حرکت رافائل گروسی در شطرنج هسته‌ای ایران

اقتصاد۲۴- روزنامه ایران در مطلبی با عنوان «حرکت "رافائل" در شطرنج هسته‌ای ایران» به بررسی ابعاد سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران پرداخته است.

این روزنامه در این زمینه نوشت: «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در مقطعی حساس و پیش از دومین دور گفت‌و‌گو‌های مهم ایران و آمریکا این هفته راهی تهران می‌شود؛ سفری که نه فقط یک دیدار فنی، بلکه حرکتی کاملاً پیام‌دار تلقی می‌شود.

او در حالی چمدان سفر به تهران را بسته که تهران و واشنگتن، پس از مدت‌ها، اولین دور مذاکرات غیر مستقیم برای حل‌وفصل پرونده هسته‌ای را «سازنده» ارزیابی کرده‌اند. دومین دور این مذاکرات قرار است شنبه آینده به میزبانی رم و با میانجیگری عمان برگزار شود و حالا همه نگاه‌ها به این است که گروسی چه نقشی در این روند خواهد داشت.

سفر مدیرکل آژانس دقیقاً پیش از برگزاری نشست دوم است؛ یعنی دقیقاً زمانی که هر حرکت و هر تفاهمی میان ایران و آژانس شاید بر روند مذاکرات ایران و آمریکا تاثیر بگذارد.

گزارش احتمالی گروسی از نتایج سفرش به تهران، می‌تواند وزنه‌ای سنگین در ترازوی گفت‌و‌گو‌های آینده با آمریکا باشد و همزمان موضع کشور‌های اروپایی را درباره پرونده هسته‌ای ایران شفاف‌تر کند. مدیرکل آژانس، پیش‌تر در دوره ترامپ، حل اختلافات ایران و آژانس را وابسته به تصمیمات کاخ سفید دانسته بود. حالا که بازیگران اصلی دوباره پای میز مذاکره برگشته‌اند، گروسی هم سعی دارد با نقش‌آفرینی، جایگاه آژانس را در آینده احتمالی توافق تثبیت کند.

بازآرایی زمین بازی

حضور دوباره مدیرکل آژانس در تهران پس از آن صورت می‌گیرد که در دوم آذر سال گذشته، شورای حکام قطعنامه‌ای ضدایرانی را تصویب کرد؛ قطعنامه‌ای که با وجود مخالفت شماری از اعضا، تهران را بار دیگر در تیررس بهانه‌های تکراری گذشته قرار داد.

بیشتر بخوانید:رافائل گروسی؛ میانجی ویژه تازه در میانه مذاکرات/ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چهارشنبه در تهران

در پایان همان نشست، مأموریت تازه‌ای به گروسی سپرده شد: تهیه گزارش جامع تا نشست بعدی در مارس ۲۰۲۵؛ گزارشی که می‌تواند فضا را پیچیده‌تر کند. این درحالی بود که مدیرکل آژانس، زمان ارائه گزارش جامع درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران به شورای حکام را به تعویق انداخت؛ تصمیمی که بیشتر به یک ترمز اضطراری در مسیر تشدید تقابل‌ها شباهت داشت تا یک عقب‌نشینی صرف.

او چندی پیش در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ اعلام کرد که گزارش تا پیش از پایان ماه مارس روی میز نخواهد رفت، اما جمله کلیدی‌اش مبنی بر اینکه «چیز جدیدی برای افزودن به اطلاعات قبلی وجود ندارد» به مثابه کلیدی بود که قفل تحولات پشت پرده پس از نشست پرحاشیه آذرماه شورای حکام را گشود.

تعویق گزارش، اکنون به فرصتی برای بازآرایی زمین بازی تبدیل شده است. منابع مطلع گفته‌اند که گزارش نهایی گروسی، نهایتاً تا ماه ژوئن – اواخر بهار – به شورای حکام ارائه خواهد شد.

تصمیمی که تا اینجا فضای تنش‌آلود را به تعلیق برده و امکان‌ها را برای گشودن پنجره‌ای تازه برای حل دیپلماتیک اختلافات فراهم آورده است.

زمان، حالا به نفع گفت‌و‌گو می‌گذرد. آیا همه طرف‌ها از این فرصت، استفاده خواهند کرد؟

آژانس در مسیر مذاکرات اقدام خواهد کرد

فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران از ابتدا در چهارچوب مقررات پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (NPT) و توافقات مربوطه انجام شده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز آگاه است که ایران هیچ تخلفی از این توافقات نداشته است. پس از برجام، ایران همه تعهدات هسته‌ای خود را در چهارچوب این توافق انجام داده است، اما کشور‌های غربی به تعهدات خود عمل نکرده‌اند. با خروج آمریکا از برجام، فشار‌های آژانس و کشور‌های غربی بر ایران افزایش یافت و با بهانه‌های مختلف سعی کردند پیچیدگی‌های پرونده هسته‌ای ایران را بیشتر کنند.

در حالی که نظام پادمانی کاملاً مستقر است و گزارش‌ها ماهانه ارائه می‌شود، غربی‌ها و بویژه رژیم صهیونیستی به آژانس فشار می‌آورند تا گزارش‌هایی بر اساس اطلاعات نادرست ارائه شود.

اکنون و در فضایی که گفتمان مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا شکل گرفته، نقش آژانس در فرآیند تصمیم‌گیری نیز برجسته خواهدشد. قرار بود گروسی گزارش خود را در ماه مارس ارائه کند و همین تعویق در ارائه گزارش و روند‌های بعدی پرونده هسته‌ای کشورمان که تا کنون به مذاکرات غیرمستقیم منجر شده می‌تواند نشانه مثبتی قلمداد شود.

در این میان، اروپایی‌ها که مدعی هستند باید در مذاکرات نقش داشته باشند و تنها ابزاری که برای اعمال قدرت دارند، مکانیسم ماشه در توافق هسته‌ای است، اگرچه به دنبال این هستند تا نقش خود را جدی‌تر تعریف کنند، اما به نظر نمی‌رسد که سعی در جهت دهی منفی به گزارش گروسی داشته باشند. علاوه بر این دیپلماسی فعال ایران که سبب شده ایران مذاکرات با اروپایی‌ها را هرگز قطع نکند و اعلام آمادگی تهران برای گفت‌و‌گو با طرف اروپایی بعد از انتخاب ترامپ به ریاست جمهوری موضوعی است که می‌توان آن را نشان دهنده بازیگری منطقی ایران در فضای چندجانبه مذاکرات عنوان کرد.

بیشتر بخوانید:گروسی: از برجام تنها یک نام باقی مانده است

در مجموع می‌توان گفت چنانچه آژانس منطقی و دقیق و بر پایه شرح وظایف خود به تهیه و تنظیم گزارش مبادرت کند فضای فعلی پیرامون پرونده هسته‌ای ایران به سمت و سویی است که این گزارش می‌تواند نقشی سازنده در تداوم مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا در روز شنبه داشته باشد.

جایگاه گزارش آژانس در شطرنج هسته‌ای ایران

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس انرژی اتمی در حالی وارد تهران می‌شود که این سفر شامل دو بخش اصلی است؛ بخش اول راجع به موضوعات متعارف و موجود میان ایران و آژانس که آژانس خواهان حل و فصل آنها شده و شامل موضوعاتی مثل پرونده ورامین، شیان و سایت آباده است و در واقع اطلاعاتی که آژانس از ایران در مورد فعالیت‌های گذشته در این سایت‌ها می‌خواهد. البته عمده این فعالیت‌ها مربوط به گذشته بوده و در حقیقت آژانس به دنبال این است تا اطلاعات کاملی از آنها بگیرد.

در مورد جایی مثل آباده نیز ایران پیش از این گزارش خود را ارائه کرده ولی آژانس آنها را کامل نمی‌داند یا در مورد مجموعه ورامین اساساً اطلاعات ایران فعلاً از سوی آژانس ارزیابی نشده و بخشی از برنامه سفر گروسی به تهران حول این موضوعات است. اما بخش دوم به گزارش جامعی مربوط می‌شود که قرار بود در ماه گذشته میلادی از سوی مدیرکل آژانس به شورای حکام ارائه شود.

این گزارش قرار بود اوایل بهار در نشست شورای حکام ارائه شود که فعلاً به تعویق افتاده و نشانه مثبتی است از اینکه در واقع رافائل گروسی و شورای حکام منتظرند تا نتایج مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا مشخص شود.

علاوه بر این، بخش مهم‌تر این گزارش این است که وقتی برجام منعقد شد، در آن زمان آژانس نقش مهمی در حل پرونده معروف به مطالعات ادعایی نظامی یا PMD داشت و چنانچه این‌بار هم قرار باشد توافقی صورت بگیرد، قاعدتاً نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان اصلی‌ترین نهاد ناظر بر اجرای پیمان ان‌پی‌تی بسیار تعیین‌کننده خواهد بود.

به عبارت ساده‌تر، این‌طور می‌توان گفت که ارزیابی آژانس از دامنه فعالیت‌های هسته‌ای ایران، اعتبار و مشروعیت بیشتری نسبت به ارزیابی سایر بازیگران دارد، بنابراین پذیرش بیشتری در عرصه بین‌المللی خواهد داشت. از این لحاظ سفر رافائل گروسی به تهران در چنین شرایطی می‌تواند در تسهیل مذاکرات ایران و آمریکا از یک طرف و رسیدن به یک توافق از طرف دیگر مهم باشد.