نگاهی به آتش‌سوزی و بازسازی بنا‌های جهان

اقتصاد۲۴-آتش‌سوزي و انفجار اخير در بندرعباس، به هر دليلي كه اتفاق افتاده است، بار ديگر فاجعه‌هاي آتش‌سوزي و تبعات آن را پر رنگ مي‌كند و دل هر انساني را به درد مي‌آورد. تا اين تاريخ (هفت ارديبهشت ۱۴۰۴) جان سي‌وشش نفر گرفته شده و بيش از هفتصد نفر دچار مصدوميت شده‌اند. آلودگي هوا و خسارات مالي هول‌آور هستند.

متاسفانه اين آتش‌سوزي مورد تك يا نادري نيست. در ايران ما آتش‌سوزي‌هاي مهيب در دهه‌هاي اخير كم نبوده‌اند. از پردامنه‌ترين يا پر اثرترين آنها مي‌توان به نمونه‌هاي زير فقط در يك دهه پيش اشاره كرد:

از زاويه بناهاي تاريخي يا پربهاي فرهنگي و اقتصادي - آتش‌سوزي در ميدان تاريخي حسن‌آباد تهران، حريقي كه اثر ملي را ويران كرد. مجموعه ‌حسن‌آباد تهران كه قدمت آن به دوره قاجار مي‌رسد و در ۱۳۷۷ خورشيدي به ثبت ملي رسيد، در سال ۱۳۹۸ دچار آتش‌سوزي شد. در جريان اين آتش‌سوزي، ۲ گنبد از ۸ گنبد تاريخي ميدان حسن‌آباد كه در شمال‌غربي اين ميدان قرار گرفته‌ است، بر اثر آتش ويران شدند؛ آتش‌سوزي در ساختمان پلاسكوي تهران در سال ۱۳۹۵؛ آتش‌سوزي در مسجد ارگ تهران در سال ۱۳۸۳.

از زاويه بهداشت، فرهنگ و طبيعت - بيمارستان گاندي ۱۴۰۲؛ آتش‌سوزي در مركز ترك اعتياد لنگرود در سال ۱۴۰۲؛ آتش‌سوزي در جنگل‌هاي ارسباران در سال ۱۳۹۸؛ آتش‌سوزي در مدرسه شين‌آباد پيرانشهر در سال ۱۳۹۱.

به‌طور مشابه آتش‌سوزي‌هاي‌ اخير در شهر محل اقامت من - لس‌آنجلس -- و نيز تعداد بسياري آتش‌سوزي در سال‌هاي اخيرتنها در ايالت كاليفرنياي امريكا --كه به دلايل گوناگون از تاثيرات تغييرات جوي تا آتش‌زدن‌هاي اختياري و به عمد رخ داده‌اند - نيز تبعات زيادي به همراه آورده‌اند. يكي از آن تبعات مشخص، تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي براي باز‌سازي آنچه از بين رفته يا خسارات مهم ديده‌اند، است، به ويژه ساختمان‌هاي شاخص، تاريخي يا داراي ارزش‌هاي گوناگون فرهنگي و هويتي و حتي اداري و سياسي. در طول تاريخ بناهاي شناخته شده بسياري در دنيا بر اثر حوادث از بين رفته‌اند كه با اين معضل روبه‌رو و خوشبختانه بخش مهمي از آنها بازسازي يا حتي جايگزين شدند.

بیشتر بخوانید:آتش‌سوزی در بندر شهید رجایی خاموش نشده

نوشته زير به ۹ بناي بسيار مشهور در دنيا كه اكثرا در يك آتش‌سوزي از بين رفتند و از نو بازسازي شدند، همان‌گونه كه ساختمان پلاسكو در تهران اشاره دارد. اميد است كه آگاهي از اين سابقه تاريخي و آنچه درباره آنها به انجام رسيد سرمشقي براي ما باشد، در عين حالي كه آرزو بايد داشت كه اصلا چنين خساراتي به بار نيايند.

مركز سلطنتي مبادلات بازرگاني - لندن، انگلستان

این بنا در سال ۱۵۷۱ در لندن افتتاح شد و در سال ۱۶۶۶ در حادثه آتش‌سوزی بزرگ این شهر از بین رفت ولی چند سال بعد دوباره ساخته شد. ساختمان جدید در یک آتش‌سوزی دیگر در سال ۱۸۳۸ از بین رفت. مرکز سلطنتی مبادلات بازرگانی لندن باز هم برای بار سوم بر اساس طرح اولیه در قرن شانزدهم میلادی ساخته و در سال ۱۸۴۴ افتتاح شد.

كاخ سفيد - واشنگتن، امريكا

کاخ سفید، محل زندگی روسای جمهوری امریکا که در ابتدا «خانه رییس‌جمهور» نام داشت، در سال ۱۸۱۴ بر اثر آتش‌سوزی کاملا از بین رفت. این آتش‌سوزی توسط نیرو‌های انگلیسی که در سال ۱۸۱۲ با امریکای تازه استقلال یافته وارد جنگ شدند و چندی بعد شهر واشنگتن را اشغال کردند، اتفاق افتاد.

در سال ۱۸۱۷ بخشی از بنای جدید که «کاخ سفید» نام گرفت، ساخته شد تا رییس‌جمهور وقت امریکا بتواند در آن اقامت کند. ساخت بقیه کاخ سفید سالیانی طول کشید. این مجموعه تاکنون چندین بار نوسازی شده است.

هتل فرمانت - سان فرانسيسكو، امريكا

در زلزله بسیار شدید سال ۱۹۰۶ که بخش عمده‌ای از شهر سان فرانسیسکو را تخریب کرد، ۳۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند و بیش از ۲۸۰۰۰ ساختمان کاملا تخریب شدند. در آتش‌سوزی مهیبی که بر اثر این زلزله رخ داد، هتل مشهور فرمانت که در زلزله سالم مانده بود از بین رفت. اما کمتر از یک‌سال بعد این هتل باز ساخته شد. هم‌اکنون این هتل که در مرکز شهر سان‌فرانسیسکو قرار دارد از ساختما‌های نمادین در تمام ایالت کالیفرنیاست.

كليساي اعظم سِينت پال - لندن، انگلستان

کلیسای جامع سینت پال در طول تاریخ بار‌ها از بین رفت. این بنا که از نماد‌های جامعه مذهبی انگلستان است، آخرین بار در بمباران سال ۱۹۴۰ توسط نیرو‌های آلمانی صدمه‌ای جدی دید. در سال ۱۹۴۵ پس از پایان جنگ جهانی دوم، کلیسا که بازسازی اساسی شده و گسترش یافته بود، مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این کلیسا که در مرتفع‌ترین نقطه شهر لندن قرار دارد، معتبرترین مرکز مذهبی انگلستان و مقر اسقف اعظم لندن است.

شهر ورشو، لهستان

پایتخت لهستان از مجموعه شهر‌هایی بود که در جنگ جهانی دوم آسیب شدید دیدند. بر اثر حملات آلمانی‌ها بیش از ۸۵ درصد بخش تاریخی ورشو از بین رفت. اهالی شهر، اما، بلافاصله به باز‌سازی خرابه‌ها پرداختند. تا سال ۱۹۵۵ تقریبا تمام شهر قدیمی از بین رفته، با استفاده از نقاشی‌هایی که نمای شهر و ساختمان‌های آن را مستند کرده بودند، دوباره ساخته شد. خیابان‌های ورشو امروزه زیبایی‌های معماری تاریخی شهر‌های اروپای شرقی را عرضه می‌کنند.

كليساي فرائنكرش - درسدن، آلمان

شهر درِسدن در آلمان، همانند شهر ورشو در لهستان، اما در جنگ جهانی دوم آسیب بسیار دید. در طول سه روز بمباران در سال ۱۹۴۵، سال پایان جنگ، درسدن در آلمان تقریبا با خاک یکسان شد. کلیسای فرائنکرش یکی از مشهورترین ساختمان‌های درسدن بود که از بین رفت. تا سال ۱۹۹۴ که گروهی از شهروندان برای بازسازی و برگرداندن کلیسا اقدام کردند، این کلیسا به صورت مخروبه باقی ماند تا آنکه در سال ۲۰۰۵ برای نخستین‌بار پس از نیم قرن بازگشایی شد.

سالن اپراي گِران تئاتر دل ليسو - بارسلونا، اسپانيا

گران تئاتر دل لیسو که در سال ۱۸۳۷ در مکانی دیگر ساخته شده بود در سال ۱۸۴۷ به محل کنونی انتقال پیدا کرد. این سالن اپرا با گنجایش ۴۰۰۰ نفربرای ۱۵۰ سال نماد فرهنگی- اجتماعی شهر بارسلونا بود، اما بر اثر آتش‌سوزی در سال ۱۹۹۴ از میان رفت.

بیشتر بخوانید:فیلم/ آتش‌سوزی در درمانگاه مشیریه و فوت ۳ تن

تاثیر احساسی این حادثه بر مردم اسپانیا بسیار بود. از این بابت بازسازی آن در دستور کار فوری دولت قرار گرفت. پنج سال بعد، این سالن اپرا با همان طرح و مشخصات اولیه دوباره در ۱۹۹۹ ساخته شد. سالن گران تئاتر دل لیسو یکی از مراکز عمده اپرا در اروپا و جهان است.

مركز تجارت جهاني - نيويورك، ايالات متحده

صبح روز ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به فاصله زمانی کمی با دو هواپیما به برج‌های دوقلوی شهر نیویورک که نمادی از قدرت اقتصادی این شهر و حتی تمام امریکا بودند، حمله شد. در کمتر از دوساعت هر دو برج کاملا از بین رفتند. برنامه‌ریزی برای باز‌سازی ساختمان‌ها همراه با ساخت یک بنای یادمان و موزه یادبود پس از مدت کوتاهی آغازشد. ساختمان نخستین بنای جایگزین در سال ۲۰۰۶ شروع و در سال ۲۰۱۴ به پایان رسید. در این ساختمان که برای بسیاری از مردمان امریکا برج آزادی نام دارد، از نماد‌های بسیاری استفاده شده است. به‌طور مثال، ارتفاع آن ۱۷۷۶ فوت است، عددی که نمایانگر سال استقلال امریکاست.

كليساي نوتردام -پاريس، فرانسه

مشهورترین کلیسای فرانسه و یکی از جاذبه‌های شهر پاریس، کلیسای نوتردام در قرن یازدهم میلادی ساخته شد. این ساختمان در بهار ۲۰۱۹ دچار آتش‌سوزی دامنه‌داری شد و بخش‌های مهمی از آن سوخت. اهمیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این کلیسا به میزانی بوده است که رییس‌جمهور فرانسه برنامه‌ای برای تعمیر و بازسازی آن ظرف پنج سال به مردم خود ارایه کرد. عملیات ساختمانی این کلیسا که عمدتا بازسازی دقیق آنچه از بین رفت است، کمتر از سه ماه گذشته به پایان رسید.

در طول قرن‌ها تعداد بسيار زيادي از بناهاي مورد استفاده و موردتوجه انسان‌ها به دلايل مختلف از بين رفته‌اند. در ميان آنها بناهايي كه بازسازي شده و كاربرد پيشين خود را كاملا يا نزديك به آن بازيافته‌اند، كم نيستند. چنين اتفاقاتي بي‌شك در آينده نيز رخ خواهد داد. در اين تلاش‌ها آنچه اهميت بسزايي دارد، تفكر و مديريت كارآمد و درخور است. هدف، برنامه‌ريزي و اجراي درست بخش‌هاي به هم پيوسته و حياتي اين روند هستند.