پشت پرده مانور آمریکا در قاره سیاه/ آفریقا به میدان زورآزمایی پکن و واشنگتن تبدیل شد

اقتصاد۲۴- به باور ناظران، افزایش نفوذ چین در قاره سیاه به بهانه بسط پروژه طرح کمربند و جاده نگرانی کشور‌های غربی بالاخص آمریکا را افزایش داده است. در همین راستا، گروهی از ناظران از طرح ابتکاری کریدور لوبیتو رونمایی کرده‌اند؛ طرح ابتکاری آمریکا برای دور زدن طرح کمربند و جاده که اتفاقا توسط بسیاری از کشور‌های آفریقایی هم مورد توجه قرار گرفته، بالاخص آن که بسیاری از آنها درگیر بازپرداخت وام‌هایی هستند که چین به بهانه طرح کمربند و جاده و با هدف توسعه زیرساخت‌ها در اختیارشان قرار داده است.

موسسه مطالعاتی ژئوپلتیکال مانیتور با انتشار یادداشتی مدعی شد: افزایش نفوذ اقتصادی چین در آفریقا غیرقابل انکار است، بالاخص آن که چین در سال ۲۰۰۹ از ایالات متحده به عنوان بزرگترین شریک تجاری این قاره پیشی گرفت و اخیراً حجم تجارتش با آفریقا را چهار برابر کرده است.

شکاف تجاری، سیاستگذاران ایالات متحده را در باب افزایش نفوذ چین در این قاره سیاه افزایش داده، از همین رو اشتهای واشنگتن برای سرمایه‌گذاری توسعه‌ای و زیرساختی برای تسهیل روابط اقتصادی ایالات متحده و آفریقا بیشتر شده است. در این زمینه است که کریدور لوبیتو - یک راه آهن ۱۳۰۰ کیلومتری که از زامبیا، جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) و زامبیا عبور می‌کند - برای اولین بار در سال ۲۰۲۳ مورد تاکید قرار گرفت.

ابتکار عمل آمریکا برای خنثی کردن کمربند و چین

این موسسه مطالعاتی در ادامه یادداشت خود آورد: هر گونه ابتکارعمل ایالات متحده در آفریقا برای مقابله با استراتژی جامع چین انجام می‌شود. در طول دهه گذشته، چین در راستای طرح کمربند و جاده (BRI)، یک پروژه عظیم زیربنایی و توسعه اقتصادی در سراسر آسیا، اروپا و آفریقا ابتکار عمل‌هایی را ارائه کرده است.

بیشتر بخوانید:دیپلماسی اجبار؛ ترامپ چه سیاستی را در قبال تهران اتخاذ خواهد کرد؟

تا به امروز، ۵۲ دولت آفریقایی یادداشت‌های تفاهم مرتبط با طرح کمربند و جاده را امضا کرده‌اند و این ابتکار زمینه را برای سرمایه‌گذاری میلیارد دلاری در ساخت جاده‌ها، بنادر، راه‌آهن و سایر زیرساخت‌های حیاتی فراهم کرده است. تنها در سال ۲۰۲۳، وامی در حدود ۲۱.۷ میلیارد دلار در اختیار آفریقا برای تحقق این استراتژی قرار گرفت.

جریان‌های مالی با این حجم هرگز از نظر ژئوپلیتیکی جریان‌هایی خنثی نخواهند بود و در این مورد، دسترسی بی‌سابقه‌ای به ثروت معدنی عظیم آفریقا برای چین فراهم شده که تنها دو نمونه از آن جمهوری دموکراتیک کنگو است، جایی که شرکت‌های چینی مالک ۷۲ درصد کل کبالت و مس هستند. علاوه بر این، گینه، جای دیگری است که شرکت‌های چینی بر صنعت بوکسیت تسلط دارند و سهامداران اصلی در بستر آهن‌های سیماندو سرمایه گذاری می‌کنند.

شعار «وارد کریدور لوبیتو شوید»، تلاشی است که توسط ایالات متحده برای تعامل با آفریقا به شیوه‌ای مشابه طرح کمربند و جاده انجام می‌شود. این پروژه که در اکتبر ۲۰۲۳ در مجمع جهانی دروازه اتحادیه اروپا اعلام شد، بانک توسعه آفریقا (AfDB)، شرکت مالی آفریقا (AFC)، ایالات متحده و کمیسیون اروپا را گرد هم می‌آورد که هم‌صدا با یکدیگر ساخت یک راه‌آهن را که شمال غرب زامبیا به بندر لوبیتو آنگولا در اقیانوس اطلس متصل می‌کند، محقق شود.

ساختار بودجه کریدور لوبیتو منعکس کننده ساختار «کمربند و جاده» است و ایالات متحده نقش تسهیل کننده اصلی را ایفا می‌کند، البته به نحوی که به تأمین مالی خصوصی اجازه می‌دهد نقش آفرین باشد. از آغاز این پروژه تا سپتامبر ۲۰۲۴، ایالات متحده بیش از ۳ میلیارد دلار بودجه را به بخش‌های مختلف از جمله حمل و نقل و لجستیک، کشاورزی، انرژی پاک، سلامت و دسترسی دیجیتال اختصاص داده است. بخش عمده‌ای از بودجه از طریق مشارکت برای زیرساخت‌های جهانی (PGI) تأمین می‌شود؛ تلاش مشترک کشور‌های گروه هفت که به دنبال نقش بزرگ‌تری در فضای زیرساخت جهانی هستند که برای اولین بار در سال ۲۰۲۲ تأسیس شد.

لوبیتو؛ استراتژی پرچالش و رقابتی غرب

این موسسه مطالعاتی در ادامه نوشت: هدف کریدور لوبیتو نیز از این جهت قابل تامل است که این طرح ابتکاری به دنبال ایجاد زیرساخت‌های جدید در کشور‌های در حال توسعه با کمبود سرمایه است، زیرساخت‌هایی که ممکن است به خودی خود سودآور نباشند، اگرچه سایر فعالیت‌های اقتصادی سودآور و حامی رشد را ممکن می‌سازد.

بیشتر بخوانید:عکس/ ترامپ تیم ملی ایران را به مکزیک فرستاد؟!

این پروژه ساخت حدود ۵۵۰ کیلومتر راه‌آهن جدید در زامبیا، از جیمبه تا چینگولا در کمربند مسی زامبیا را در نظر دارد. این خط جدید به مسیر تازه ساخته شده در سمت مرز آنگولا متصل می‌شود که به راه‌آهن بنگوئلا در لواکانو راه دارد. نتیجه نهایی یک کریدور صادرات دریایی جدید خواهد بود که به زامبیا اجازه دسترسی به اقیانوس اطلس را می‌دهد.

این پروژه همچنین شامل ساخت حدود ۲۶۰ کیلومتر جاده تغذیه در امتداد کریدور و نوسازی راه‌آهن ۱۲۰ ساله بنگوئلاست. در نهایت، کریدور لوبیتو منعکس کننده طرح کمربند و جاده است، زیرا منافع اقتصادی ایالات متحده و غرب را در یک مفهوم جامع‌تر پیش می‌برد؛ گزاره‌هایی که فراتر از زیان‌های مورد انتظار وارد شده به زیرساخت‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

اول از همه، این پروژه جریان‌های تجاری به سمت غرب را از طریق اقیانوس اطلس پیش بینی می‌کند که به تامین مواد معدنی و کالا‌های حیاتی مورد نیاز برای انتقال انرژی کمک می‌کند. دسترسی به مس در اینجا یک ملاحظه کلیدی است، زیرا کریدور لوبیتو پتانسیل ایمن سازی خطوط تامین را از کنگو و زامبیا دارد، زیرا راه‌آهن جدید برای اولین بار کمربند مسی زامبیا را به یک بندر اقیانوس اطلس متصل می‌کند. پیش از این، صادرات فلزات زامبیا برای صادرات به خارج از بندر دارالسلام تانزانیا به سمت شرق جریان داشت.

در باب اهمیت راهروی لوبیتو نمی‌توان اغراق کرد و همچنین نمی‌توان از به موقع بودن گشایش غافل شد. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی چین در آفریقا بیش از کشور‌های غربی است و به طور میانگین از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ حدود ۴ میلیارد دلار ارزیابی شده، در حالی که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی آمریکا چند سال منفی بوده است.

با این حال، این مزیت رقابتی اخیراً کاهش یافته است. رکورد اقتصادی پس از همه‌گیری و تضعیف قابلیت‌های وام دهی باعث شده که سرمایه‌گذاری مرتبط با طرح کمربند و چاده در آفریقا به شدت کاهش یابد و از ۱۶.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۷.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳، کاهش ۵۵ درصدی را تجربه کند.

علاوه بر این، طبق یافته‌های بروگل، بی‌اعتمادی‌ها در مناطقی که طرح کمربند و جاده تعریف شده، تا حدی به دلیل افزایش نگرانی‌های بدهی‌ها افزایش یافته است. همین گزاره فرصت واقعی برای کریدور لوبیتو و حامیان غربی‌اش است. این طرح نه با محور تحقق منافع اقتصادی مرتبط با تجارت تعریف شده و نه سطوح سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در باب آن افزایش یافته است.

در عوض، این پروژه دریچه‌ای از فرصت در جبهه قدرت نرم است، جایی که ترکیبی از نگرانی در مورد بازپرداخت بدهی‌ها و ماهیت مبهم برخی معاملات طرح کمربند و جاده، درخواست‌هایی را برای راهی جایگزین برای آفریقا جهت کاهش کسری زیرساخت‌ها تعریف می‌کند.

کریدور لوبیتو در تلاش است تا خود را به عنوان چنین جایگزینی معرفی کند. اولاً، دیدگاه چندجانبه‌تری نسبت به پروژه معمولی «کمربند و جاده» ارائه داده و تلاش‌هایی را برای مشارکت با بازیگران منطقه‌ای، که از ابتدا حامی فعال کریدور بودند، انجام داده است.

مشارکت بانک توسعه آفریقا دو هدف مهم را دنبال می‌کند. در سطح مالی، به گسترش بار مالی جمع‌آوری پول برای پروژه‌های زیربنایی کمک می‌کند که افق گسترده‌ای برای سودآوری داشته باشند. در سطح سیاسی این نهاد کمک می‌کند تا نگرانی‌های مربوط به استثمار نواستعماری توسط قدرت‌های بزرگی مانند ایالات متحده یا چین کاهش یابد. علاوه بر این، رویکرد چندجانبه بازیگران خارجی هم محور رایزنی است. به عنوان مثال، بانک جهانی ۳۰۰ میلیون دلار به ابتکار محلی تکمیلی ارائه کرد که نشان دهنده اولین زیرساختی است که بانک در آفریقا از سال ۲۰۰۲ در آن مشارکت دارد. همزمان کمیسیون اروپا متعهد شده که مطالعات امکان سنجی زیست محیطی و اجتماعی را به منظور محدود کردن تأثیر بر جمعیت‌های آسیب پذیر و زیستگاه‌ها در مسیر کریدور لوبیتو انجام دهد.

اما آیا این موضوع برای تعامل مجدد واشنگتن با آفریقا بسیار دیر نیست؟ ناظران به این سوال پاسخ منفی می‌دهند. درست است که کریدور لوبیتو و پروژه‌های مشابه با چالش‌های واقعی رو‌به‌رو هستند، یعنی گام‌های نخست چین در مسیر توسعه زیرساخت‌ها و روابط اقتصادی و دیپلماتیک ناشی از آن، فعلا برجسته‌تر از آمریکاست. با این حال آفریقا بسیار گسترده‌تر و متنو‌ع‌تر از آن چیزی است که یک برچسب ساده بتواند برآن زده شود.

بیشتر بخوانید:عکس/ ترامپ تیم ملی ایران را به مکزیک فرستاد؟!

این قاره خانه ۵۴ ایالت به رسمیت شناخته شده است که هر کدام نیاز‌های توسعه‌ای و تجربیات مثبت و منفی خود را در تعامل با چین دارند. از همین رو، اگر چیزی وجود داشته باشد که بتواند آفریقایی‌ها را در این تنوع متحد کند، آن نیاز مشترک به سرمایه‌گذاری زیرساختی است. این فرصتی را برای واشنگتن ایجاد می‌کند تا پل‌های اقتصادی و دیپلماتیک جدید بسازد و فرصتی برای آفریقایی‌ها جهت دستیابی به یک توافق توسعه‌ای بهتر از سوی پکن و واشنگتن در رقابت برای نفع برد-برد واقعی برای همه درگیر‌ها هموار سازد.