاخه خراسان گروه داعش به وقوع پیوست. پیش از این حمله، سرویس امنیت ملی روسیه هفت نفر را به ظن عضویت در گروه «سپاه داوطلب روسیه» دستگیر کرده بود. این گروه متشکل از اتباع روسی مستقر در اوکراین است که با حمله نظامی روسیه به اوکراین و سیاست‌های پوتین مخالف هستند.

بر اساس گزارش‌های مختلف، شمار قربانیان این حمله تروریستی بین ۱۳۳ تا بیش از ۱۴۳ نفر تخمین زده می‌شود. همچنین، تعداد مجروحان نیز بین ۱۴۰ تا ۳۶۰ نفر گزارش شده است. در پی این حادثه، مراکز خرید و دیگر اماکن عمومی شهر به طور کامل تخلیه شدند.

ترور دونالد ترامپ

در ۲۳ تیرماه ۱۴۰۳، دونالد ترامپ، نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده، در یک سوءقصد مجروح شد. در این حادثه، گلوله‌ای به گوش راست او اصابت کرد. عامل تیراندازی، جوانی ۲۰ ساله به نام توماس متیو کروکسِ بود. کروکس از پشت بام ساختمانی مشرف به محل گردهمایی، هشت گلوله با تفنگ نیمه اتوماتیک‌ای‌آر-۱۵ شلیک کرد. او سپس با شلیک تک‌تیرانداز تیم ضد حمله سرویس مخفی کشته شد.

در این حادثه، علاوه بر مجروح شدن ترامپ، یکی از حاضران کشته و دو نفر دیگر به‌شدت زخمی شدند. این نخستین سوءقصد و جراحت یک رئیس‌جمهور ایالات متحده از زمان تیراندازی به رونالد ریگان در سال ۱۹۸۱ محسوب می‌شود.

اختلال در پرواز‌های جهانی

در ۲۹ تیرماه ۱۴۰۳، اختلال گسترده‌ای در پرواز‌های خطوط هوایی بزرگ در سراسر جهان به وقوع پیوست. این اختلال ناشی از قطع سیستم ارتباطی جهانی بود که به دلیل نقص در سیستم کروداسترایک (CrowdStrike)، شرکت ارائه‌دهنده خدمات امنیت سایبری به مایکروسافت، ایجاد شده بود. بسیاری از فرودگاه‌ها و شرکت‌های هواپیمایی، به‌ویژه در اروپا، آسیا و آمریکا، اعلام کردند که پروازهایشان به دلیل مشکلات ارتباطی تحت تاثیر قرار گرفته است.

المپیک ۲۰۲۴ در فرانسه

بازی‌های المپیک تابستانی ۲۰۲۴ از ۵ تا ۲۱ مردادماه ۱۴۰۳ در شهر پاریس برگزار شد. این رویداد مهم ورزشی، با وجود چالش‌های متعدد اقتصادی و سیاسی، با موفقیت به انجام رسید (بخوانید: تاثیر میزبانی المپیک بر اقتصاد چیست؟).

اعتراضات در ونزوئلا

در پی انتخابات ریاست‌جمهوری ۸ مرداد ۱۴۰۳، ونزوئلا بستر اعتراضات گسترده‌ای بود. در این انتخابات، نیکولاس مادورو با کسب ۵۱.۲ درصد آرا به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد، در حالی که مخالفان او ادعا کردند نتیجه انتخابات تقلبی بوده و ادموندو گونزالس، نامزد اصلی مخالفان، برنده واقعی است. مخالفان با انتشار نتایج رأی‌گیری در سطح حوزه‌های انتخابیه، ادعا کردند گونزالس با اختلاف چشمگیری پیروز شده است. این اعتراضات به خشونت کشیده شد و دولت به سرکوب شدید معترضان پرداخت. در این اعتراضات حداقل ۲۳ نفر کشته و بیش از ۲۲۰۰ نفر دستگیر شدند.

بیشتر بخوانید:۲۰ کشوری که تا سال ۲۰۳۹ بر جهان حکمرانی خواهند کرد؟

اعتراضات پس از انتخابات به مدت دو ماه ادامه یافت و در اوایل زمستان ۱۴۰۳ نیز با تظاهرات گسترده‌ای در سراسر کشور همراه بود. در ۲۰ دی‌ماه ۱۴۰۳، مخالفان به مناسبت مراسم تحلیف مادورو، تظاهراتی برگزار و از بازگشت گونزالس به ونزوئلا حمایت کردند. در این تظاهرات، درگیری‌هایی بین معترضان و گارد ملی رخ داد و برخی از رهبران مخالفان بازداشت شدند. دولت مادورو این اعتراضات را تلاشی برای کودتا قلمداد کرد و به سرکوب آنها ادامه داد.

این اعتراضات نه‌تنها در داخل ونزوئلا بلکه در سطح بین‌المللی نیز بازتاب داشت. بسیاری از کشورها، از جمله برخی از همسایگان ونزوئلا، نتایج انتخابات را به رسمیت نشناختند و از مخالفان حمایت کردند. همچنین، سازمان‌های بین‌المللی مانند کمیته کارتر و برخی از دولت‌های آمریکای لاتین، انتخابات را آزاد و عادلانه ندانستند. این بحران سیاسی و اجتماعی ونزوئلا را در شرایطی قرار داده که تهدید‌های بین‌المللی و داخلی برای حکومت مادورو افزایش یافته است.

سقوط دولت در بنگلادش

در ۱۵ مرداد ۱۴۰۳، رسانه‌های محلی بنگلادش گزارش دادند که شیخ حسینه، نخست‌وزیر این کشور، استعفای خود را اعلام کرده و با بالگرد به هند گریخته است. در هفته‌های پیش از این واقعه، خیابان‌های شهر‌های بنگلادش صحنه اعتراضات گسترده و درگیری میان معترضان و نیرو‌های نظامی و امنیتی بود. بر اساس گزارش‌ها، پس از فرار نخست‌وزیر، معترضان دفتر نخست‌وزیری را به تصرف خود درآوردند.

حمله زمینی اوکراین به روسیه و تهدید هسته‌ای پوتین

در ۱۶ مردادماه ۱۴۰۳، اوکراین عملیاتی تهاجمی علیه منطقه کورسک روسیه، در خارج از خطوط مقدم جبهه، به اجرا گذاشت. به نظر می‌رسد این اقدام تلاشی از سوی اوکراین برای اعمال فشار بر روسیه بوده است.

در واکنش به این حمله، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تهدید کرد که اگر اوکراین از موشک‌های دوربرد غربی علیه خاک روسیه استفاده کند، با پاسخ قاطع و جدی مواجه خواهد شد. این تهدیدات به افزایش تنش‌ها در روابط بین‌المللی دامن زد.

همچنین، روسیه در این دوره رزمایشی را با پرتاب موشک‌هایی با برد هزاران مایل برگزار کرد تا پاسخ هسته‌ای «عظیم» به حمله احتمالی دشمن را شبیه‌سازی کند. در این رزمایش، تمامی ابعاد «سه‌گانه هسته‌ای» روسیه، شامل موشک‌های زمینی، دریایی و هوایی، به کار گرفته شد. یک موشک بالستیک قاره‌پیما از نوع یارس از پایگاه فضایی پلستسک در شمال غربی روسیه به سمت شبه جزیره کامچاتکا در شرق دور پرتاب شد. وزارت دفاع روسیه اعلام کرد موشک‌های بالستیک سینوا و بولاوا از زیردریایی‌ها و موشک‌های کروز از بمب‌افکن‌های استراتژیک نیز در این رزمایش شلیک شده‌اند.

تنش‌های میان اسرائیل و دیگر کشور‌ها

سال ۱۴۰۳ تنش و تبادل حملات میان اسرائیل و برخی کشور‌های منطقه افزایش یافت که تاثیر بسزایی بر قیمت نفت و ثبات منطقه‌ای گذاشت.

در این سال، چندین دور حمله متقابل بین اسرائیل و ایران صورت گرفت که حملات اصلی در فروردین و مهرماه ۱۴۰۳ (آوریل و اکتبر ۲۰۲۴) به وقوع پیوستند.

در ۱۰ مهرماه ۱۴۰۳، اسرائیل حمله‌ای گسترده به جنوب لبنان آغاز کرد که ناشی از تشدید درگیری‌ها میان اسرائیل و حزب‌الله پس از آغاز جنگ اسرائیل و حماس بود. برخی از منابع اسرائیلی این درگیری را «جنگ سوم لبنان» نامیده‌اند. در این سال، ترور‌های هدفمند فرماندهان حزب‌الله نیز افزایش یافت. از جمله این موارد می‌توان به ترور اسماعیل هنیه در ۱۰ مرداد، انفجار پیجر نیرو‌های حزب‌الله در ۲۶ و ۲۷ شهریور، ترور سید حسن نصرالله در ۶ مهر، ترور جانشین او هاشم صفی‌الدین در ۱۲ مهر و ترور یحیی سنوار، رهبر حماس، در ۲۵ مهر اشاره کرد. با وجود اعلام آتش‌بس میان لبنان و اسرائیل، برخی از چالش‌ها هنوز پابرجاست.

حسنی مهنا، سخنگوی شهرداری غزه، نیز اخیراً اعلام کرده است بیش از ۷۰ درصد زیرساخت‌های شهر غزه ویران شده و این وضعیت منجر به فروپاشی خدمات اساسی، از جمله کمبود شدید آب، از کار افتادن شبکه فاضلاب، انباشت زباله، تخریب شبکه جاده‌ای و فقدان برق و انرژی شده است.

انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا

در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در سال ۱۴۰۳، رقابت اصلی ابتدا میان دونالد ترامپ و جو بایدن شکل گرفت. سپس، جو بایدن جای خود را به کامالا هریس داد و این زوج جدید به رقابت با یکدیگر پرداختند. در نهایت، در ۱۵ آبان‌ماه ۱۴۰۳، دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده انتخاب شد. در این دوره، ایلان ماسک، چهره سرشناس حوزه فناوری و رسانه‌های اجتماعی، در مقام فردی تاثیرگذار، رهبری وزارت کارآمدی دولت را در کابینه ترامپ بر عهده گرفت.

پس از پیروزی ترامپ در انتخابات و حضور ایلان ماسک در کنار او، بازار رمزارز‌ها دستخوش صعود بی‌سابقه‌ای شد. قیمت بیت‌کوین از حدود ۶۷ هزار دلار در بهمن‌ماه به سقف تاریخی ۱۰۸ هزار دلار رسید. بعد از آن، قیمت بیت‌کوین تحت تاثیر سخنرانی جروم پاول و انتشار اخبار مختلف، دچار نوسانات شد و حتی تا ۷۹ هزار دلار کاهش یافت. در این سال، سایر رمزارز‌ها نیز رشد چشمگیری پیدا کردند.

استعفای نخست‌وزیران

در سال ۱۴۰۳، علاوه بر نخست‌وزیر بنگلادش، نخست‌وزیران چند کشور دیگر از جمله ژاپن و کانادا نیز به دلایل گوناگون استعفا دادند.

فومیو کیشیدا، نخست‌وزیر ژاپن، پس از یک رسوایی مالی که به اعتماد رأی‌دهندگان به حزب حاکم آسیب رساند، در ۲۴ مردادماه از مقام خود کناره‌گیری کرد. او در سخنرانی اعلام کناره‌گیری خود، بر تقویت توانمندی‌های دفاعی ژاپن به عنوان زیربنای قدرت دیپلماتیک این کشور در طول سه سال نخست‌وزیری‌اش تاکید کرد. شیگرو ایشیبا، وزیر دفاع پیشین ژاپن، پس از او به عنوان نخست‌وزیر جدید این کشور انتخاب شد (بخوانید: شیگرو ایشیبا کیست؟).

جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، نیز در ۱۷ دی‌ماه به دلایل مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی از مقام خود استعفا کرد. مارک کارنی از ۲۴ اسفندماه ۱۴۰۳ جانشین او در این سمت شد.

سقوط حکومت بشار اسد در سوریه

در سال ۱۴۰۳ شمسی، حکومت بشار اسد در سوریه سقوط کرد. این اتفاق پس از ۱۱ روز درگیری به رهبری هیئت تحریر شام رخ داد. این درگیری‌ها ۱۱ آذر آغاز شد و ۱۸ آذر به سقوط دولت بشار اسد انجامید.

کودتای ناموفق در کره جنوبی

در ۱۳ آذرماه ۱۴۰۳، در ساعت ۲۲:۲۷ به وقت کره جنوبی، یون سوک یول، رئیس‌جمهور این کشور، در یک سخنرانی تلویزیونی اعلام حکومت نظامی کرد. او در این سخنرانی، حزب دموکراتیک کره (DPK)، حزب اکثریت در مجلس ملی کره جنوبی، را به «فعالیت‌های ضد دولتی» و همکاری با «کمونیست‌های کره شمالی» برای نابودی کشور متهم کرد.

پیرو اعلام حکومت نظامی از سوی یون سوک یول، مخالفان سیاسی او فرایند استیضاح رئیس‌جمهور را آغاز کردند. خشم عمومی نسبت به این اقدام منجر به استعفای شماری از مقامات دولت یون، از جمله وزیر دفاع کیم یونگ-هیون، شد.

در ۱۷ آذر، یون سوک یول به دلیل اعلام حکومت نظامی از مردم عذرخواهی کرد و وعده داد دیگر چنین اقدامی را تکرار نخواهد کرد. با این حال، در ۲۲ آذر، او اظهار کرد قصد دارد «تا پایان مبارزه کند» و اعلام حکومت نظامی را اقدامی حکومتی به منظور حفاظت از کشور در برابر نیرو‌های ضد دولتی قلمداد کرد. با وجود این، گمان غالب بر این است که این اقدام ناشی از اختلافات یون سوک یول با مجلس ملی تحت کنترل حزب دموکراتیک کره بوده است.

در ۲۶ دی‌ماه، یون سوک یول دستگیر و در ۷ بهمن ۱۴۰۳، به اتهام رهبری شورش متهم شد. بدین ترتیب، او به نخستین رئیس‌جمهور در تاریخ کره جنوبی تبدیل شد که در دوران ریاست‌جمهوری خود دستگیر و متهم شده است.

ادغام شرکت‌های هوندا و نیسان

شرکت‌های خودروسازی هوندا و نیسان در ۳ دی‌ماه ۱۴۰۳ تفاهم‌نامه‌ای به منظور بررسی ادغام امضا کردند. بر اساس این طرح، قرار بود شرکت جدیدی از ادغام این دو خودروساز بزرگ ژاپنی تاسیس شود و فعالیت خود را از سال ۲۰۲۶ آغاز کند. با این حال، حدود دو ماه بعد، این ادغام به طور رسمی لغو شد.

درگیری میان ایالات متحده و یمن

در سال ۱۴۰۳، درگیری‌های شایان توجهی میان ایالات متحده و حوثی‌های یمن رخ داد. در پاییز ۱۴۰۳، آمریکا به انبار‌های سلاح حوثی‌ها در چند نقطه حمله کرد. هدف این حملات جلوگیری از استفاده حوثی‌ها از تسلیحات برای هدف قرار دادن کشتی‌ها در دریای سرخ و خلیج عدن بود. آمریکا همچنین با حملات هوایی علیه حوثی‌ها، تاسیسات نظامی و انبار‌های تسلیحاتی آنها را هدف قرار داد. این حملات بخشی از تلاش‌های آمریکا برای تضعیف توانایی حوثی‌ها در تهدید کشتی‌های تجاری و نظامی در منطقه بود. این درگیری‌ها در تجارت حوزه دریای سرخ مخاطراتی به وجود آورد و باعث ایجاد نوسانات قیمتی در کامودیتی‌هایی مانند طلا و نفت شد.

حدود یک ماه بعد، نیرو‌های مسلح یمن اعلام کردند که یک ناو هواپیمابر و چند کشتی جنگی آمریکایی را در شمال دریای سرخ هدف قرار داده‌اند. حوثی‌ها این حملات را در حمایت از فلسطین و در واکنش به جنگ غزه صورت دادند و تهدید کردند تا زمانی که جنگ در غزه متوقف نشود، به عملیات خود ادامه خواهند داد.

بیشتر بخوانید:امضای توافق مهم بین ۳ عضو ناتو

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، دستور حمله به حوثی‌ها را صادر کرد و از آنها به عنوان «تروریست» یاد کرد. او تهدید کرد آمریکا تا زمانی که حوثی‌ها حملات خود را متوقف نکنند، از نیروی مرگبار استفاده خواهد کرد. در نتیجه حملات هوایی اخیر ارتش آمریکا به یمن، دولت حوثی یمن اعلام کرد این حملات ۹ کشته و ۹ زخمی غیرنظامی بر جای گذاشته است.

روند‌ها

سال ۱۴۰۳ سال پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه هوش مصنوعی، به‌ویژه در حوزه‌های پردازش زبان طبیعی و یادگیری عمیق، بود. در بهمن‌ماه، مدل هوش مصنوعی دیپ‌سیک، به دلایلی مانند صرفه‌جویی در هزینه‌ها، به محبوبیت ناگهانی دست یافت (بخوانید: انقلابی در حوزه هوش مصنوعی). چین در سال ۱۴۰۳ پیشرفت‌های چشمگیری در صنعت ساخت ریزتراشه‌ها به دست آورد و به عنوان بازیگری کلیدی در این عرصه شناخته شد. گسترش اینترنت ماهواره‌ای و آزمایش موشک استارشیپ نیز از پیشرفت‌های درخور توجه در حوزه فناوری بودند.

همزمان با افزایش قیمت رمزارزها، قیمت جهانی طلا نیز در این سال به دلیل تشدید نااطمینانی‌های جهانی و افزایش تقاضا برای دارایی‌های امن، روند صعودی پیدا کرد.

در عرصه بین‌المللی، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سال ۱۴۰۳ به گسترش خود در اروپا ادامه داد که به افزایش تنش‌ها با روسیه انجامید. به طور کلی، نتایج انتخابات برگزارشده در کشور‌های مختلف اروپایی نشان‌دهنده گرایش این قاره به سمت تقویت جریان راست بود.